Spór o Muzeum Getta Warszawskiego w Izraelu. "Listek figowy polityki PiS"

Powstanie Muzeum Getta Warszawskiego ogłosił w marcu 2018 roku prof. Piotr Gliński, wicepremier i minister kultury. Jak wówczas zapowiadał, miało być ono muzeum „miłości i braterstwa” pomiędzy oboma narodami — polskim i żydowskim. „Nad powołaniem tej instytucji pracowaliśmy od dawna” — oświadczył na konferencji prasowej 7 marca.

Był to moment nieprzypadkowy. Rząd RP próbował wówczas desperacko zażegnać kryzys w stosunkach z Izraelem (a pośrednio także z USA, głównym sojusznikiem państwa żydowskiego) wywołany nowelizacją ustawy o IPN w styczniu. 7 marca ponadto muzeum POLIN otworzyło głośną wystawę „Obcy w domu”, poświęconą nagonce antysemickiej z marca 1968 roku.

Kilka dni wcześniej, 28 lutego, minister Gliński skrytykował POLIN na Twitterze, pisząc: „Aby zmienić tę instytucję, musimy wygrać wybory samorządowe”. Zostało to powszechnie odebrane jako groźba narzucenia POLIN nowej dyrekcji — podobnie, jak rząd PiS zrobił w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Statut POLIN dawał jednak politykom PiS znacznie mniej możliwości usunięcia dyrektora, prof. Dariusza Stoli. Zapewne obawiali się także nieuniknionego międzynarodowego skandalu.

Miłość polsko-żydowska

W efekcie ogłoszono powstanie nowego muzeum — tym razem już kontrolowanego przez władze. Jego dyrektorem został mgr Albert Stankowski, wcześniej pracownik muzeum, który — jak nieoficjalnie dowiadywali się dziennikarze — popadł w konflikt z dyrekcją. Ogłoszono także lokalizację: dawny budynek szpitala dziecięcego Bersohnów i Baumanów w Warszawie przy ul. Siennej, w samym centrum miasta, tuż obok zachowanego do dziś fragmentu muru getta. Otwarcie ma nastąpić w 2023 roku.

W czasie konferencji prasowej minister Gliński streścił program muzeum:

Potem aż do połowy grudnia zapadła cisza.

Muzeum zdobywa głównego historyka z Izraela

14 grudnia 2018 roku dyrekcja Muzeum Getta Warszawskiego ogłosiła, że „głównym historykiem wystawy stałej” został prof. Daniel Blatman z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.

Był to duży sukces dyrektora i samego wicepremiera Glińskiego. Prof. Blatman to historyk o międzynarodowym dorobku, autor m.in. cenionej monografii poświęconej „marszom śmierci” więźniów obozów koncentracyjnych i obozów zagłady zimą 1945 roku (jego naukowe CV z 2012 roku można przeczytać tutaj).

Tymczasem Blatman ma pozycję naukową — był m.in. dyrektorem Centrum Badań nad Historią i Kulturą Żydów Polskich na swojej uczelni.

Podczas konferencji prasowej 14 grudnia prof. Blatman m.in. opowiadał o swojej historii rodzinnej (jego dziadkowie zginęli w Holocauście), zapowiadał „pokazanie getta w kontekście okupowanego miasta”. Mówił:

Mówił także, że czas „zakończyć etap kłótni o to, kto bardziej, a kto mniej ucierpiał”.

"Listek figowy dla PiS"

Na nominację prof. Blatmana zareagowali inni historycy Zagłady — w dużej części krytyczni wobec polityki historycznej PiS, w tym m.in. ataków rządu i polityków tej partii na badaczy zajmujących się tą sprawą (pisaliśmy o nich w OKO.press wielokrotnie). Prof. Havi Dreifuss z Uniwersytetu w Tel Awiwie i Yad Vashem zarzuciła Blatmanowi 14 grudnia, że będzie odgrywał rolę „listka figowego”, dla polskiego rządu, który zniekształca prawdę o Zagładzie.

Szybko sprawę podgrzał sam główny historyk muzeum getta.

18 grudnia w izraelskim dzienniku „Haaretz” Blatman zarzucił muzeum Yad Vashem w Jerozolimie — głównemu ośrodkowi badań nad Zagładą na świecie — że „naucza o Zagładzie tak, jak totalitarne kraje uczą historii” i sprowadza ją do „jednowymiarowego, uproszczonego przesłania”.

Zarzucił prof. Havi Dreifuss „wybielanie antysemityzmu” przez Yad Vashem, który — zdaniem Blatmana — na polecenie prawicowego rządu Benjamina Netanjahu działał jak „pralnia”, wystawiając świadectwa moralności takim politycznym przywódcom, jak "węgierski dyktator Viktor Orbán".

