USA: prawica kontroluje Sąd Najwyższy, ale jeśli Trump przegra wybory, może ją czekać niespodzianka

Kiedy ponad cztery lata temu, w lutym 2016 roku, prezydent Barack Obama mianował następcę zmarłego sędziego Antonina Scalii, Republikanie wymyślili nagle nową zasadę: w roku wyborczym jakoby nie mianuje się sędziów Sądu Najwyższego. Przywódca Republikanów w Senacie Mitch McConnell, oświadczył, że o obsadzeniu miejsca w Sądzie powinni „zdecydować Amerykanie w listopadzie”. Nominacja sędziego należy wprawdzie do prerogatyw prezydenta, ale kandydaturę zatwierdza – lub odrzuca – Senat.

Bezprecedensowy krok Republikanów, którzy odmówili choćby spotkania z nominatem Obamy (skądinąd szanowanym centrystą), sprawił, że wakat trwał prawie rok. Kiedy wybory wygrał Donald Trump, mianował na to miejsce Neila Gorsucha, którego Senat natychmiast zatwierdził.

Republikanie i prawo Kalego

Do tej pory w dziewięcioosobowym trybunale panowała jako taka równowaga – czworo sędziów konserwatywnych, czworo liberalnych i jeden języczek u wagi. Sąd Najwyższy jest w amerykańskim systemie nie tylko najwyższym sądem apelacyjnym kraju, lecz także trybunałem konstytucyjnym. Jego wyroki są ostateczne i często po prostu tworzą prawo: tak było np. z legalizacją małżeństw jednopłciowych w roku 2015 (sprawa Obergefell kontra Hodges) czy, wcześniej, aborcji. Wyrok w sprawie Roe kontra Wade z 1973 roku do dziś jest solą w oku amerykańskich konserwatystów, którzy chcieliby jego odwołania.

Nic dziwnego, że czasy ponadpartyjnych porozumień w kwestii obsady foteli w Sądzie Najwyższym dawno się już skończyły i o każde z miejsc toczy się w Senacie zawsze zaciekła walka. Tak było z kolejnym kandydatem Trumpa, sędzią Brettem Kavanaughem (zatwierdzonym przez Republikanów w 2018 roku, mimo oskarżeń o gwałt), a także z sędzią Amy Coney Barrett, którą republikański Senat zatwierdził w poniedziałek, 26 października, ledwie na tydzień przed wyborami prezydenckimi.

McConnell i pozostali Republikanie nawet nie kryli się z tym, że ich własna zasada, by nie obsadzać wakatu w roku wyborczym, dotyczyła wyłącznie Obamy. Kiedy we wrześniu zmarła 87-letnia sędzia Ruth Bader Ginsburg, powszechnie znana jako RBG, do wyborów zostało półtora miesiąca, a w niektórych stanach już nawet trwało przedterminowe głosowanie. Mimo to (i mimo wyraźnego życzenia umierającej Ginsburg) Trump niemal od razu nominował jej następczynię: Amy Coney Barrett.

Republikańscy senatorowie, którzy jeszcze dwa lata temu obiecywali, że jeśli do wakatu dojdzie w ostatnim roku prezydentury Trumpa, zachowają się konsekwentnie i poczekają z nominacją na wynik wyborów, „zmienili zdanie”. Nie przeszkodziły im ani protesty i próby obstrukcji ze strony Demokratów (partia mniejszościowa nie ma zbyt wielu innych możliwości), ani pandemia (w trakcie tyleż uroczystej, co beztroskiej ceremonii w Białym Domu koronawirusem zaraziło się trzech republikańskich senatorów), i zrobili wszystko, by przepchnąć kandydaturę nowej sędzi jeszcze przed wyborami 3 listopada.

Przeciw Barrett zagłosowała też jedna republikańska senatorka, Susan Collins, chcąc w ten sposób sprzeciwić się hipokryzji i zaznaczyć swoją niezależność od kierownictwa partii. Według badań opinii publicznej przeciwko nominacji Barrett była także większość Amerykanów, uważających, że o obsadzie zwolnionego przez Ginsburg fotela powinien zdecydować zwycięzca listopadowych wyborów. Skąd zatem ten pośpiech Republikanów?

