Szkoły zamknięte aż do Wielkanocy. A rząd odmawia zasiłku dla rodziców starszych dzieci

20 marca dowiedzieliśmy się od premiera Mateusza Morawieckiego, że w związku ze stanem epidemii szkoły będą zamknięte aż do Wielkanocy, czyli przynajmniej do 13 kwietnia. Zamknięcie szkół oznacza, że rodzice muszą zapewnić dzieciom opiekę w ciągu dnia. Chodzi o ponad 6 milionów młodych Polaków, w tym ok. 1,9 mln dzieci w wieku do czterech lat i około dwóch milionów dzieci w wieku 5-9 lat.

Ze względów bezpieczeństwa opieki nie powinny sprawować osoby starsze, czyli dziadkowie. Rodzice, którzy pracy nie mogą świadczyć zdalnie, a muszą zająć się dzieckiem, są więc zmuszeni ją przerwać.

Osobom, które zostały w tym celu zwolnione z wykonywania pracy, przysługuje zasiłek opiekuńczy. Co do zasady przypadki te określa art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek (o tym za chwilę). W obecnej chwili w pierwszej kolejności zastosowanie znajdą przepisy rozporządzenia ministra zdrowia dotyczącego koronawirusa, która weszła w życie 7 marca 2020.

Komu przysługuje?

Zgodnie ze specustawą ubezpieczonym przysługuje zasiłek opiekuńczy za okres, gdy z powodu koronawirusa zamknięte są szkoły, przedszkola i żłobki, a ubezpieczony opiekuje się zdrowym dzieckiem, które ma nie więcej niż 8 lat.

Zasiłek przysługuje osobom, które odprowadzają składki ubezpieczenia chorobowego. Są to zatem nie tylko osoby zatrudnione na umowę o pracę, ale także pracujące na umowę zlecenie, czy prowadzące własną pozarolniczą działalność gospodarczą.

Rodzice dziecka mogą podzielić się opieką. Nie jest istotna liczba dzieci, którymi ubezpieczeni się opiekują, dni zasiłkowe się nie sumują.

Świadczenie nie wlicza się do puli 60-dniowego świadczenia, które przysługuje ubezpieczonym na podstawie art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych.

Zgodnie z ustawą taki 60-dniowy zasiłek przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu z wykonywania pracy, gdy:

• opiekuje się dzieckiem zdrowym do lat 8;
• opiekuje się chorym dzieckiem do lat 14;
• opiekuje się innym chorym członkiem rodziny.

Co ze starszymi dziećmi?

Ale rodzice zwracali uwagę na ważny problem - pozostawienie w domu bez opieki dziecka dziewięcioletniego, czy dziesięcioletniego również nie jest sytuacją komfortową, a czasem jest niemożliwe. O zapewnienie zasiłku dla opiekunów dzieci starszych upominali się politycy opozycji. Prezes PSL Władysław Kosiniak-Kamysz proponował wydłużenie wieku do 15 lat, Lewica postulowała wprowadzenie zasiłku dla wszystkich rodziców dzieci małoletnich, czyli tych, które nie ukończyły 18. roku życia.

Rząd początkowo chciał zaproponować rozwiązanie.

W czwartek 12 marca rano podczas konferencji prasowej minister rozwoju Jadwiga Emilewicz zapowiedziała, że w przygotowywanej ustawie mają znaleźć się przepisy rozszerzające prawo do zasiłku opiekuńczego na rodziców dzieci do lat 12. Inspiracją dla tej cezury wieku miały być przepisy pozwalające 12-latkom samodzielnie poruszać środkami transportu publicznego.

Ale jeszcze tego samego dnia wieczorem ministerstwo podało informację, że po przeprowadzeniu konsultacji zrezygnowano z takiego rozwiązania. Przyczyną najprawdopodobniej są koszty, jakie ponieść musiałby Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który w całości pokrywa kwotę zasiłku.

W piątek opozycja przegłosowała w Senacie projekt nowelizacji specustawy w sprawie COVID-19. W artykule 4 ustawy znalazły się dodatkowe zapisy:

"Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje również ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 15. roku życia”.

Senatorowie PiS zagłosowali przeciwko projektowi. Dzień wcześniej, w czwartek wieczorem, gdy w Senacie głosowano po raz pierwszy nad wprowadzeniem projektu do porządku obrad senatorowie PiS wyszli z sali i zerwali kworum.

Projektem senackim powinien teraz zająć się Sejm.

