W Polsce „psychoterapeutą” może nazwać się nawet wróżka. Psychoterapeuci od lat zabiegają o ustawę [Rozmowa]

23 proc. Polaków cierpi z powodu przynajmniej jednego zaburzenia psychicznego. Do najczęstszych należą zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych (12,8 proc.) w tym alkoholu (11,9 proc.) i zaburzenia nerwicowe, które dotyczą ok. 10 proc. badanych. Ekstrapolując to na populację kraju nadużywanie substancji dotyczy ponad 3 mln Polaków, a zaburzenia nerwicowe 2,5 mln osób.

„Nasze społeczeństwo jest bardzo straumatyzowane i bardzo potrzebuje psychoterapeutów” – mówi psychoterapeuta Krzysztof Błażejewski.

Kumulacja cierpienia od czasów wojny, rozbitych rodzin, nieobecnych ojców, matek, zabranych majątków, później czasów PRL, wreszcie kapitalizmu – to wszystko bardzo silnie wpłynęło na Polaków”

Z Krzysztofem Błażejewskim o braku ustawy o zawodzie psychoterapeuty i o potrzebie psychoterapii w Polsce rozmawia Sławomir Zagórski.

Sławomir Zagórski: Ilu jest w Polsce psychoterapeutów?

Krzysztof Błażejewski*: Trudno powiedzieć. Nie istnieje żaden spis, bo nasz zawód niestety nie jest regulowany.

Spróbujmy oszacować. Dwa tysiące? Trzy tysiące?

Znacznie więcej. W Polsce działają liczne szkoły psychoterapii. Niektóre funkcjonują od 20 lat, inne nieco dłużej. Wykształciły bardzo wielu absolwentów.

Co to znaczy, że Pana zawód jest nieregulowany?

To, że nie ma ustawy, która określałaby, kto jest, a kto nie jest psychoterapeutą. Innymi słowy, jakie wykształcenie musi zdobyć osoba, która chce uprawiać ten zawód, a także, w jaki sposób powinna się dalej szkolić, jakiej kontroli podlegać. W próżni prawnej, jaką mamy dzisiaj, gabinet terapeutyczny może założyć każdy — wróżka, dziennikarz, ktokolwiek. Gdy rejestrowałem własną działalność gospodarczą, nie sprawdzano w ogóle moich kwalifikacji. Wydruk, kasa fiskalna, to wszystko.

Bez ustawy, bez kontroli

Na rynku działa wielu nieprofesjonalistów?

Niestety, nie jest to zjawisko marginalne. Są też takie osoby, które pokończyły nawet szkoły psychoterapii, ale przestają utrzymywać kontakt z własnym środowiskiem zawodowym i zaczynają praktykować dziwne rzeczy. Nie podlegają żadnej kontroli — nie ustawowej, bo ta nie istnieje — ale przynajmniej tej wewnętrznej, środowiskowej.

Jak się zostaje profesjonalnym psychoterapeutą?

Najpierw normalne studia magisterskie – np. psychologia, socjologia, ogólnie kierunki humanistyczne i społeczne, chociaż znam dobrych psychoterapeutów także po innych kierunkach. Następnie co najmniej czteroletnia szkoła psychoterapii, w której programie mieści się minimum 1200 godzin wykładów, specjalistyczne warsztaty i własna psychoterapia. W szkole zaczyna się też prowadzić psychoterapię pod nadzorem superwizora. Na koniec zdaje się egzaminy, trzeba także przedstawić opis prowadzonego przez siebie procesu terapeutycznego. Potem obowiązkowy staż kliniczny w szpitalu psychiatrycznym, który trwa co najmniej 300 godzin.

To wszystko to dopiero pierwszy etap. Jeśli ktoś chce zdobyć certyfikat psychoterapeuty uznawany przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, bądź jedno z towarzystw należących do Polskiej Rady Psychoterapii, to najczęściej standard jest taki, że po ukończeniu szkoły trzeba prowadzić samodzielnie psychoterapie przez 5 lat, ale pozostawać nadal pod opieką superwizora. Ten nadzór jest zresztą kontynuowany przez całą praktykę i jest to nasz etyczny obowiązek.

Dodam, że przygotowujemy się do zawodu na własny koszt, nikt nam tego nie finansuje, a sama szkoła psychoterapii to wydatek rzędu 40-60 tys. zł.

To długa i wymagająca droga, podobnie jak specjalizacja z psychiatrii w medycynie czy ścieżka specjalizacji z psychologii klinicznej. Nic dziwnego, że niektórzy idą na skróty.

