W szpitalach jemy "suszony hydrolizat o smaku sera". Rząd: coś z tym zrobimy, jeśli nas Unia zmusi

"Zmielona, wodnista papka", "oślizgła szynka", "skwaśniały twarożek", "sucha mięsna podeszwa", "zabarwiona woda z jakimiś ścinkami z marchewki i parówki" - piszą czytelnicy i czytelniczki OKO.press o szpitalnym jedzeniu. Choć zdarzają się i bardzo dobre doświadczenia, to nie są częste.

Szpitale serwują pacjentom posiłki "nieadekwatne do stanu zdrowia, z surowców o niskiej jakości i niewłaściwych wartościach odżywczych" – wynika z kwietniowego raportu Najwyższej Izby Kontroli na podstawie badań z lat 2015 - 2017. Okazuje się też, że na etykietach produktów często znajdują się fałszywe informacje, a jakości jedzenia nikt nie kontroluje.

Szpital – na dłuższą metę – zamiast nas wyleczyć, może nas wykończyć. Tymczasem ministerstwo zdrowia nie jest zainteresowane wydaniem rozporządzenia o standardach żywienia, choć zgodnie z ustawą z 2006 roku minister ma prawo taką regulację wprowadzić.

Suszony hydrolizat białkowy o smaku sera

Zamiast masła – „tłuszcz mleczny do smarowania”, zamiast sera – "suszony hydrolizat białkowy o smaku i aromacie sera”. Takie substytuty deklarowanych w jadłospisie produktów znalazła Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Handlowa w badaniach zleconych przez NIK.

Według raportu, w większości szpitali pacjentom serwuje się niezdrową dietę – dużo tłuszczu i kiepskiej jakości mięsa, mało warzyw i owoców, czyli dokładnie odwrotnie niż przewiduje to piramida zdrowego żywienia. Raport pokazuje, że szpitalne jedzenie naraża pacjentów na niedobory podstawowych składników odżywczych, takich jak wapń, żelazo, magnez czy witamina C. Za dużo jest za to soli i witaminy A, która w nadmiarze jest toksyczna.

Czym według NIK grozi szpitalna dieta?

• odwapnieniem,
• zmiękczeniem i zniekształceniem kośćca,
• niedokrwistością,
• niedotlenieniem tkanek,
• nadmierną pobudliwość mięśniową,
• drżeniem i bolesnymi skurczami mięśni,
• stanami lękowymi,
• bezsennością,
• nadciśnieniem,
• zaburzeniami w funkcjonowaniu nerek…

Przyjdź do szpitala ze schorzeniem – dostaniesz nowe (po okazyjnej cenie)

Prawie gratis, bo średni dzienny koszt wyżywienia pacjenta w kontrolowanych szpitalach wynosił od 9,55 zł do 17,99 zł, z czego na surowce użyte do przygotowania posiłków wydaje się od 3,70 zł do 8,46 zł.

Porównaliśmy te kwoty z wysokością minimum egzystencji podaną przez Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, która pokazuje koszty zaspokojenia podstawowych potrzeb na poziomie minimalnym - umożliwiającym jedynie przeżycie. Zgodnie z definicją IPiSS poniżej tego poziomu "występuje biologiczne zagrożenie życia i rozwoju człowieka". IPiSS wyliczył, że w 2017 roku przeciętny Polak, żeby przeżyć musi wydać 221 zł miesięcznie na żywność. Czyli około 7 zł dziennie. Część szpitali nie wydaje więc na żywność nawet tyle, żeby zapewnić pacjentowi przeżycie. Trzeba oczywiście wziąć pod uwagę efekt skali i ograniczenie kosztów związane z duża liczbą przygotowywanych posiłków, ale nie zmienia to faktu, że

Dane o kosztach „wsadu do kotła” można były oszacować tylko w tych szpitalach, które prowadziły własne kuchnie. Nie wiadomo, ile na żywność wydają firmy kateringowe, których usługi wypadają taniej niż koszty gotowania na miejscu.

