Sąd: Można skazać historyków za naruszenie „poczucia dumy narodowej”. Publikujemy uzasadnienie wyroku

OKO.press dotarło do uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie wytoczonej przez Filomenę Leszczyńską przeciwko dwojgu naukowcom - prof. Barbarze Engelking i Janowi Grabowskiemu. (Publikujemy w całości ten liczący blisko 40 stron dokument).

Wyrok zapadł 9 lutego 2021 roku. Przypomnijmy, o co chodziło w tym głośnym procesie. Naukowcy zostali oskarżeni przez panią Filomenę Leszczyńską, której stryj jest w książce opisany w jednym krótkim fragmencie.

Leszczyńska, wspierana przez Redutę Dobrego Imienia, pozwała badaczy – uznała, że naruszone zostały jej dobra osobiste.

O szczegółach sprawy pisaliśmy w OKO.press dokładnie - np. tutaj.

W skrócie: Leszczyńska uznała, że nie jest prawdą, że jej stryj, Edward Malinowski, sołtys wsi Malinowo, handlował z Żydówką Esterą Drogicką i że nieprawdziwe jest podane w książce „Dalej jest noc” stwierdzenie Estery, że był on współodpowiedzialny za wydanie Niemcom grupy Żydów ukrywających się w okolicznych lasach.

Sąd uznał, że przeprosiny się należą, ale odrzucił żądanie 100 tys. złotych zadośćuczynienia.

Można pozwać za „przypisywanie narodowi zabijania Żydów”

Co jest w orzeczeniu niepokojącego? Sędzia Ewa Jończyk uznała m.in., że:

• „Żadna norma prawna, a także orzecznictwo sądowe nie limituje kręgu osób bliskich, które mogą domagać się ochrony dobrej pamięci o osobie zmarłej”;
• „Co do zasady przy ocenie czy doszło do naruszenia dobra osobistego decydujące znaczenie ma (…) to, jaką reakcję wywołuje w społeczeństwie to naruszenie. Kryteria oceny naruszenia muszą być obiektywne, a tym samym muszą uwzględniać odczucia szerszego grona uczestników i powszechnie przyjmowane, zasługujące na akceptację normy postępowania (…) Przy ustalaniu faktu naruszenia dóbr osobistych (…) doniosłe znaczenie ma w tym zakresie opinia społeczna oraz racjonalne i rozsądne poglądy”.
• „Podobnie dziedzictwo narodowe, spuścizna, utożsamianie się z dokonaniami i wartościami reprezentowanymi przez przodków jest podlegającym ochronie dobrem osobistym. (…) Oczernianie wspólnoty, która wywarła doniosły wpływ na ukształtowanie osobowości człowieka, stanowi formę poniżenia jego godności. Sfera przekonań, poglądów i wyobrażeń jednostki na temat wspólnoty, z którą się utożsamia, zaliczana do integralności psychicznej człowieka, wchodzi w zakres jego dobra osobistego (…)

„(…) przyjąć należy, że

Wydarzenia historyczne, które stanowią dziedzictwo pamięci wspólnoty i jej poszczególnych członków, o bezprecedensowym charakterze, uznawane za fakt bezsporny, nie mogą być relatywizowane, albowiem godzi to w poczucie przynależności narodowej i wywołują poczucie krzywdy, kształtując wśród opinii publicznej rażąco nieprawdziwy wizerunek Polski i przypisując Polakom cechy odzierające ich z godności i podważające poczucie ich wartości.

burząc uprawnione - bo mające pełne oparcie w faktach - przekonanie, iż Polska była ofiarą działań wojennych zainicjowanych i prowadzonych przez Niemców, a jej obywatele, także pochodzenia żydowskiego, ponieśli daleko idące, często okrutne i nieodwracalne konsekwencje tych działań”.

Podsumujmy: sąd uznał, że „przypisywanie narodowi polskiemu odpowiedzialności za Holocaust” potencjalnie narusza dobro osobiste każdego Polaka. Nie ma zatem powodu, aby dowolna osoba prywatna nie pozwała w trybie cywilnym dowolnego historyka, który pisze o zabijaniu przez Polaków Żydów w czasie wojny - niezależnie od tego, jak to jest udokumentowane (o tym napiszemy niżej).