Ludziom często trudno rozgraniczyć te zawody. Tymczasem psychiatria, psychologia i psychoterapia to trzy różne dziedziny, trzy różne sposoby kształcenia i trzy różne profesje.

One się zazębiają, ale mają też całkowicie niepokrywające się obszary.

Wracając do nadużyć i braku ustawy – w Polsce nie mamy żadnego nadzoru nad szkoleniami. W efekcie powstaje wiele dziwnych szkoleń, np. weekendowe. Sam prowadzę szkolenia i weryfikuję osoby, które chcą dołączyć. I dowiaduję się, że ktoś np. nazywa się psychoterapeutą i pracuje już w tym fachu, a skończył kurs obejmujący dwa weekendy.

Ale jak mówiłem — wróżka też może być psychoterapeutką. Ta nazwa nie jest w żaden sposób chroniona. Chcę też jednak zaznaczyć, że mamy dużo bardzo dobrych i profesjonalnych szkół psychoterapii.

Dlaczego psychoterapeuta powinien sam się poddać psychoterapii?

Po to, by pomagać innym, trzeba najpierw samemu stać się osobą dojrzałą emocjonalnie. Uświadomić sobie własne potrzeby i emocje, własne sprawy z przeszłości, by nie przenosić swoich problemów na klientów. Trudno mi będzie przeprowadzić kogoś przez jakiś rodzaj cierpienia emocjonalnego, jeżeli nie zająłem się własnym wstydem, własnym smutkiem, własnymi stratami, np. tym, czego nie dostałem w dzieciństwie.

W szkołach psychoterapii poza zdobywaniem wiedzy kształtuje się też osobowość psychoterapeuty. Tak naprawdę kształtuje się ona przez całe życie. I nie da się odłączyć osobowości psychoterapeuty od psychoterapii, bo to nie jest ani mechanika, ani rodzaj rzemiosła. My pracujemy z drugim człowiekiem, z jego emocjami, budujemy relację, a terapeuta musi być w tej relacji kimś, w kim nasz klient/pacjent (w psychoterapii używamy obu tych pojęć) będzie w stanie znaleźć wsparcie w wychodzeniu ze swojego cierpienia.

Własna psychoterapia jest też po to, żebyśmy byli świadomi czy chcemy pomóc samemu sobie, czy też wspierać innych w rozwoju.

Zdarza się, że niektóre osoby w szkole słyszą, że to nie jest ścieżka dla nich. Albo, że muszą się zatrzymać, podjąć własną psychoterapię i wrócić np. za rok. Znam takie osoby zatrzymane na rok. Dziś są dobrymi terapeutami.

Mówi się, że ludzie często idą na psychologię, bo sami ze sobą mają problem.

Odpowiem starym żartem — nie ma ludzi zdrowych, są tylko niezdiagnozowani. Prowadząc psychoterapię nie posługuję się kategoriami chory/zdrowy, zdrowe/niezdrowe.

Niektórzy rzeczywiście po to idą na psychologię, żeby ten sens odnaleźć. Część go znajduje, inni nie. Ja, idąc na psychologię, chciałem zajmować się marketingiem i reklamą. Po pierwszym roku odkryłem, że jest coś takiego jak praca z ludźmi.

Przeszedł Pan własną psychoterapię?

Tak. Spotykałem się z trzema różnymi terapeutami na przestrzeni lat.

Profesjonalista czy hochsztapler?

Jak sprawdzić, czy ktoś jest dobrym fachowcem?

Zawsze radzę, żeby sprawdzić, czy ten ktoś skończył szkołę mającą akredytację jednego z Towarzystw zrzeszonych w Polskiej Rady Psychoterapii lub akredytację Polskiego Towarzystwa Psychologicznego albo Psychiatrycznego. Po drugie czy jest to osoba, która ma swojego stałego superwizora. Wreszcie czy należy do jakiegoś stowarzyszenia, czy też pozostaje poza środowiskiem.

Psychoterapeuta powinien te informacje podać, jeśli klient zapyta o to wprost, na początku. Ale ludzie na ogół o tym nie wiedzą i nie pytają. Są wręcz zdziwieni, gdy o tym mówię.

W moim przypadku za każdym razem korzystałem z usług kogoś polecanego przez znajomych.

Na czym polega praca superwizora?