Opinie pacjentów: od "całkiem nieźle" po "bardzo źle"

O doświadczenia ze szpitalnym jedzeniem zapytaliśmy między innymi naszych czytelników. Trafiło do nas kilka pozytywnych opinii. Na przykład w szpitalu w Supraślu, który realizuje program Koordynowanej Opieki Specjalistycznej dla pacjenta po zawale (KOS - zawał) serwowano dobrej jakości zbilansowane posiłki, a pacjent był pod stałą opieką dietetyka i psychologa.

Jedna z naszych czytelniczek opowiedziała o szpitalu MSWiA w Białymstoku, w którym pani dietetyk zadbała, żeby posiłki były bez glutenu, bez laktozy i do tego dobre. Centrum Onkologii w Bydgoszczy też zasłużyło na kilka pochwał.

Większość opinii była jednak krytyczna. Pacjenci narzekali przede wszystkim na jakość jedzenia: "oślizgła szynka", "skwaśniały twarożek", "zmielona, wodnista papka", "sucha mięsna podeszwa", "zabarwiona woda z jakimiś ścinkami z marchewki i parówki".

Zwracano też uwagę na brak warzyw i głodowe racje żywnościowe. Większość pacjentów w kwestii żywienia musiała polegać na rodzinie lub zapasach z domu.

Wiele osób skarżyło się nam też na absurdalne godziny podawania posiłków. "Na patologii ciąży w Szpitalu Wojewódzkim w Białymstoku kolacja o 16:00 , dwie kromki chleba i coś do chleba. Świeżych warzyw zero. Kobieto, wieczorem karm się sama. Szafki nocne zawalone jedzeniem z domu: pieczywem, owocami, warzywami. Na oddziale brak lodówki dla pacjentek" - napisała Ela.

Alicja: "Jeśli ktoś nie ma zapasów z domu to zostaje mu automat z batonikami albo pokorne oczekiwanie".

"Wkłada się matkom do głowy, by dobrze się odżywiały, a karmi się je w szpitalu codziennie białym chlebem, podaje tłuste wędliny i niewiele warzyw" – pisze Agata.

Dietetyczki walą głową w mur

Dietetyczka kliniczna, Katarzyna Błażejewska-Stuhr od lat przygląda się problemowi niedożywienia szpitalnego. Mówi nam, że większość pacjentów po pobycie w szpitalu jest niedożywionych, ale nikt o tym za bardzo nie wie, bo zwykle się tego nie sprawdza. Pacjentów czasem waży się, gdy przychodzą do szpitala, ale po pobycie już raczej nie.

Skąd się bierze niedożywienie wśród pacjentów? Tłumaczy, że poza nieapetycznością, dania nie są dobrze zbilansowanie. Potwierdza też uwagi, które mieli nasi czytelnicy: brak warzyw, źle dopasowane pory podawania posiłków i niezdrowa przerwa nocna, brak wyboru i zimne posiłki. Tymczasem "dieta szpitalna powinna być modelowa i uczyć chorych, jak mają jeść dalej".

Dobra szpitalna dieta zależy często nadzwyczajnej determinacji dietetyków. "Na oddziale diabetologii dziecięcej, dietetyczka, która miała uczyć dzieci z cukrzycą, jak mają zdrowo jeść, za swoją minimalną pensję kupowała sałatę i darłyśmy ją na kawałeczki, żeby każde dziecko w kanapce trochę jej miało. Bo w szpitalnej diecie warzyw nie było" - opowiada.

Dietetyków wciąż jest w szpitalach mało, zwykle jeden na wszystkich pacjentów. Często ich zdanie nie jest respektowane. Dietetyczka kliniczna, Marta Kielak przez 5 lat pracowała w Szpitalu Dziecięcym. Mówi, że chociaż u niej nie było źle, bo liczono się z jej opinią, to w innych szpitalach jej koleżanki dietetyczki były lekceważone. "Czasem bały się nawet przy salowej odezwać, bo zaraz im się obrywało, co one tam wiedzą, takie młode".