Trudna sytuacja rodziców starszych dzieci

Przepisy prawa nie stwierdzają jednoznacznie, jakie dzieci można zostawiać samodzielnie w domu. Dwa artykuły kodeksu wykroczeń sugerują jednak, że granicą odpowiedzialności jest 7 lat.

art. 82 § 6. Kto zostawia małoletniego do lat 7 w okolicznościach, w których istnieje prawdopodobieństwo wzniecenia przez niego pożaru, podlega karze grzywny albo karze nagany.

art. 106 Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo nad inną osobą niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem, dopuszcza do jej przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka,podlega karze grzywny albo karze nagany.

Teoretycznie więc dzieci powyżej 7 roku życia można pozostawić bez opieki. W praktyce - niewielu rodziców zdecydowałoby się na taki krok.

Dzieci w wieku od dziewięciu, dziesięciu i jedenastu lat jest w Polsce około 1,2 mln. Ci rodzice, którzy opiekują się jednocześnie młodszym rodzeństwem są w nieco łatwiejszej sytuacji. Ale co z resztą? To najczęściej pracownicy fizyczni nie mogą wykonywać pracy zdalnie, co sprawia, że problem opieki nad dziećmi w wieku 9-12 lat jest problemem w dużym stopniu klasowym. Takim rodzicom pozostaje wykorzystanie urlopu wypoczynkowego albo okolicznościowego. O ile oczywiście pracodawca wyraziłby na taki urlop zgodę.

W przypadku uzasadnionej społecznie sytuacji, a taką jest zamknięcie szkół, pracodawca powinien uznać nieobecność w pracy za usprawiedliwioną (zobacz rozporządzenie). Pracownik traci wtedy prawo do wynagrodzenia, ale przerwa ta nie ma wpływu na pulę przysługujących ubezpieczonemu dni urlopowych, ale traci prawo do wynagrodzenia. Znów - problem dotyczy pracowników wykonujących często niskopłatne prace, zatem utrata wynagrodzenia dotkliwiej ich dotyka.

Mówimy oczywiście cały czas o dzieciach zdrowych. Zgodnie z art. 32 ust. 1 punkt 2 ustawy o świadczeniach zasiłek opiekuńczy przysługuje również w przypadku opieki nad chorym dzieckiem do lat 14.

Szczególna sytuacja dzieci z niepełnosprawnościami

Rozporządzenie o zamknięciu szkół nie obejmowało placówek leczniczych, ale decyzję o ich zamknięciu na podstawie osobnych przepisów podejmują niektóre jednostki samorządowe. Jeśli dzieci mają powyżej 8 lat, ich opiekuni znajdują się w jeszcze trudniejszej sytuacji. Wiele z tych dzieci wymaga stałej opieki nie tylko, gdy mają dziesięć, czy jedenaście, ale też więcej lat.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 rodzicom dzieci z niepełnosprawnościami do lat 18 przysługuje zasiłek opiekuńczy w wysokości 30 dni, ale tylko w określonych przypadkach. Wtedy, gdy dziecko zachoruje, lub gdy zachoruje małżonek sprawujący nad dzieckiem stałą opiekę.

To luka i ogromny deficyt we wsparciu państwa - rządzący powinni jak najszybciej rozwiązać ten problem w nowelizacji ustawy. Na razie MEN postanowił rozwiązać ten problem nakładając na dyrektorów szkół obowiązek zapewnienia opieki. Trudno zrozumieć, w jaki sposób zorganizowana opieka w szkole miałaby jednocześnie przyczyniać się do powstrzymania szerzenia się wirusa.

Ile przysługuje pieniędzy?

Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku. W przypadku zatrudnionych na umowę o pracę tą podstawą będzie przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne.

W przypadku innych osób ubezpieczonych będzie to 80 proc. podstawy, którą stanowi przeciętny miesięczny przychód ubezpieczonego za okres ostatnich 12 miesięcy. Szczegółowe zasady wyliczeń znaleźć można na stronie ZUS.

Co do zasady zasiłek wypłaca się za każdy dzień, w którym sprawujesz opiekę, również za dni ustawowo wolne od pracy. Ale wszystko zależy od tego, co zapiszesz w oświadczeniu złożonym pracodawcy. Opieką można się dzielić i wskazać konkretne dni i przedziały czasowe, w których była sprawowana.

Jak ubiegać się o zasiłek opiekuńczy?

By ubiegać się o zasiłek, należy złożyć oświadczenie u swojego pracodawcy, a osoby prowadzące działalność gospodarczą - bezpośrednio w oddziale ZUS. Wzór oświadczenia pobrać można ze strony ministerstwa.