Na wysłuchaniu tego, co się dzieje w relacjach z moimi klientami, gdzie ja sam przeżywam blokady czy mam ograniczenia. Ma on być swego rodzaju wsparciem i „dodatkowym okiem”, które będzie zapewniać bezpieczeństwo zarówno klientowi, jak i mnie, również poprzez dojrzenie czegoś, czego ja mogę nie dostrzec.

Można to też robić grupowo. W spotkaniu bierze wtedy udział kilku psychoterapeutów o podobnym doświadczeniu i jeden lub dwóch superwizorów.

Chodzi więc z jednej strony o nadzór, z drugiej o wsparcie nas w naszej pracy. Nie jesteśmy na szczęście zostawieni samopas. Bo środowisko jest pod tym względem zorganizowane, niestety oddolnie, bo wciąż nie ma ustawy o zawodzie psychoterapeuty.

Kto powinien ją stworzyć?

Sami psychoterapeuci. I stworzyli. 12 lat temu Polska Rada Psychoterapii, do której należy kilkanaście towarzystw psychoterapeutów, opracowała stosowny projekt. Gdy wrócił z Ministerstwa Zdrowia, wnioskodawcy nie mogli rozpoznać, że to ich własny tekst. Kolejny minister był teoretycznie zainteresowany, ale potem odszedł i sprawa upadła. Dziś nadal jesteśmy w punkcie wyjścia, ale nie tracimy nadziei, że ustawa w końcu wejdzie w życie. Z tego, co wiem, nasza ustawa właśnie jest dopracowywana i będzie gotowa do złożenia.

Skąd tak duża liczba towarzystw psychoterapeutów? Nie wystarczyłoby jedno?

Bo w psychoterapii są różne nurty, np. nurt psychodynamiczny, psychoanalityczny, systemowy, integracyjny, humanistyczno-doświadczeniowy, itd. One trochę ze sobą rywalizują, ale Polska Rada Psychoterapii jest takim forum, gdzie wszystkie te towarzystwa mówią jednym głosem. Co ważne dla osób korzystających z psychoterapii, badania wskazują, że wszystkie nurty mają podobną skuteczność terapeutyczną.

Gdzie Pan zdobywał szlify zawodowe?

Po studiach przez 6 lat pracowałem w szpitalu psychiatrycznym i jednocześnie cały czas przygotowywałem się do pracy psychoterapeuty. W szpitalach z uwagi na oszczędność zatrudnia się minimalną ilość personelu, w tym psychoterapeutów, tak żeby tylko spełnić minimalne wymagania NFZ, ale to jest czysta iluzja, że takie minimum wystarczy. Więc pracują oni jako wolontariusze, m.in. po to, żeby odrobić wymagany staż, albo zatrudnieni są jako terapeuci zajęciowi, ale tak naprawdę prowadzą psychoterapię.

Jeśli nawet ktoś dostanie etat czy część etatu, to stawki, jakie się płaci psychologom czy terapeutom zajęciowym, są dramatycznie niskie, tymczasem praca w szpitalu jest bardzo obciążająca.

Dzisiaj mówię, że już nie było mnie stać na pracę w szpitalu. Ale ponieważ nie traktuję psychoterapii wyłącznie jako biznes, zawsze mam miejsce w swoim gabinecie dla kogoś, komu mogę pomagać za mniejsze pieniądze albo wręcz bezpłatnie. Wiem, że część moich znajomych postępuje podobnie.

Niedoceniona psychoterapia

Dlaczego nasza służba zdrowia nie docenia psychoterapii?

Niektórzy psychiatrzy w ogóle nie uznają psychoterapii mówiąc, że to bujda na resorach. Inni twierdzą, że sami wiedzą, jak psychoterapia powinna wyglądać nie mając do tego przygotowania. Ale są też tacy, którzy nas wspierają i bardzo szanują. Znam również psychiatrów, którzy jednocześnie są psychoterapeutami. Ci bardzo często rezygnują z psychiatrii i pracują jako psychoterapeuci. Tłumaczyli mi, że w ten sposób mają głębszy kontakt z pacjentami i czują, że to inny rodzaj pomocy, niż tylko diagnozowanie czy przepisywanie leków.

W Polsce często nie uznaje się, że psychoterapia to odrębna dziedzina wiedzy, że psychoterapeuta to wysoko wykwalifikowana osoba przygotowana do leczenia zaburzeń emocjonalnych, ale także psychicznych. Psychoterapię wykorzystuje się przy wspieraniu osób zmagających się ze schizofrenią, zapobieganiu jej nawrotom, przy wprowadzaniu korzystnych i pożądanych przez pacjentów zmian w osobowości, lepszym radzeniu sobie ze stresem.

