„Ten system naprawdę się wali i rząd świetnie o tym wie”. Lekarze zaczną protest kilkanaście dni przed wyborami

Lekarze mają dość i wracają do akcji protestacyjnej. Półtora roku temu rezydenci podpisali porozumienie z rządem, w którym ten zobowiązał się m.in. do zwiększenia nakładów na zdrowie do 6 proc. PKB w ciągu 6 lat. Młodzi lekarze czują się jednak oszukani. Wydatki na ochronę zdrowia wprawdzie wzrosły, ale rząd liczy je według PKB sprzed dwóch lat. To nie jedyne niedotrzymane zobowiązanie.

System ledwo dyszy. Lekarzy jest za mało, pracują ponad siły, ludzie czekają w długich kolejkach na pomoc, szpitalne oddziały ratunkowe pękają w szwach.

Jeśli nie zreformujemy systemu teraz, za 5 lat nie będzie już czego reformować - alarmują związkowcy. Stąd decyzja o nowym proteście. Będzie on polegał na ograniczeniu czasu pracy i jego skutki będą powszechnie odczuwalne. Lekarze tym razem będą twardszym negocjatorem niż w 2018 roku. A rządząca partia na 12 dni przed wyborami nie będzie w łatwej sytuacji. Czy ta akcja wpłynie na wynik wyborów?

O przygotowaniach do akcji rozmawiamy z jednym z liderów Porozumienia Rezydentów dr Krzysztofem Hałabuzem.

Sławomir Zagórski: Lekarze związkowcy zapowiadają akcję protestacyjną, która ma się rozpocząć przed samymi wyborami, 1 października 2019. Kto do niej przystąpi?

Dr Krzysztof Hałabuz*: Wszyscy ci, którym nie odpowiada obecna sytuacja w ochronie zdrowia w Polsce i którzy nie chcą biernie czekać na rozwój wydarzeń.

O co konkretnie chodzi lekarzom?

O to, że pracują ponad siły. Że nasz system jest skrajnie niedofinansowany i źle zorganizowany. Że w Polsce pracuje za mało lekarzy. Że pacjenci czekają w kolejkach, a do tego medycy nie mogą ich leczyć tak, jak powinni, tylko tak, jak pozwala system. Że lekarze gros swojego czasu poświęcają na czynności organizacyjne i administracyjne. Że coraz trudniej o satysfakcję w tym ważnym społecznie zawodzie.

Mam wyliczać dalej?

Na czym będzie polegać protest?

Na ograniczeniu czasu pracy łącznie z dyżurami do 48 godzin tygodniowo, czyli zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej.

Forma protestu wydaje się dość ryzykowna.

To prawda. Ale Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy (OZZL) zrobił ankietę i spytał ok. dwóch tysięcy swoich członków w jaki sposób chcieliby zaprotestować.

Praca w europejskim wymiarze jest też takim dążeniem do normalności. Nasza akcja nazywa się „Zdrowa praca” i określa ogólny kierunek zmian. Standardy godzinowe pracy wytyczone przez UE wzięły się z obserwacji jej efektywności i bezpieczeństwa pracowników. U nas lekarze zwyczajowo pracują znacznie ponad normę. Ten trend należy kiedyś zahamować. Są naturalnie tacy, którzy chcą pracować dużo. Trzeba jednak pamiętać, że przepracowany lekarz naraża nie tylko swoje zdrowie, ale także pacjenta.

Uważamy, że zatrudnianie lekarzy przez szpitale na zasadzie umów kontraktowych, wprowadzone kilka lat temu przez ówczesną Minister Zdrowia Ewę Kopacz, to złe, szkodliwe rozwiązanie. Lekarz zgodnie z kodeksem pracy ma obowiązek odpoczywać po dyżurze przez 11 godzin. Tymczasem kontrakt daje mu możliwość pracy bez odpoczynku. Ponadto lekarz na kontrakcie nie patrzy całościowo na pracę oddziału, lecz dba wyłącznie o to, co dzieje się podczas jego dyżuru. Utrudnia to ciągłość opieki nad chorymi, rodzi też animozje wśród pracowników, bo osoba na kontakcie zarabia więcej niż jego koledzy na etacie wykonujący te same obowiązki.

Kontrakty to był pomysł na łatanie dziur w ochronie zdrowia, ale – jak powtarzam – pomysł niewłaściwy.

Lekarzom przypadł jednak do gustu, bo umożliwia wysokie zarobki. I trudno im będzie z tego zrezygnować.

Trzeba na to popatrzyć od strony priorytetów. Zdecydować czy warto poświęcić jeden-dwa miesiące wyższych zarobków i przetrwać okres protestu, by potem było lepiej, czy też trzymać się tego, co mamy dziś.