W szpitalach dieta zależy więc często od lekarza. Według Katarzyny Błażejewskiej-Stuhr ich wiedza w dziedzinie dietetyki jest często znikoma. Studenci wydziału lekarskiego w ciągu 6 lat studiów mają np. 6 godzin dietetyki. Czasem odbywają kurs dietetyki, ale te 2-3 dni nie zastąpią gruntownej wiedzy dietetyka klinicznego.

"W kwestii diet lekarze dają zalecenia: dieta lekkostrawna. I nie tłumaczą, jaka dokładnie, bo sami często nie wiedzą" - mówi Katarzyna. Marta dodaje, że błędy w żywieniu pacjentów biorą się też często z tego, że salowe nie były odpowiednio przeszkolone i dawały pacjentom niewłaściwe posiłki.

Potwierdzają to relacje naszych czytelników. Jeden z nich na diecie lekkostrawnej dostał surową paprykę, a czytelniczka na diecie bezglutenowej - kluski w zupie.

Dieta wegetariańska? Wyjmiemy mięso z zupy

"Napiszcie o braku wegetariańskich i wegańskich opcji!" – proszono nas na facebooku. Inni użytkownicy oburzali się, że to już przesada, bo nie ma nawet normalnych posiłków, a co dopiero takie wymagania.

Na takie "wygórowane" wymagania mogą sobie jednak pozwolić np. więźniowie, którzy zgodnie z zapisami w kodeksie karnym wykonawczym w sprawie wyżywienia zgodnie z wymogami religijnymi lub kulturowymi, mają pełne prawo domagać się wegańskich lub wegetariańskich posiłków. I dobrze, że mają takie prawo: ten przykład pokazuje, że da się publicznym systemie uwzględniać istotne indywidualne potrzeby.

W najgorszej sytuacji są osoby z nietolerancjami lub alergiami pokarmowymi. Mimo że szpitale mają obowiązek zapewnienia im odpowiedniej diety i informowania o zawartości alergenów w jedzeniu, nie zawsze się z tego wywiązują, nie mają też skutecznych sposobów na kontrolowanie jedzenia z kateringu. A konsekwencje mogą być poważne.

"Przy celiakii pojedyncze spożycie może spowodować bóle brzucha i biegunkę. Przy dłuższej ekspozycji spłaszczają się kosmki jelitowe i zaczynają się zaburzenia wchłaniania. Przy alergii IgE, gdzie występuje wstrząs anafilaktyczny (np. przy reakcji na orzechy ziemne), zagrożone może być życie pacjenta" - wyjaśniła nam dietetyczka Paula Gałęzowska.

Ministerstwo Zdrowia uprzejmie wyjaśnia, że ma prawo, ale nie ma obowiązku

Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim ostatnim piśmie skierowanym do Ministra Zdrowia nie po raz pierwszy podnosi kwestię szpitalnej diety. Adam Bodnar upominał się już o prawa pacjenta w 2016 roku, a jego poprzednicy - w 2007 i 2009 roku. Bezskutecznie.

RPO podjął jednak w maju kolejną próbę prosząc Ministra Zdrowia o uregulowanie wymagań dotyczących żywienia w szpitalach. Zgodnie z ustawą z 2006 roku minister ma prawo taką regulację wprowadzić. Problem w tym, że nigdy z niego nie skorzystał.

Wymagania w zakresie wyżywienia określono natomiast dla osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. "W rozporządzeniu Minister Sprawiedliwości wskazał nie tylko rodzaje posiłków i napojów, ale także wartość odżywczą i energetyczną oraz minimalny dzienny koszt wyżywienia"- zwraca uwagę NIK.

W odpowiedzi na pismo RPO wiceminister zdrowia Zbigniew Król "uprzejmie wyjaśnia", że zgodnie z ustawą minister nie musi, a jedynie może wydać rozporządzenie regulujące żywienie w szpitalach (nikt nie twierdził inaczej). Dodał też, że taka możliwość została tam zapisana na wypadek, gdyby trzeba było dostosować prawo krajowe do przepisów Unii Europejskiej. Jeśli o rozporządzenie prosi RPO, a nie Unia to najwyraźniej nie ma się czym przejmować.

