Program Biedronia: wydatki socjalne w górę, podatki w dół. Czy to się może udać? Sprawdzamy

Postulaty emancypacyjne partii Wiosna są śmiałe jak na polską politykę, choć są europejskim standardem. Nowa partia chce równości małżeńskiej, aborcji na żądanie do 12 tygodnia ciąży, równych płac dla kobiet i mężczyzn. Dotychczas takie żądania słyszeliśmy głównie ze strony lewicy - Biedroń wprowadza je do centrum i jest to ważne wydarzenie na polskiej scenie politycznej.

Oddzielanie postulatów gospodarczych i finansowych od emancypacyjnych jest trochę sztucznym zabiegiem: jedne i drugie mają wpływ nie tylko na codzienne życie obywateli, ale i na filozofię wydatków państwa i konstrukcję budżetu. Jedne i drugie wpływają na to, jak społeczeństwo dystrybuuje swoje zasoby - postulat zrównania płac kobiet i mężczyzn jest tutaj oczywistym przykładem.

Z tym zastrzeżeniem spróbujemy jednak krótko omówić najważniejsze gospodarcze i finansowe pomysły partii Biedronia. Wiosna i tutaj sporo czerpie z programów lewicowych. Z dość zasadniczym wyjątkiem — pomimo wysokich kosztów programu, partia chce obniżać podatki.

Płaca minimalna mocno w górę

Partia Biedronia chce stopniowo podnosić płacę minimalną, do 2700 złotych w 2020 roku, 3000 złotych za dwa lata i 3500 złotych brutto za pięć lat. Do 2028 płaca minimalna ma zostać trwale powiązana z przeciętnym wynagrodzeniem — będzie wynosić 60 proc. średniej płacy w sektorze przedsiębiorstw.

Ten kalendarz może być trochę zbyt optymistyczny. Płacę minimalną negocjuje się w ramach Komisji Dialogu Społecznego (wcześniej – Komisji Trójstronnej) z przedstawicielami organizacji pracodawców, trzech central związkowych i rządu.

Z negocjacji ostatnio niewiele wychodzi, ale wg ustawy ostateczną decyzję w kwestii płacy minimalnej na 2020 rok rząd musi podjąć do 15 września 2019, czyli jeszcze przed jesiennymi wyborami. Dobrze by było, aby nowy rząd trzymał się tych ustaleń.

Sam postulat powiązania płacy minimalnej z przeciętnym wynagrodzeniem nie jest egzotyczny. Domaga się tego choćby OPZZ, który mówi jednak o 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W kwestii podnoszenia płac Wiosna znacząco więc — choć w perspektywie 10 lat — przelicytowuje związki zawodowe.

Porównanie z innymi państwami jest trochę ryzykowne — nie ma uniwersalnej reguły i właściwej płacy minimalnej — wiele zależy od odsetka pracowników zarabiających minimalną. Polska płaca minimalna jest — to może być zaskoczenie dla wielu — względnie wysoka na tle innych państw UE. Zarówno gdy liczymy ją w standardach siły nabywczej (co uwzględnia lokalne ceny), jak i w proporcji do przeciętnego wynagrodzenia.

Wg Eurostatu z płacą minimalną w okolicach 47 proc. przeciętnego wynagrodzenia jesteśmy w europejskiej czołówce. Najwyższa minimalna jest w Albanii (54 proc. – dane z 2017 roku).

Być może eksperci Roberta Biedronia pomylili średnią z medianą — wartością środkową (połowa pracowników zarabia więcej, połowa mniej). W wielu państwach faktycznie ustala się płacę minimalną na poziomie 60 proc. mediany. Tak jest m.in. w Wielkiej Brytanii. Czekamy na wyjaśnienia sztabu.

Jakości pracy i prawom pracowniczym program Wiosny właściwie nie poświęca uwagi, poza enigmatycznym stwierdzeniem, że „prawa pracownicze osób zatrudnionych przez dłuższy czas na śmieciówkach będą nie gorsze, niż pracowników na etatach”.