Barrett i Ginsburg – na antypodach

Po pierwsze, przeczuwają klęskę wyborczą – wygraną nie tylko Joego Bidena, lecz także utratę większości w Senacie. Mianowanie konserwatystki do Sądu Najwyższego było rzutem na taśmę, „zaklepaniem” sobie miejsca na kilka dekad (Barrett nie ma jeszcze pięćdziesiątki) i gwarancją, że orzecznictwo Sądu Najwyższego będzie od tej pory po myśli konserwatystów. „Nowe wybory unieważnią wiele z tego, co zrobiliśmy w ostatnich czterech latach”, oświadczył McConnell swoim kolegom w Senacie, „ale z tym niewiele będą w stanie zrobić”.

Choć Republikanie próbowali dość bezwstydnie przedstawiać Barrett jako godną następczynię Ginsburg, trudno między nimi o większy kontrast – RBG była intelektualną liderką liberalnego skrzydła Sądu, Barrett będzie zapewne najbardziej konserwatywną osobą w dzisiejszym składzie trybunału. Jako gorliwa katoliczka sprzeciwia się aborcji i równości małżeńskiej, nie kryła się też ze swoim krytycznym stosunkiem wobec tzw. Obamacare, systemu opieki zdrowotnej, który Republikanie od dziesięciu lat próbują zlikwidować. Choć sędzia zapewnia o swojej niezależności, że będzie orzekać kierując się tylko prawem, a nie poglądami religijnymi czy politycznymi, doskonale wiadomo, że Trump mianował ją właśnie z ich powodu.

Pyrrusowe zwycięstwo Republikanów

Sprawa konstytucyjności Obamacare trafi na wokandę tydzień po wyborach, 10 listopada, i jest duża szansa, że konserwatywna większość w Sądzie Najwyższym – teraz już sześciosoobowa – wyda wyrok po myśli Republikanów. Jeśli wynik wyborów prezydenckich nie będzie jednoznaczny (za sprawą niewielkiej różnicy głosów w kluczowych stanach czy prób podważania legalności części głosów oddanych korespondencyjnie itp.), sprawa trafi do sądu niższej instancji, a w konsekwencji do Sądu Najwyższego, który – tak jak 20 lat temu – może zdecydować o tym, kto zostanie prezydentem. W dalszej perspektywie prawdopodobne jest także obalenie Roe kontra Wade, co pozwoliłoby poszczególnym stanom na całkowite zakazywanie przerywania ciąży.

Wynika to z tego, że Republikanie od pewnego czasu są już partią mniejszościową, znajdującą się u władzy tylko za sprawą takiego, a nie innego systemu politycznego. Od 1992 roku republikański kandydat na prezydenta tylko raz (sic!) zwyciężył w głosowaniu powszechnym – w 2004 roku – a mimo to 16 z 20 ostatnich nominacji do Sądu Najwyższego przypadło republikańskim prezydentom. Senacka większość, która zatwierdziła Gorsucha, Kavanaugha i Barrett, także reprezentuje mniej obywateli, niż senatorowie opozycji.

Może się okazać, że zwycięstwo Republikanów w kwestii obsady wakatu po RBG okaże się zwycięstwem pyrrusowym. W Partii Demokratycznej narasta wola systemowego rozwiązania problemu Sądu Najwyższego, np. poprzez dodanie kilkorga nowych sędziów. Joe Biden był temu długo przeciwny, ale hipokryzja Republikanów w sprawie miejsc po Scalii i Ginsburg sprawiła, że nawet on wstępnie poparł pomysł powołania komisji, która zajęła by się zmianami w Sądzie Najwyższym.

Dodajmy, że liczbę członków Sądu ustala Kongres i nie trzeba do tego zmiany Konstytucji. Lepszym pomysłem – i prawdziwą reformą – byłoby jednak wprowadzenie kadencyjności, np. 18 lat i wybierania nowych sędziów co dwa lata, żeby wyeliminować z procesu przypadkowość i dać każdemu prezydentowi szansę mianowania przynajmniej jednego sędziego. Zwolennicy tego rozwiązania przekonują, że wzmocniłoby ono legitymizację Sądu Najwyższego, coraz częściej uważanego za organ nadmiernie upolityczniony i odbudowałoby jego prestiż, nadszarpnięty przez ostatnie kontrowersyjne nominacje.