Rząd wie lepiej, co można ci zbudować za płotem. Na przykład CPK. Konsultacji nie będzie?

Sejm skierował 16 czerwca do dalszych prac projekty tzw. ustaw ocenowych. To pakiet zmian w ustawach o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,

Ograniczona obywatelska kontrola stanu środowiska

Zmieniane ustawy to kluczowe elementy system prawnego ochrony środowiska w Polsce. W skrócie – zapewniają one kontrolę społeczną nad przedsięwzięciami mogącymi wpływać negatywnie na przyrodę i środowisko naturalne.

Tymczasem organizacje ekologiczne alarmują, że projekt — wniosek o jego odrzucenie przepadł w pierwszym czytaniu 177 głosami za przy 259 głosach przeciwnych (głównie koalicji rządowej) – skutecznie wyeliminuje stronę społeczną z procesu inwestycyjnego.

Nie byłby to pierwszy przypadek, kiedy potencjalny opór społeczny przy realizacji inwestycji irytuje władzę. Przykładem jest epopeja doliny rzeki Rospudy, przez którą Krajowa Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad uparła się przeprowadzić obwodnicę Augustowa.

„Dzięki temu, że procedura taka miała miejsce oraz społeczeństwo reprezentowane przez liczne organizacje pozarządowe wzięło w niej udział, ostatecznie polskie sądy uchyliły decyzję zezwalającą na budowę drogi ekspresowej przez unikalne torfowiska w dolinie Rospudy. Cenne ekosystemy zostały uratowane, a obwodnica Augustowa zbudowana w innym wariancie trasy” – mówi Małgorzata Górska z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków.

Co stanie się “strategiczne”? Na przykład CPK

Katalog „inwestycji strategicznych” jest szeroki. Znalazły się w nim

• budowa dróg
• linii kolejowych
• lotnisk
• stopni wodnych
• regulacja rzek
• budowa składowisk odpadów niebezpiecznych
• linii przesyłowych
• elektrowni czy kopalni.

Ustawa wymienia konkretne inwestycje strategiczne.

Będą to między innymi:

• budowa elektrowni jądrowej
• budowa drogi wodnej Zalew Wiślany-Zatoka Gdańska
• inwestycje towarzyszące budowie Centralnego Portu Komunikacyjnego (masowo oprotestowywane przez lokalne społeczności)
• budowa Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 – Oddziału Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
• a także odbudowa Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie
• i inwestycji związanych z kontrowersyjnymi Igrzyskami Europejskimi w Krakowie.

Na zdjęciu u góry — protest mieszkańców, których domy (w sumie 500) mają być wyburzone pod budowę kolei dla CPK w Mikołowie 31 marca 2023. Fot. Grzegorz Celejewski / Agencja Wyborcza.pl

Mieszkańcy stracą swoje prawa — alarmują organizacje społeczne

„Nowelizacja tzw. ustawy ocenowej to zamach na prawo mieszkańców i samorządu do współdecydowania o miejscu, w którym żyją. Doprowadzi do powstania inwestycji, które obecnie musiałyby zostać poddane pełnej ocenie oddziaływania na środowisko i skonsultowane ze społeczeństwem” – napisały w oświadczeniu organizacje społeczne i ekologiczne. To: Frank Bold, Greenmind, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Greenpeace, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, ClientEarth, WWF i Fundacja dla Biebrzy.

Rząd planuje te przepisy zniszczyć, aby ułatwić realizację kontrowersyjnych i szkodliwych dla środowiska inwestycji. To również likwidacja skutecznej ochrony najcenniejszych przyrodniczo obszarów w sieci Natura 2000” – czytamy w oświadczeniu.

W trakcie pierwszego czytania projektu ustawy w Sejmie z opozycją – podnoszącą podobne zarzuty, co organizacje ekologiczne – starła się wiceministerka klimatu i środowiska Małgorzata Golińska.

– mówiła Golińska.

Rząd powołuje się na wojnę w Ukrainie

Golińska powoływała się także na napiętą sytuację geopolityczną po wybuchu wojny w Ukrainie. Powiedziała, że sprawne procedowanie inwestycji uznanych za strategiczne zwiększy bezpieczeństwo kraju.

Według uzasadnienia do ustawy “w świetle (…) wyjątkowej sytuacji na rynku surowców spowodowanej wojną w Ukrainie i związanymi z nią zmianami w układzie geopolitycznym, konieczność zabezpieczenia bazy zasobowej złóż kopalin do produkcji surowców, zapewnienia stabilności produkcji oraz ich efektywnego wykorzystywania nabiera jeszcze bardziej na znaczeniu z punktu widzenia strategicznych interesów państwa i wymaga podjęcia pilnych działań”.

Według ekologów

a „kryteria uznania danej inwestycji za «strategiczną» przez rząd będą całkowicie dowolne i uznaniowe.”

Co na to Unia?

„Specjalny tryb wydawania pozwoleń dla inwestycji «strategicznych» nie przewiduje konsultacji z okolicznymi mieszkańcami czy właścicielami gruntów na terenie planowanej inwestycji. Zatem warunki tych inwestycji nie będą ze społecznościami lokalnymi negocjowane, tylko będą im narzucane” – czytamy dalej w oświadczeniu.

Specjalny tryb wydawania zezwoleń dla inwestycji “strategicznych” nie będzie również wymagał przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko z udziałem społeczeństwa, twierdzą organizacje ekologiczne.

„Chodzi o proces prowadzącego do wydania kluczowego aktu, jakim jest tzw. decyzja środowiskowa ustalająca konkretne warunki dla projektowania, budowy, eksploatacji i likwidacji przedsięwzięcia, tak aby było ono jak najmniej uciążliwe dla otoczenia” – czytamy.

Według aktywistów proponowany projekt ustawy stanie się polem kolejnego konfliktu z UE. Jej prawodawstwo dopuszcza odstępstwa od obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko z udziałem społeczeństwa „tylko w naprawdę wyjątkowych i rzadkich przypadkach”.

„Tymczasem przepisy proponowane przez rząd pozwolą na bardzo szerokie, niemal dowolne stosowanie takiego odstępstwa, poza jakąkolwiek kontrolą społeczną, co jest sprzeczne z unijną tzw. dyrektywą ocenową. Co więcej, nowelizacja łamie również unijną tzw. dyrektywę siedliskową, co doprowadzi w Polsce do demontażu systemu ochrony przyrody w ramach sieci Natura 2000” – piszą organizacje.

Gminy tracą kontrolę

Inne zarzuty ekologów to ograniczenie władztwa planistycznego gmin. Inwestycje “strategiczne” będzie można realizować wbrew woli gminy i wbrew istniejącym miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego.

„Już za chwilę może się okazać, że w naszej okolicy powitanie autostrada, stopień wodny, składowisko odpadów niebezpiecznych lub elektrownia, a my nie dowiemy się o tym z odpowiednim wyprzedzeniem, nie będziemy mieć nic do powiedzenia ani nie będziemy mogli brać udziału w postępowaniu administracyjnym. Brak procedury oceny oddziaływania na środowisko to nie tylko zagrożenie ekologiczne. Takie inwestycje wiążą się też z poważnym ryzykiem ogromnych uciążliwości dla mieszkańców. Nic o nas bez nas!” – komentuje Ewa Chodkiewicz z WWF Polska