Orbán jest sojusznikiem prawicowego rządu w Izraelu. „Równocześnie Dreifuss ostro krytykuje polski rząd, który co roku wydaje dziesiątki milionów złotych, żeby uchronić historyczne żydowskie zabytki, żydowskie cmentarze i nieprzeliczone upamiętnienia [Zagłady]” — pisał.

24 grudnia „Haaretz” opublikował w odpowiedzi artykuł czworga polskich badaczy — prof. Jana Grabowskiego, prof. Barbary Engelking, dr. Agnieszki Haskiej oraz prof. Jacka Leociaka. Zarzucali prof. Blatmanowi żyrowanie rządowej propagandy PiS.

„Jako historycy żyjący i pracujący w Polsce, kraju gwałtownie zmierzającym w stronę autorytaryzmu, nie możemy milczeć” — pisali, broniąc Yad Vashem przed niesprawiedliwymi ich zdaniem zarzutami głównego historyka muzeum Getta.

30 grudnia w „Haaretz” ripostowała sama prof. Dreifuss. Zarzuciła prof. Blatmanowi, że będzie pomagał rządowi polskiemu w „zniekształcaniu historii Zagłady”. Przypomniała przykłady manipulowania przez rząd PiS historią i ujawniła, że zarówno ona, jak i wielu jej przyjaciół odrzuciło propozycje współpracy składane przez Muzeum Getta.

Pisała:

Powołanie muzeum — mówi prof. Dreifuss — było akcją propagandową. Nie ma potrzeby powoływania muzeum getta: POLIN ma obszerną wystawę o Zagładzie.

„Było dla nas [historyków] jasne, że powołanie muzeum stanowiło próbę otrzymania żydowskiego i międzynarodowego stempla aprobaty dla mylącej opowieści o przeszłości”.

PiS dba o pamięć Zagłady najlepiej na świecie?

2 i 3 stycznia „Haaretz” opublikował dwa głosy w obronie prof. Blatmana: artykuł ambasadora RP w Izraelu Marka Magierowskiego oraz dyrektora Muzeum Getta Alberta Stankowskiego.

W artykule Magierowskiego — o którego bałamutnych polemikach na temat Zagłady z izraelskimi dziennikarzami pisaliśmy na początku grudnia — znalazło się kilka bardzo osobliwych stwierdzeń.

Prezentował założenie muzeum jako „gest” rządu PiS wobec Żydów. Dodawał, że nie może sobie przypomnieć żadnego kraju w Europie, który otaczałby świadectwa Zagłady „tak skrupulatną opieką” oraz takiego, który byłby krytykowany za wychwalanie swoich „Sprawiedliwych”. Odpowiedź Magierowskiego zauważyły w Polsce media bliskie PiS, ale nie przedstawiły całego kontekstu dyskusji.

OKO.press musi dodać, że oba te argumenty są nietrafione: inne kraje europejskie także dbają o świadectwa Zagłady, a to w polskim mieście Białystok właśnie rozebrano dom, w którym miało mieścić się Muzeum Żydów.

Zarzuty nie dotyczą zaś chwalenia postaw sprawiedliwych, ale manipulacji zawartej w polityce historycznej PiS, o której pisała m.in. prof. Havi Dreifuss: „Sprawiedliwi” byli nieliczni i ich postawa była wyjątkiem, a nie regułą. (Polecamy wywiad, którego w kwietniu 2018 roku udzieliła nam na ten temat prof. Barbara Engelking).

W podobnym duchu wypowiada się Albert Stankiewicz, dyrektor Muzeum Getta, obiecując obiektywizm i bezstronne potraktowanie tematu. „Finansowanie przez rząd nie oznacza rządowej kontroli” — pisze dyrektor Stankiewicz.

Bojkot boli

Zarówno Magierowskiego, jak i Stankiewicza ewidentnie boli jednoznaczny bojkot Muzeum Getta przez liczących się badaczy Zagłady, w tym badaczy z Yad Vashem, którzy odrzucili zaproszenia do współpracy.

Strona internetowa Muzeum Getta — musi dodać OKO.press — tylko te obawy może utwierdzić. Na stronie „uzasadnienie misji” w ośmiu akapitach pięć razy pojawia się mowa o „niemieckiej okupacji”, „nazistowskich sprawcach”, „Niemcach, którzy zamordowali” oraz „niemieckich sprawcach”.

Zacytujmy:

„Nacisk zostanie położony na ujawnienie tożsamości nazistowskich sprawców tych zbrodni, a także na tło niemieckiej machiny politycznej i wojennej. […] Zachowamy pamięć o ofiarach, niemieckich sprawcach i ocalimy od zapomnienia dla przyszłych pokoleń”.

Ciekawe jak w tej sytuacji Muzeum zamierza pokazać deklarowaną przez wicepremiera Glińskiego miłość narodu polskiego i narodu żydowskiego? Miłosny uścisk zbyt wielu Polaków bywał dla Żydów zabójczy.