Kosztowne projekty

Wiele pomysłów partii Wiosna musi wiązać z dużymi wydatkami: tak jest choćby z transformacją energetyczną i odbudową gminnego transportu publicznego. To rzeczy konieczne, ale też kosztowne. Jak kosztowne? Nie ośmielamy się szacować — pomysł Wiosny na emerytury także zostawimy na inną okazję.

Ale kilka punktów programu Wiosny da się z grubsza policzyć. Dla porównania dodajmy: planowane wydatki budżetu państwa w 2019 to 416 mld zł.

Wzrost wydatków na zdrowie

Konieczne jest postulowane przez Wiosnę zwiększenie finansowania w opiece zdrowotnej do 6,8 proc. PKB do 2022 roku i do 7,1 proc. PKB do 2024 roku. Według naszych szacunków wzrost nakładów na opiekę zdrowotną do tego pierwszego — postulowanego m.in. przez Porozumienie Zawodów Medycznych — poziomu, wymagałoby około 45 mld zł więcej niż jest w dzisiejszym budżecie NFZ.

Wyższe świadczenia dla osób z niepełnosprawnością

Wiosna chce podwyższyć podstawowe świadczenia na rzecz osób z niepełnosprawnością o 500 złotych. Chce też wprowadzić dodatki dostosowane do indywidualnych potrzeb. Ten pierwszy postulat pojawił się podczas protestu RON w maju 2018.

Wg GUS samych osób z orzeczeniem o znacznym poziomie niepełnosprawności jest w Polsce ok. 720 tys. (z umiarkowanym jest ich 1 mln 150 tys.). Dodatek tylko dla tych pierwszych kosztowałby ok. 4,5 mld zł.

Świadczenia kompensacyjnego dostosowanego do indywidualnych potrzeb nie sposób oszacować, ale to dobry, powszechnie podnoszony w środowisku OzN postulat. Podobnie jak z opieką zdrowotną, podniesienie poziomu bezpieczeństwa ekonomicznego osób z niepełnosprawnością powinno być w Polsce priorytetem (choć bez szczegółów trudno ocenić pomysł Wiosny).

250 tys. miejsc w żłobkach

We współpracy z samorządem i sektorem prywatnym Wiosna chce stworzyć 250 tysięcy miejsc w żłobkach w perspektywie czterech lat. Tutaj koszt jest mniejszy, niż mogłoby się wydawać. Jeśli przyjmiemy koszty nowego miejsca w obecnej edycji rządowego programu Maluch plus – stworzenie 250 tys. miejsc opieki kosztowałoby ok. 5-6 miliardów złotych dzielonych między rząd i samorządy.

Więcej na 500 plus

Wiosna chce też dać trochę więcej na 500 plus. Rodziny, które nieco przekroczą próg dochodowy kwalifikujący do otrzymania pełnego świadczenia na pierwsze dziecko, będą je otrzymywać mimo wszystko, pomniejszone o kwotę, o którą przekroczyły próg.

To powszechnie postulowane rozwiązanie, funkcjonujące już w zasiłkach rodzinnych. Jego koszt dla budżetu państwa nie będzie wysoki — minister rodziny Elżbieta Rafalska szacowała, że koszt tego rozwiązania to 1,5-2 mld złotych.

Podczas wystąpienia na Torwarze Robert Biedroń obiecał 500 zł na każde dziecko. Zakładamy, że to pomyłka lub skrót myślowy. Jeśli nie — koszt obecnego programy wzrósłby o ok. 20 mld zł., a cały program pochłaniałby już ok. 10 proc. budżetu państwa.