Ministerstwo pisze za to, że dużo rzeczy "powinno" się dziać. Kontrole i opinie Państwowej Inspekcji Sanitarnej powinny na przykład zmieniać standardy na lepsze, chociaż jak pokazuje raport, nic takiego się nie stało, a organy odpowiedzialne za nadzór nad żywieniem pacjentów "nie dysponują żadnymi instrumentami prawnymi w zakresie metod oceny jakości posiłków".

"Stwierdzone nieprawidłowości w zakresie jakości żywienia przekazywane były w formie pism intencyjnych" - pisze NIK. Wdrożenie przez szpital tych zaleceń było więc dobrowolne. Często po prostu je ignorowano.

Minister powtarza też za ustawą, że jeśli lekarz, ewentualnie dietetyk, nie zaordynuje specjalnej diety, pacjentowi przysługuje wyżywienie, którego ilość, zawartość i kaloryczność "powinny" odpowiadać zasadom prawidłowego żywienia przeciętnego człowieka w danym wieku – czyli "całkowitemu pokryciu zapotrzebowania organizmu na energię oraz wszystkie składniki pokarmowe potrzebne do rozwoju życia i zachowania zdrowia".

Co z tego, że w praktyce często wartość energetyczna i odżywcza posiłków nie wystarcza do przeżycia, a lekarze nie mają odpowiedniej wiedzy w zakresie dietetyki? Z wszelkimi skargami Ministerstwo odsyła do NFZ.

Dlaczego w szpitalu jemy tak źle?

Dlaczego szpitalne żywienie nie działa tak, jak powinno? Jak dowiadujemy się z raportu NIK, kontrakty, które szpitale podpisują z NFZ obejmują, poza wyżywieniem, także świadczenia medyczne i inne "świadczenia towarzyszące", takie jak zakwaterowanie. Kontrakty są jednak często o wiele niższe niż suma tych kosztów, więc szpitale muszą na czymś oszczędzić. Najczęściej odbija się to na żywieniu (tu pomoże przecież rodzina).

Marta Kielak ocenia, że kiepska jakość usług wynika już z samego mechanizmu przetargu państwowego. W szpitalu, w którym pracowała zrezygnowano z gotowania na miejscu, bo trudno było spełnić wymogi sanitarne.

Wszystko zależy właściwie od kontraktu. Jeśli jest źle napisany, to nawet jeśli firma nie spełnia wymogów – jedzenie przyjeżdża zimne albo jest złej jakości – niewiele można z tym zrobić. Czasem szpitale zapewniają sobie prawo do kontroli jakości, czasem nie. Nawet jeśli mają takie prawo, to nie zawsze je egzekwują. Kary za niewywiązanie się z umowy bywają też śmiesznie małe, rzędu 30 zł.

Oszczędzania na diecie to błędne koło, przyznaje to samo Ministerstwo Zdrowia. W odpowiedzi na pismo RPO czytamy, że "odpowiednie żywienie pacjentów w szpitalu stanowi integralną część całego procesu leczenia, a właściwa ocena stanu odżywienia i wdrażanie odpowiedniego sposobu żywienia jest istotnym elementem zwiększenia szans chorych na wyzdrowienie, zwiększenia skuteczności zarówno leczenia zachowawczego, jak i chirurgicznego oraz zmniejszenia ryzyka powikłań i skrócenia czasu gojenia się ran pooperacyjnych."

Dlaczego więc od lat w tej kwestii niewiele się zmienia? Jak pokazały doświadczenia naszych czytelniczek i raport NIK, niektóre szpitale świetnie wywiązują się z zapewniania pacjentom odpowiedniego wyżywienia, inne nie spełniają nawet podstawowych wymagań.

W kwestii zdrowia nie można jednak polegać na szczęściu lub dobrej albo złej woli ordynatora szpitala - pewne prawa muszą być zagwarantowane. Ministerstwo Zdrowia problemu nie dostrzega i najwyraźniej czeka na unijny przymus, żeby zagwarantować pacjentom prawo do jedzenia dobrej jakości.