Senat przegłosował siedzibę dla siebie w Pałacu Brühla i Pałac Saski dla Prawa i Sprawiedliwości

Prezydencki projekt, w uroczystej oprawie przekazany na początku lipca marszałkini Sejmu Elżbiecie Witek, zakłada odbudowę zniszczonych przez Niemców gmachów stanowiących zachodnią pierzeję Placu Piłsudskiego: tzw. Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy sąsiadującej z placem ul. Królewskiej. Koszt odbudowy ma wynieść 2,45 mld zł przez 10 lat, a wszystko ma być gotowe w 2028 roku. To kolejna z inicjatyw Zjednoczonej Prawicy, która ma upamiętniać 100-lecie odzyskania niepodległości, choć te obchodziliśmy trzy lata temu.

Projekt przeszedł już przez Sejm, w Senacie było za nim 49 senatorek i senatorów, przeciwko 34.

W rekonstrukcji przylegającego do Pałacu Saskiego barokowego Pałacu Brühla ma się znaleźć nowa siedziba Senatu RP. W samym Pałacu Saskim niesprecyzowane jeszcze do końca instytucje kulturalne.

Tymczasem przeciwko odbudowie – zwłaszcza tzw. Pałacu Saskiego – protestuje wiele środowisk eksperckich i obywatelskich.

Grzegorz Piątek, krytyk i historyk architektury, mówił Agacie Kowalskiej w podcaście OKO.press, że władze wcale nie odbudują XVIII-wiecznego barokowego Pałacu Saskiego, tylko budowlę, która powstała w XIX wieku na jego gruzach pod auspicjami władz zaborczych. Zbudował ją rosyjski kupiec Iwan Skwarcow jako dom dochodowy, potem była siedzibą rosyjskich władz wojskowych.

W XX-leciu międzywojennym budynek był siedzibą Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i przed nim odbywały się wojskowe parady. Został wysadzony w powietrze przez Niemców po powstaniu warszawskim. Pozostały trzy przęsła kolumnady łączącej dwa skrzydła budynku – potężny symbol wojennej tragedii i zniszczenia Warszawy, po wojnie zaadaptowane przez architekta Zygmunta Stępińskiego na Grób Nieznanego Żołnierza (mieścił się w kolumnadzie i przed wojną). „To ostatnia trwała ruina w centrum miasta" – przypominał Piątek.

„Jego moc symboliczna wynika nie tylko z formy strzaskanej ruiny architektonicznej, ale również dojmującej pustki wokół niego i stanowiącej jego tło – gęstej zieleni Ogrodu Saskiego. Nie było i nie ma w historii Polski lepszego pomnika, który tak dobitnie pokazywałby skalę wojennych zniszczeń i tragedii. Jego kształt na stałe wpisał się w pamięć kolejnych pokoleń po 1945 roku oraz stanowił scenerię najdonośniejszych wydarzeń i uroczystości w najnowszej historii Polski" – pisali w liście otwartym przeciwko odbudowie architekci, historycy sztuki, artyści i dziennikarze.

Zwrócili również uwagę na narzucony z góry i bez dyskusji pomysł na urządzenie jednego z centralnych punktów stolicy:

„Ignorowanie prawdziwej publicznej debaty, władz miasta, a wreszcie demokratycznych procedur, posługiwanie się pisanymi w zaciszu gabinetów specustawami kojarzy się z historyczną arogancją władzy zaborców i okupantów, którzy dążyli do zdominowania przestrzeni placu – wznosząc pomnik polskich oficerów wiernych carowi, sobór katedralny, nazistowski pomnik zwycięstwa."

Tymczasem pod granitowymi płytami Placu Piłsudskiego archeolodzy odkryli piwnice oryginalnego barokowego pałacu, które zostały wpisane do rejestru zabytków.

To kolejny krok rządzącej prawicy w kierunku utworzenia na Placu Piłsudskiego i w jego sąsiedztwie czegoś w rodzaju historycznego skansenu, w którym może ona realizować własne symboliczne i propagandowe potrzeby. Orędownikiem odbudowy Pałacu Saskiego był prezydent Warszawy Lech Kaczyński. Już po jego śmierci, w 2018 roku plac został przejęty przez Mazowiecki Urząd Wojewódzki bez oglądania się na władze stolicy. Powstał tam pomnik smoleński, a potem na sąsiedniej działce również przejętej przez wojewodę pomnik Lecha Kaczyńskiego.

Zwłaszcza wątpliwej wartości artystycznej pomnik smoleński wciąż budzi kontrowersje i jest obiektem antyrządowych happeningów, a także celem osób łaknących silniejszych wrażeń, które próbują się na niego wspiąć.

Wynik głosowania w Senacie oprotestowała partia Razem, przypominając sejmową wypowiedź swojej posłanki Marceliny Zawiszy w trakcie debaty nad „saską" specustawą w Sejmie. „Oddajecie lekką ręką dwa i pół miliarda na odbudowanie pałacu, kiedy jesteśmy o krok od strajku budżetówki, bo postanowiliście im zamrozić pensje" - mówiła posłanka, przypominając też o wyrzeczeniach, jakie pracowniczki i pracownicy ponieśli w czasie pandemii.

Inaczej widzi to były marszałek Senatu Stanisław Karczewski z PiS: „Dziękuję Senatowi, że nie sprzeciwił się ustawie dotyczącej odbudowy Pałacu Saskiego; to inwestycja popierana przez większość społeczeństwa"– powiedział Karczewski. Według sondażu zleconego przez wpolityce.pl za odbudową jest 49 proc. respondentów, 24 proc. jest przeciwna, a 27 proc. nie ma zdania.

Projekt ustawy, z technicznymi poprawkami Senatu, wróci teraz do Sejmu.