Nie ukrywajmy bowiem, że w którymś momencie negocjacji będziemy też rozmawiać z rządem na temat zmian wysokości pensji. Chcemy pracować w jednym miejscu, w sensownym wymiarze czasu i za godziwe pieniądze.

Sądzi Pan, że naprawdę jeden-dwa miesiące protestu załatwią sprawę? A jak rząd w ogóle nie usiądzie z Wami do rozmów?

Usiądzie.

Lekarzy od tego czasu w Polsce specjalnie nie przybyło. Kolejki jak były, tak są. Psychiatria dziecięca tonie. Szpitale powiatowe pod kreską. O sytuacji na SOR-ach słyszymy prawie codziennie. Ten system naprawdę się wali i rząd świetnie o tym wie.

Sądzę, że do rozmów dojdzie bardzo prędko.

Wy sami jesteście mądrzejsi o tamto doświadczenie. Wasz protest był jednym z niewielu w ostatnich czterech latach, który zakończył się powodzeniem. Choć rząd ostatecznie Was „przerobił” i nakłady na ochronę zdrowia wprawdzie wzrastają, ale nie tak jak się umówiliście.

I właśnie dlatego wznawiamy protest.

Reaktywowane Porozumienie Rezydentów działa od czterech lat. Obecnie stanowimy część OZZL.

Początkowo odwiedzaliśmy parlamentarzystów w ramach akcji „Adoptuj posła”. Potem słaliśmy listy do premier Szydło. W 2016 r. zorganizowaliśmy dwie kilkudziesięciotysięczne manifestacje w Warszawie. Po pierwszej dostaliśmy nawet zaproszenie na spotkanie z prezydentem Dudą, który oświadczył, że „On sam to niewiele może. Niestety.” Może porozmawiać z panią premier i prezesem Kaczyńskim, jednak problem reformy ochrony zdrowia jest bardzo trudny i złożony, więc nic nie może obiecać.

Podczas drugiej manifestacji, która odbyła się już pod egidą Porozumienia Zawodów Medycznych padł postulat zwiększenia nakładów na publiczną ochronę zdrowia do 6,8 proc. PKB. Tego się trzymamy do dziś. To wciąż nasz najważniejszy postulat.

Co się udało wynegocjować półtora roku temu?

Ustawę gwarantującą zwiększenie nakładów do 6 proc. PKB na zdrowie do roku 2024. W podpisanym 8 lutego 2018 porozumieniu znalazły się także m.in.:

• wzrost naboru na studia medyczne;
• zmniejszenie biurokracji;
• rozpoczęcie rozmów z przedstawicielami innych zawodów medycznych;
• wzrost wynagrodzeń lekarzy;
• oraz odciążenie ich w pracy przez asystentów medycznych.

Wcześniej odbył się głośny protest głodowy. Przez miesiąc lekarze wspierani przez przedstawicieli pozostałych zawodów medycznych głodowali w 7 miastach. To pozwoliło się nam przebić do mediów i ostatecznie skłoniło rządzących do podjęcia z nami rozmów.

Teraz też szykujemy akcje wspomagające, które są w fazie przygotowań. Jesteśmy znani z nieszablonowych pomysłów. Tak też będzie i tym razem.

W protestach biorą udział głównie młodzi lekarze. Starsi znaleźli sobie na tyle wygodną niszę w tym niedobrym systemie, że nie chcą zmian.

To prawda. W Polsce lekarze sobie wzajemnie nie ufają. Zabiegają o własne, a nie o wspólne dobro. Moim zdaniem to wciąż spuścizna PRL.

Po otwarciu granic z kraju wyjechała bardzo duża grupa 40-50-latków, którzy nie widzieli tu dla siebie szans na rozwój zawodowy i przyzwoite warunki pracy. W efekcie powstała luka pokoleniowa. Dziś mamy po jednej stronie grupę starszych, 60-70-letnich lekarzy i to oni dyktują warunki, a po drugiej młodych medyków, którzy dopiero po skończeniu studiów dowiadują się jakie są realia.

Przed tymi młodymi są trzy drogi: albo wejść w ten system i się dostosować, czyli niska pensja podstawowa i dorabianie na dyżurach (tych dyżurów w trakcie robienia specjalizacji powinno być trzy w miesiącu, ale to kompletnie nierealne, więc często jest ich 8-10); albo wyjazd z kraju.

Rozmawiam ze studentami i żalą się, że pół grupy uczy się niemieckiego. Wolałbym, żeby ten czas poświęcili dziedzinie, w której chcą pracować…

…a trzecia droga?

Trzecia droga, to zaangażować się w działalność związkową.

Trudno się dziwić, że to młodzi a nie starzy próbują zmieniać świat.

