Upał w weekend, czyli to będzie najchłodniejsze lato reszty waszego życia

Słowo „upał”, według lingwistki Magdaleny Derwojedowej, wywodzi się od czasownika „upalić”, oznaczającego niegdyś „nadpalić po brzegu”, „uprażyć”, „czynić ogorzałym”. W znaczeniu „wysoka temperatura” odnotowywane jest w piśmiennictwie polskim od połowy XVIII wieku.

Przyszłe badaczki języka polskiego zapewne odnotują nader szybki wzrost częstotliwości użycia tego słowa mniej więcej od początku drugiej dekady XXI wieku, co bez trudu powiążą z kryzysem klimatycznym. Bo choć klimat nie równa się pogodzie, to częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych może być – i w ostatnich latach niemal na pewno jest – skutkiem zmian klimatu.

Napędzany ciągłym wzrostem atmosferycznej koncentracji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych wzrost średniej temperatury Ziemi powoduje, że upały – niegdyś sporadyczne – zaczynają definiować polskie lato, z reguły przecież stosunkowo łagodne.

Pod kopułą

W ostatnia niedzielę 19 czerwca 2022 na terenie niemal całej Polski doświadczyliśmy skutków pierwszej w tym roku fali upałów.

– tłumaczy Krzysztof Drozdowski, dziennikarz i popularyzator wiedzy o pogodzie i klimacie.

Sytuacja pogorszyła się, gdy nad południowo zachodnią Europą rozbudował się wyż. Spotęgował on upały, ponieważ uwięził pod wyżową warstwą inwersyjną gorące powietrze – meteorolodzy nazywają to zjawisko „kopułą ciepła” - a bezchmurna pogoda powodowała, że ogrzewało się ono nadal od rozpalonej powierzchni ziemi.

„Pod koniec ubiegłego tygodnia wyż znad Hiszpanii zaczął zanikać. Gorące powietrze ruszyło zgodnie z aktualną cyrkulacją na północny wschód i w sobotę oraz niedzielę dotarło do Polski. Ciśnienie było na tyle wysokie, że podobnie jak wcześniej w Hiszpanii zapewniło bezchmurną pogodę czyli dodatkowe ogrzewanie powietrza od oświetlonej słońcem ziemi oraz uniemożliwienie jego ucieczki przez zamknięcie go pod inwersją” – mówi Drozdowski.

Efekt? Na większości powierzchni kraju, z wyjątkiem Pobrzeża i pasm górskich, temperatury maksymalne przekroczyły w niedzielę 19 czerwca 30°C. Na zachodzie Polski zbliżyły się do 40°C – podało Centrum Modelowania Meteorologicznego IMGW-PIB.

Stary dobry rok 2022…

Znamienne, że poprzedni rekordowy upał w czerwcu zmierzono nie dekady czy stulecia temu podczas wyjątkowo rzadkiej anomalii, a zaledwie w 2019 roku w Radzyniu. Naukowcy uważają, że ryzyko kolejnych najcieplejszych czerwców i w ogóle miesięcy letnich będzie wzrastać.

„Antropogeniczne globalne ocieplenie, spowodowane emisją gazów cieplarnianych, powoduje wzrost średniej temperatury planety o około 0,2°C na dekadę.

Obecne lato jest więc średnio ponad dwa stopnie Celsjusza cieplejsze niż lato z początku lat 80.” – mówi Piotr Florek, polski klimatolog pracujący w brytyjskim MetOffice, czyli odpowiedniku naszego IMGW-PIB.

“To przekłada się bezpośrednio na zmianę częstości występowania fal upałów i prawdopodobieństwa wystąpienia rekordowych wartości temperatury. Przykładowo, napływ gorącego powietrza, który zahaczył zachodnią Polskę wczoraj, jest wciąż relatywnie rzadkim zdarzeniem. Jednak z powodu globalnego ocieplenia jest zdarzeniem znacznie częstszym niż 40 czy 60 lat temu” - dodaje Florek.

Wniosek? Popularna w mediach społecznościowych riposta na “Ale upał!” w dni takie, jak w minioną niedzielę — czyli “Upał? To i tak najchłodniejsze lato reszty Twojego życia” — jest nieco przesadzona, jak przystało na twitterowe przepychanki, ale nie pozbawiona naukowego sensu.

Według Florka, można na szybko i w przybliżeniu oszacować, że wzrost częstotliwości fal gorąca zwiększył się z "raz na kilkadziesiąt lat" do "raz na kilka lat". “Konsekwencją jest to, że jak popatrzymy na tabelki rekordowych temperatur czerwcowych z Polski, to są wartości z 2022 – czyli z 19 czerwca – i dalej z 2019, 2000 i dopiero 1935 roku” – mówi klimatolog.

Pewnym, choć niewielkim pocieszeniem może być fakt, że upały takie, jak w miniony długi weekendu, nie są i jeszcze długo nie będą "normą" w sensie temperatur, których można się spodziewać co roku przez większość lata. Między innymi dlatego, że typowa zmienność temperatur polskiego lata jest spora i sięga na obszarze większości Polski od kilkunastu do nawet 30°C.

Na najbliższe dni synoptycy przewidują temperaturę do 30-32°C…