Podwyżki

Osobny rozdział to podwyżki: równie konieczne i równie kosztowne. Nie podejmiemy się liczyć wzrostu pensji nauczycieli w wersji wymarzonej przez Wiosnę. Podwyżki, których domaga się w tej chwili ZNP to dla budżetu państwa koszt ok. 10 mld zł.

Podatki w dół

Tutaj dochodzimy do najtrudniejszego pytania i nowa partia nie udziela nam odpowiedzi, a raczej: udziela dalece niewystarczającej.

„Będziecie zmieniać system podatkowy?” — pytała "Rzeczpospolita" Marcina Anaszewicza, szefa sztabu organizacji Biedronia.

„Nie” — odparł krótko Anaszewicz.

Anaszewicz wspomina o podnoszeniu deficytu finansów publicznych. To nowość w polskiej polityce, w której zadłużenie państwa było odwiecznym argumentem, którym rządzący rozprawiali się np. z żądaniami płacowymi budżetówki. Kłopot w tym, że pomysły Wiosny nie są jednorazowymi wydatkami — są duże, bardzo kosztowne i doprowadziłyby do galopującego zadłużenia.

„Nie zmienimy stawek podatku PIT i CIT” - czytam w na stronie Wiosny. „Priorytetem jest dla nas uporządkowanie finansów publicznych, a także uproszczenie i usprawnienie obecnego systemu podatkowego, co wpłynie na zwiększenie jego efektywności. Podwyższymy kwotę wolną od podatku i powiążemy ją z poziomem wynagrodzenia minimalnego”.

A poziom wynagrodzenia minimalnego, jak już wspominaliśmy, miałby urosnąć w 2020 roku do 2700 zł brutto. Oznacza to kwotę wolną powyżej 30 tys. zł rocznie — i kompletną marginalizację podatku dochodowego od osób fizycznych jako źródła dochodów państwa (w tej chwili PIT przynosi nam niecałe 40 mld zł tych rocznie, a i tak, zdaniem wielu ekspertów, są to zbyt niskie wpływy).

Podsumowując: Wiosna postuluje znaczące zwiększenie wydatków państwa, przy jednoczesnym znaczącym uszczupleniu jego wpływów.

Za co?

Wiosna zaznacza, że wszystkie pomysły są obliczone na wiele lat. Za co je sfinansuje? Wymienia:

• rozdział Kościoła od Państwa ma przynieść 3 mld zł;
• cyfryzacja procedur — miliard złotych w budżecie więcej;
• sprawna opieka zdrowotna – 3,6 mld zł w budżecie;
• „Likwidacja zbędnych instytucji (np. IPN)” – 3 mld zł;
• zwiększone wpływy z VAT dzięki nowym miejscom pracy i zwiększeniu dochodów gospodarstw domowych - 5-7 mld zł;
• „Zwycięska walka ze smogiem” - 15 mld zł.

To tak dalece niewystarczające i wątpliwe środki, że właściwie można by je pominąć. Rozumiemy, że program z konwencji Wiosny może być szkicem, jakimś wyznaczeniem kierunków i zasygnalizowaniem wartości, jakimi chce się kierować partia. Nie powinien być jednak całkowitą utopią, która tylko symuluje pozory racjonalności.

Od odpowiedzialnych polityków trzeba wymagać, by przedstawiali społeczeństwu również koszty swoich pomysłów. W tym przypadku: albo znaczące podniesienie podatków (choćby składki zdrowotnej na dobry początek), albo uczciwe stwierdzenie, że na pewne rzeczy nas nie stać. Wiosna nie robi ani jednego, ani drugiego.

Śmiałe, ale słabo skalkulowane programy to zresztą narastający trend w ostatnich latach. Niedawno zastanawialiśmy się nad kosztami pomysłów Platformy Obywatelskiej, która także chce obniżać podatki i zwiększać wydatki (np. na 500 plus).

Tymczasem rozmowa o kosztach jest konieczna, nawet jeśli jest trudna - i nie wszyscy wychodzą z niej uśmiechnięci.