Jak duże jest zapotrzebowanie na psychoterapię?

Ogromne. Nasze społeczeństwo jest bardzo straumatyzowane i bardzo potrzebuje psychoterapeutów. Cierpienie psychiczne związane z niełatwą historią się nawarstwia i przechodzi z jednego pokolenia na następne. Kumulacja cierpienia od czasów wojny, rozbitych rodzin, nieobecnych ojców, matek, zabranych majątków, później czasów PRL, wreszcie kapitalizmu – to wszystko bardzo silnie wpłynęło na Polaków.

Wielu ludzi nie radzi sobie z codziennością, bo nie odebrali wsparcia emocjonalnego w dzieciństwie. Ale ich rodzice sami też nie odebrali go wcześniej i to się kumuluje. Kumuluje także w dzieciach, stąd m.in. tak dramatyczna sytuacja w psychiatrii dziecięcej.

W psychiatrii dorosłych jest niewiele lepiej. Dostawki na oddziałach psychiatrycznych, długie kolejki w poradniach zdrowia psychicznego. A także kolejki w gabinetach prywatnych. Ja sam nigdzie się nie reklamując mam pełny grafik i listę osób oczekujących na terapię.

Ludzie, którzy są podatni na stres, którym coraz trudniej sobie radzić, częściej korzystają z porad lekarzy rodzinnych, częściej biorą zwolnienia, zapadają na choroby. W Stanach wyliczono, że psychoterapia ogranicza koszty leczenia szpitalnego i lekarze pierwszego kontaktu często sugerują psychoterapię. U nas takich wyliczeń nie ma, ale jestem przekonany, że psychoterapia będzie odgrywać coraz większą rolę. I stąd też tak wielka potrzeba prawnego uporządkowania tej dziedziny, do czego uparcie wracam. Środowisko samo reguluje się od wewnątrz, ale potrzebujemy też jakiegoś standardu prawnego, na ile to możliwe. Żeby chronić klientów i samych siebie.

Ile kosztuje wizyta u psychoterapeuty?

W Warszawie ok. 150 zł.

Z czym do Pana najczęściej zgłaszają się pacjenci?

Problemy w relacjach ze współmałżonkiem lub partnerem, z dziećmi, rodzicami. Niedawanie sobie rady ze stresem w pracy, w życiu codziennym, lęk przed utratą pracy, depresja. Ze smutkiem mogę stwierdzić, że bardzo często społeczeństwo przestaje sobie radzić z codziennością. Lista kłopotów jest bardzo długa.

Jedni zgłaszają się, bo stanęli przed ścianą, inni czują, że za chwilę przed nią będą. Są osoby, które zaczynają psychoterapię, ale czują się wciąż niegotowe, żeby się skonfrontować ze wszystkim w swoim życiu. Chcą ugasić pierwszy pożar, a potem czasem wracają, żeby kontynuować terapię.

To proces, nie praca na akord

Ile czasu trwa zwykle praca z pacjentem?

To zależy, z czym ktoś przychodzi, jakie ma potrzeby i jak pracuje terapeuta. Niektórzy z góry mówią, że nie pracują krótkoterminowo.

Co to znaczy krótkoterminowo?

To może być 12 – 20 – 30 spotkań. Są terapeuci, którzy ustalają końcowy termin pracy z pacjentem, np. pół roku na to, by coś zrozumieć, albo poprawić jakąś relację. Ja nie umawiam się na datę zakończenia. Mówię, że będziemy wspólnie sprawdzać, gdzie jesteśmy w procesie terapeutycznym, co się udało osiągnąć, czego nie, i to „ty kliencie decydujesz”, kiedy kończysz. Natomiast zawsze zachęcam, żeby nie było to nagłe zerwanie.

Dobry czas na terapię to rok, półtora, natomiast w ciągu 2-3 lat spora część osób może dokonać głębokich i satysfakcjonujących zmian w swoim życiu. Niektórzy przychodzą, żeby załatwić jakiś konkretny problem, inni są w terapii po parę lat. Psychoterapia to proces, a nie praca na akord.

Kiedy Pan wie, że terapia zakończyła się sukcesem? Śledzi Pan losy swoich klientów?