Cały czas słyszymy od naszych szefów, że my to mamy dobrze. Że im pensja nie starczała na nic. Że cały czas tyrali na dyżurach.

Przecież my nie zaakceptujemy systemu, w którym oni funkcjonowali. Mam na myśli społeczne przyzwolenie na branie łapówek. Jeszcze dziś w Polsce są miejsca, gdzie to jest praktykowane i wszyscy wiedzą, ile kosztuje operacja, a ile kolonoskopia wykonana w szpitalu. W dużych miastach już tego nie ma, ale to nie znikło.

Ministerstwo udaje, że problemu nie ma, tymczasem to niszczy system od środka. Zdaniem młodych lekarzy należy to koniecznie zmienić.

Będziemy zabiegać także o to, by podnieść jakość kształcenia podyplomowego. Uważamy, że powinno się dodatkowo wynagradzać kierowników specjalizacji, tak aby starsi lekarze mieli swój interes w przekazywaniu nam swojej wiedzy. Dziś raczej jesteśmy postrzegani jak konkurencja, a w najlepszym razie dopust boży.

Ile osób powinno wziąć udział w proteście, by odniósł skutek?

By doszło do rozmów, liczba protestujących powinna być nieco większa niż poprzednio. Nie musi być jednak szczególnie duża, bo kryzys kadrowy wciąż narasta.

Rezygnację z pracy powyżej 48 godzin tygodniowo od 1 października trzeba było składać do końca sierpnia. Ilu kolegów to już zrobiło?

Obecnie na stronie zdrowapraca.pl mamy deklarację od ponad 1500 lekarzy.

Minister Szumowski mówił dziennikarzom, że urzędnicy dokładnie to monitorują.

Jesteśmy tego świadomi. Komunikujemy się głównie za pomocą mediów społecznościowych, więc dotarcie do tych informacji nie jest trudne. Ponadto ministerstwo tak jak półtora roku temu z pewnością wysyła polecenia do kadr w szpitalach, by raportowały na bieżąco, ile osób zamierza ograniczyć czas pracy.

Ale proszę pamiętać, że lekarze pracują w różnych miejscach, więc samo liczenie deklaracji o krótszym czasie pracy w jednym miejscu nie da miarodajnych wyników.

Wielu lekarzy pracuje np. na swoim macierzystym oddziale, a ponadto na SOR i w nocnej pomocy lekarskiej. I kto się teraz połapie w jakim miejscu ktoś będzie pracował jak dotąd, a w innym krócej lub w ogóle? Czyli może być np. tak, że w danym szpitalu nie będzie problemu na chirurgii, ale za to wszyscy zrezygnują z pracy na oddziale ratunkowym. I tego już się ukryć nie da.

Nie da się też Was nikim zastąpić, tak jak rząd zrobił to np. w czasie matur.

Dlatego protest może być stosunkowo nieliczny, a jednak przynieść efekt. Tak jak półtora roku temu.

Macie pewność, że 1 października 2019 to właściwy moment? No bo z jednej strony koniec kampanii wyborczej. A z drugiej rychła zmiana rządu i ten nowy wcale nie musi spełniać obietnic złożonych przez poprzedników.

Ten moment wybraliśmy specjalnie. Bo w każdej kampanii mówi się z patosem o zdrowiu Polaków, o przyszłości narodu. Tylko, że potem nic z tego nie wynika. Chcielibyśmy, żeby tym razem było inaczej. Protest zakończymy wówczas, gdy dostaniemy wiążące deklaracje na piśmie.

Co ma się w nich znaleźć?

Przede wszystkim wspomniane 6,8 proc. PKB na publiczną służbę zdrowia. Naszym celem jest, by zdarzyło się to już za 3 lata, nie za 5. I – co istotne - nakłady muszą wynikać z aktualnych dochodów państwa, a nie jak dziś, kiedy podstawę do wyliczeń stanowi PKB sprzed dwóch lat.

To nie będzie łatwe do spełnienia.

Zdajemy sobie z tego sprawę. Podczas negocjacji w styczniu 2018 upieraliśmy się przy 6,8 proc. PKB, tymczasem rząd przekonywał, że nie ma takich pieniędzy. Ulegliśmy i zgodziliśmy się na 6 proc. I co się okazało? Pieniądze bardzo szybko się znalazły, tylko na co innego. Wydatki Polski na pomoc socjalną rosną najszybciej w Europie, tymczasem na zdrowiu oszczędzamy tak samo jak 5, 10 czy 15 lat temu.

Sanepid odnotował w 164 szpitalach uchybienia o krytycznym znaczeniu dla pacjentów. Mamy 6 poradni leczenia nikotynizmu na 10 mln palaczy. Osoba chora na mukowiscydozę żyje średnio 15 lat krócej niż na zachodzie, bo nie ma izolatek i pacjenci zarażają się krzyżowo….