Co prawda, sąd nie zastosował tego rozumowania w sprawie Filomeny Leszczyńskiej - ale tylko dlatego, że z treści zeznań wynikało, iż akurat nie „wiązała ona naruszenie przysługujących jej wartości niemajątkowych z prawem do dumy i tożsamości narodowej”.

Krótko mówiąc, z zeznań Leszczyńskiej wynikało, iż czuła się obrażona bardziej jako siostrzenica sołtysa Malinowskiego, a nie jako Polka. Sąd jednak uznał, że taki pozew byłby uprawniony.

Sąd ocenia wiarygodność źródeł

Sąd również wypowiedział się w sprawie faktów historycznych. Wprawdzie w sentencji wyroku znalazło się zdanie:

ale równocześnie sędzia oceniła wiarygodność źródeł historycznych, na których opierali się - pisząc o sołtysie Malinowskim - prof. Engelking i prof. Grabowski.

Sędzia napisała w uzasadnieniu (zacytujmy dłuższy fragment):

„W ocenie Sądu zarzucenie, że nieżyjąca osoba jest współwina śmierci kilkudziesięciu innych ludzi, jak również, że okradła osobę znajdującą się w trudnej sytuacji, o ile nie znajduje pokrycia w faktach, jest działaniem naruszającym dobra osobiste.

W ocenie Sądu pozwani, wbrew ciążącemu na nich obowiązkowi dowodzenia, nie wykazali, że ich działanie, naruszające pamięć o zmarłym Edwardzie Malinowskim nie nosi znamion bezprawności. Pozwani odwoływali się do wolności badań naukowych, jako przesłance wyłączającej możliwość przypisania im odpowiedzialności, odwołując się do norm prawa międzynarodowego i poglądów wyrażonych w doktrynie i orzecznictwie (vide odpowiedź na pozew – k. 94 akt).

W istocie wolność badań naukowych, zmierzających do wyjaśnienia kwestii związanych z zagładą narodowości żydowskiej w czasie okupacji niemieckiej, jak również do opisywania postaw Polaków wobec Żydów w okresie II wojny światowej, zarówno tych heroicznych, jak również – negatywnych, nie podlega dyskusji.

Samo prawo do wolności naukowej, w tym prowadzenia badań historycznych oraz publikacji jej wyników podlega ochronie prawnej, niemniej jednak ochrona ta nie obejmuje takich wypowiedzi, które nie poddaję się regule rzetelności”.

Sąd oceniał także wiarygodność źródła historycznego, oceniając składane po wojnie relacje Ocalonej z Zagłady — uznając część jej relacji za zawierającej „twierdzenia niezasadne”.

Efekt mrożący dla badaczy Zagłady

Sędzia konkludowała:

„Pozwani publikując przedmiotową książkę, której niewątpliwie przyświecał szczytny cel, nie mogą zostać zwolnieni z zachowania zasad należytej staranności przy podawaniu informacji o innych osobach, nawet w sytuacji, gdy pomyłka ta dotyczy opisu zachowania stryja powódki wobec Żydów, zajmującego kilka linijek”.

Co z tego wynika dla badaczy? Że w sytuacji, w której narażą się „broniącym dobrego imienia” Polaków organizacjom, każdy drobiazg w ich tekście może stać się przedmiotem procesu. W tym wypadku chodzi o interpretację źródeł, która uraziła dalekiego członka rodziny jednej z wymienionych w ponad tysiącstronicowym dziele osób.

Za to można pozwać każdego badacza Zagłady, który napisze cokolwiek krytycznego o współudziale Polaków w wydawaniu czy mordowaniu Żydów. Bezpieczne będzie albo więc nie zajmowanie się tym tematem - albo pisanie tego, co chce władza.

(Całość uzasadnienia publikujemy poniżej).

Grabowski i Engelking, uzasadnienie wyroku