Ja ich nie niepokoję. Natomiast oni czasem piszą: „Dzięki naszym spotkaniom udało mi się stworzyć pierwszy szczery, stabilny związek w życiu”. Albo: „Pierwszy raz coś zrobiłem”. „Przestałem się wstydzić”. „Mam lepszy kontakt z córką.” Dla mnie najważniejsze jest to, że już mnie nie potrzebują.

*Krzysztof Błażejewski

Psycholog, Psychoterapeuta, Trener Umiejętności Psychologicznych, Terapeuta Par. Prowadzi prywatną praktykę w Warszawie. Pracuje pod stałą superwizją doświadczonego superwizora.

Potrzeby pomocy psychoterapeutycznej polskiego społeczeństwa są ogromne – mówi psychoterapeuta Krzysztof Błażejewski. Potwierdzają to w pełni dane dotyczące zdrowia psychicznego Polaków.

Przeprowadzone w latach 2010-12 pierwsze tego typu, szeroko zakrojone badanie EZOP (Epidemiologia Zaburzeń Psychiatrycznych i Dostępność Opieki Psychiatrycznej) zrealizowane na próbie 10 000 respondentów w wieku 18-64 lata wykazało, że

Badanie EZOP wykazało także, że aż 20-30 proc. badanych wykazywało objawy niewystarczające do postawienia diagnozy, ale wyraźnie obniżające jakość życia i mogące zwiastować pojawienie się zaburzenia. Na pierwszy plan wysuwa się tu obniżenie nastroju i aktywności, swoiste objawy unikania, przewlekły lęk, drażliwość. Wysoki jest też odsetek osób borykających się lękami napadowymi i społecznymi, atakami złości.

Nasze społeczeństwo wyraźnie przestaje sobie radzić z codziennością – alarmuje Błażejewski. Wskazuje na to choćby zużycie leków antydepresyjnych. W latach 2008-2016 ich sprzedaż zwiększyła się o 30 proc. W 2016 r. w poradniach, które miały umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia, z pomocy psychiatrów skorzystało 1,2 mln osób.

Polska psychiatria jest mocno niedoinwestowana. Na leczenie psychiatryczne przeznacza się u nas jedynie 3,5 proc. budżetu służby zdrowia (średnia w UE sięga 6 proc.). Dotkliwie brakuje psychiatrów. W przeliczeniu na liczbę mieszkańców jesteśmy na przedostatnim miejscu w Unii z zaledwie 90 lekarzami tej specjalności milion ludności, podczas gdy w Finlandii jest 236 psychiatrów, w Szwecji - 231, na Litwie – 225. Najbardziej dramatyczna sytuacja jest w psychiatrii dziecięcej. Mamy zaledwie 402 lekarzy tej specjalności w Polsce, już dziś brakuje ich ok. 200, na niektórych oddziałach pozostają pojedynczy lekarze.

Nasz model opieki psychiatrycznej jest mocno przestarzały, oparty przede wszystkim na leczeniu szpitalnym. To jednak ma szanse się zmienić. Niedawno ruszył pilotażowy program wprowadzający model nowoczesnej i bardziej efektywnej opieki środowiskowej (pisaliśmy o tym w OKOpress)

Psychoterapia to jeden – obok pomocy psychiatrycznej i psychologicznej - z filarów opieki nad zdrowiem psychicznym społeczeństwa. W Polsce mocno niedoceniany, źle opłacany (na państwowych posadach), nie otrzymujący wsparcia od państwa w przygotowaniu do zawodu i przede wszystkim w żaden sposób nieuregulowany prawnie. Stwarza to pole do nadużyć, zmniejsza zaufanie społeczne do tego zawodu, może być niebezpieczne dla pacjentów, którzy nie wiedzą, jak odróżnić profesjonalistę od hochsztaplera. W podobnej sytuacji są psychologowie, których pracę reguluje wprawdzie ustawa, ale de facto jest ona martwa. Uchwalono ją w roku 2001, weszła w życie w 2006 i od razu się zdezaktualizowała, bo Polska weszła do Unii (pisaliśmy o tym w OKOpress).

Biorąc pod uwagę jak ilu ludzi w Polsce boryka się z problemami psychicznymi i jak te potrzeby z roku na rok rosną, dobrze byłoby uporządkować prawne problemy psychologów i psychoterapeutów. Wymaga to bardziej dobrej chęci ze strony urzędników niż pieniędzy. Środowiskom psychoterapeutów i psychologów zależy na tych ustawach. OKOpress będzie śledzić aktywność rządzących w tej sprawie.