Będziecie walczyć nie tylko o dofinansowanie systemu, ale także o własne wyższe pensje.

Nasz postulat w tej kwestii nie ulega zmianie od lat. Dwie średnie krajowe dla lekarza w trakcie robienia specjalizacji, trzy średnie dla specjalisty. Tak jest np. w Czechach i na Słowacji.

Czesi i Słowacy też mieli ogromny problem z emigracją lekarzy. W latach 2007 i 2008 przeprowadzili akcję „Dziękujemy, odchodzimy” i w jej wyniku nie tylko skutecznie powstrzymali emigrację, ale spowodowali, że lekarze zaczęli wracać do kraju. Dziś możemy pozazdrościć im i systemu, i warunków pracy, ale oni to sobie sami wywalczyli.

Nie uważa Pan, że wydajność pracy wielu lekarzy w Polsce nie jest najwyższa? Przychodzą wprawdzie na 8 do szpitala, ale po 13 trudno ich tam spotkać, bo zarabiają już gdzie indziej.

Jeśli zaczną zarabiać godnie w jednym miejscu, skończy się gonienie z jednej pracy do drugiej. Poza tym wyższe zarobki w państwowej ochronie zdrowia zmniejszą emigrację wewnętrzną do sektora prywatnego, co – jak wspominałem - jest zabójcze i dla naszego systemu, i dla pacjentów. Chcesz się dostać do specjalisty? No to albo czekasz w kilometrowej kolejce, albo płacisz.

Tymczasem w niedawnym sondażu

Np. hospitalizacja z powodu operacji zapalonego wyrostka robaczkowego to już koszt kilku tysięcy zł.

A jeśli chodzi o wydajność pracy lekarzy to zróbmy wreszcie coś z dobijającą nas biurokracją.

Dziś przez całe dnie mielimy jakieś papiery, monitorujemy własne zlecenia, wywiady z pacjentami. Wciąż patrzymy na te same informacje na różnych dokumentach i podbijamy pieczątki. Minister Szumowski obiecał nam, że zostanie wprowadzony zawód asystenta medycznego.

I?

I nic. Czytałem reportaż jak to w Bydgoskim Centrum Onkologii rezydentka przyjmuje pacjentów w obecności asystenta. Skutkuje to fantastycznym przyspieszeniem pracy. Ale to był tylko jeden reportaż.

Wspominaliśmy o różnych interesach młodych i starych lekarzy. Wydaje się jednak, że cała ochrona zdrowia jest podzielona. Wasz protest z pewnością byłby skuteczniejszy, gdyby stanęły za Wami pielęgniarki, diagności laboratoryjni, fizjoterapeuci, ratownicy medyczni.

Rzeczywiście trudno tu o jedność. Choć – jak wspominałem – w czasie poprzedniego głodowego protestu rezydentów poparli nas przedstawiciele innych zawodów medycznych. Jednym z naszych postulatów było i będzie uzyskanie gwarancji, że reprezentanci innych zawodów też będą mieli możliwość rozmów z rządem.

Widzimy ze smutkiem jak wiele pielęgniarek wyjeżdża z kraju. Jak ciężko pracują ratownicy medyczni, u których standardem jest dziś 300-400 godzin pracy w miesiącu. To przeważnie młodzi, twardzi psychicznie mężczyźni, ale jak długo można tyrać w nieludzkich warunkach?

Nie obawia się Pan, że wasz protest będzie źle odebrany przez pacjentów? Bo de facto to oni najbardziej w jego wyniku ucierpią.

Zupełnie się tego nie obawiam. Po pierwsze od czasu protestu głodowego w 2017 zbudowaliśmy spore zaufanie do młodych lekarzy. Czy wie pan, że nawet słowo „rezydent” stało się wyrazem roku?

W mediach cały czas tłumaczyliśmy jasno i wyraźnie, dlaczego protestujemy.

I teraz z jednej strony chcemy poprawić jakość naszej pracy, ale wszystko podporządkowane jest temu, żeby polski pacjent miał lepszą ochronę, lepszą opiekę, lepszy dostęp do lekarza. Robimy to z pełnym przekonaniem i rozmysłem. A jeżeli zwiększymy na moment ten kryzys, który już istnieje, to będzie to chwilowe pogorszenie, które długofalowo zaowocuje wyraźną poprawą.

Bardzo liczymy na zrozumienie ze strony pacjentów. My - lekarze jak zachorujemy, damy sobie radę nawet w kryzysie. Walczymy przede wszystkim o was. Trzymajcie za nas kciuki.

* Dr Krzysztof Hałabuz, rezydent chirurgii ogólnej, jeden z liderów Porozumienia Rezydentów Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy.