Ludziom Mariusza Kamińskiego nie udało się dowieść, że Aleksander i Jolanta Kwaśniewscy kupili z nielegalnych środków willę w Kazimierzu Dolnym i nie udało się postawić ich przed sądem. Ale przeprowadzili na nich i ich znajomych publiczny samosąd. Przy okazji wchodząc z butami w prywatne życie znajomych znajomych.

W połowie lutego Centralne Biuro Antykorupcyjne opublikowało dokumenty z toczącego się śledztwa w sprawie rzekomej „willi Kwaśniewskich”. Już samo ujawnienie danych z trwającego postępowania jest wyjątkowe i nie wiadomo, jak je pogodzić z interesem śledztwa.

Ale naprawdę skandaliczny jest sposób, w jaki Biuro to zrobiło.

Publikując materiały, CBA ujawniło dane osobowe oraz prywatne (również wrażliwe) informacje dotyczące co najmniej kilku osób. Udostępniło szerokiej publiczności nagrania i stenogramy rozmów:

• Marii J. i Marka M. - znajomych Kwaśniewskich, którzy byli podsłuchiwani przez Biuro za zgodą sądu, ale którym ostatecznie w toczącym się śledztwie nie postawiono zarzutów,
• ludzi, którzy rozmawiali przez telefon z Marią J. i Markiem M. i mieli związek ze sprawą willi (np. syna Marii J. - Jana J. czy Kwaśniewskich) oraz
• ludzi, którzy w ogóle nie mieli z tą sprawą nic wspólnego, tylko rozmawiali przez telefon z podsłuchiwanymi osobami (jak np. koleżanka Marii J. - Małgorzata F., żona znanego aktora Jana F.).

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar zwraca uwagę, że upublicznienie nagrań szczególnie „godzi w prawa” osób z tej ostatniej grupy. Ale według innych prawników, z którymi rozmawialiśmy, poważnie naruszone zostało także prawo do prywatności, a w niektórych przypadkach również dobre imię pozostałych osób.

W nagraniach z podsłuchów padają bowiem delikatne informacje dotyczące chorób, nałogów, kłótni w związkach i problemów finansowych. A w ściśle tajnych do niedawna notatkach funkcjonariuszy CBA - niezweryfikowane pomówienia i plotki (np. o zdradach małżeńskich), zebrane podczas rozmów z mieszkańcami Kazimierza.

Przez zaniedbania lub bezmyślność funkcjonariuszy CBA, bez problemu można zidentyfikować, o kim mowa (do szczegółów tej sprawy i innych przypadków ujawnienia informacji wrażliwych oraz danych osobowych wrócimy za chwilę).

Odpowiedź CBA na zeznania agenta Tomka

Decyzję o udostępnieniu materiałów ze wznowionego w 2016 roku śledztwa ws. willi w Kazimierzu Dolnym wydał Prokurator Regionalny w Katowicach, na wniosek ministra spraw wewnętrznych Mariusza Kamińskiego.

O odtajnienie dokumentów Kamiński wystąpił po tym, jak były agent CBA - Tomasz Kaczmarek - najpierw w prokuraturze, a potem w „Superwizjerze” TVN wyznał, że na polecenie swoich byłych szefów (m.in. Kamińskiego) podawał nieprawdę w służbowych notatkach z operacji CBA dotyczącej willi. Miał je podkolorowywać tak, by wynikało z nich, że nieruchomość należy do Kwaśniewskich.

CBA uważa, w 2005 lub 2006 roku Kwaśniewscy kupili od znajomej - Marii J. nieruchomość w Kazimierzu Dolnym, nie mogli mieć jednak wtedy „z legalnych źródeł” kwoty, którą trzeba było zapłacić za dom. Z kolei Maria J., która formalnie była właścicielką willi, mimo że od wielu lat miała bardzo niskie dochody, w tamtym okresie, wraz z synem, wpłaciła na swoje konta równowartość blisko 1,8 mln zł.

Według CBA, gdy dochodami Marii J. zainteresował się urząd skarbowy, w sprawę zaangażowano jako „słupa” bliskiego znajomego Kwaśniewskich - Marka M., ówczesnego szefa Budimeksu. Maria J. i Marek M. mieli wówczas uzgodnić, że w skarbówce powiedzą, że w 2005 roku, bez udziału notariusza, zawarli przedwstępną umowę sprzedaży domu i że w związku z tym Marek M. przekazał Marii J. kilka zaliczek w gotówce. W 2007 roku spisali oficjalną umowę przed notariuszem.

Ale - jak twierdzi CBA - faktycznymi właścicielami willi byli cały czas Kwaśniewscy i to oni podejmowali decyzje dotyczące tej nieruchomości.

(więcej o śledztwie dowiesz się rozwijając zakładkę: „Przeczytaj więcej o śledztwie w sprawie »willi Kwaśniewskich«” na początku tekstu).

Ostatecznie Kwaśniewscy nie usłyszeli żadnych zarzutów, a śledztwo prokuratury w sprawie działań „mogących utrudnić stwierdzenie przestępczego pochodzenia środków płatniczych” zostało umorzone. Po wygranej PiS w wyborach parlamentarnych 2015, prokuratura na nowo wszczęła postępowanie.

Materiały z toczącego się śledztwa

Teraz ta sama prokuratura zadecydowała o ujawnieniu części materiałów z toczącego się postępowania. Za jej zgodą CBA opublikowało:

• „Raport” podsumowujący działania służb w sprawie willi i dotychczasowe ustalenia (wyłącznie te, potwierdzające teorię CBA),
• 51 nagrań podsłuchanych rozmów telefonicznych i konwersacji nagranych podczas operacji przez agenta Tomka (niegdyś oznaczonych klauzulą "poufne"),
• ściśle tajne do niedawna notatki służbowe funkcjonariuszy CBA, m.in. agenta Tomka,
• zeznania złożone przez agenta Tomka w prokuraturze, w 2009 roku (wtedy całkowicie zanonimizowane),
• oraz niektóre zabezpieczone dowody (np. odręczną notatkę Marii J.).

Sytuacja jest wyjątkowa, bo normalnie materiały zgromadzone przez prokuraturę objęte są tajemnicą śledztwa, a za ich rozpowszechnianie bez zezwolenia, zgodnie z artykułem 241 kk, grozi do 2 lat więzienia. Zwykle:

• dopóki toczy się postępowanie przygotowawcze, śledczy udzielają o nim publicznie tylko podstawowych informacji (np. jakie zarzuty zostały postawione i komu - ale tylko z podaniem imion i pierwszych liter nazwisk podejrzanych osób).
• A gdy prokuratura skieruje przeciwko komuś akt oskarżenia - w sądzie sprawa, w której dowodem są podsłuchy toczy się za zamkniętymi drzwiami, a notatki operacyjne i zeznania agentów działających pod przykryciem sędziowie czytają w tajnej kancelarii.

Dodatkowo - na co zwraca uwagę rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar - materiały zostały ujawnione, gdy postępowanie toczy się jeszcze w sprawie, a nie przeciwko konkretnym osobom (nikomu nie postawiono jeszcze zarzutów). Według Bodnara, wyodrębnienie z akt śledztwa i ujawnienie rozmów konkretnych osób może stwarzać wrażenie, że „właśnie te osoby są uwikłane w działalność przestępczą”.

Według RPO, wydając decyzję o upublicznieniu materiałów dotyczących „willi Kwaśniewskich” prokurator skorzystał prawdopodobnie z artykułu 12 ustawy Prawo o prokuraturze (nie wiadomo tego na pewno, bo jego postanowienie nie zostało opublikowane).

Przepis ten został wprowadzony w 2016 roku. Pozwala na udostępnianie informacji ze śledztw mediom, jeśli przemawia za tym „ważny interes publiczny”.

Według Wojciecha Łączewskiego, byłego sędziego, który w swojej karierze sądził w 31 sprawach opartych na materiale dowodowym z operacji specjalnych, prokuratura nie miała prawa upublicznić materiałów ze śledztwa ws. "willi Kwaśniewskich".

"Uważam, że jest to przestępstwo: przekroczenie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego, w celu działania na szkodę interesu prywatnego. Zgodnie z artykułem 231 kk grozi za to do 3 lat więzienia" - mówi Łączewski.

Nazwiska, adresy, kontakty

Przeanalizowaliśmy ujawnione przez CBA materiały dotyczące sprawy „willi Kwaśniewskich”. Pierwsze, co rzuca się w oczy, to to, że

Widać, że materiały przygotowywano w pośpiechu - prawdopodobnie, by jak najszybciej dać odpór zarzutom, które postawił publicznie Tomasz Kaczmarek i żeby zdążyć z publikacją przed 14 lutym 2020 i głosowaniem Sejmu nad wotum nieufności dla ministra Mariusza Kamińskiego.

W efekcie CBA upubliczniło m.in.:

• nazwiska prywatnych osób - zarówno tych, których dotyczyła operacja (nazwiska Marii J. i Marka M. podane zostały w pełnym brzmieniu), jak i tych, którzy inwigilowani byli niejako przypadkiem (Jolanta i Aleksander Kwaśniewscy), a nawet przesłuchiwanych w sprawie świadków (np. Bożena W., pracownica Fundacji Porozumienie bez Barier i firmy Jolanty Kwaśniewskiej, której nazwiska nie zamalowano w protokole przesłuchania),
• dokładny adres domu w Kazimierzu Dolnym, który należał do Marii J. a potem do Marka M.
• dokładny adres apartamentu w Warszawie, który Jolanta i Aleksander Kwaśniewscy kupili w 2006 roku.

Łuszczyca i biały ząb. A gdzie interes publiczny?

Najbardziej bulwersujące jest jednak ujawnienie nagrań z podsłuchów telefonicznych i rozmów nagranych podczas operacji CBA przez agenta Tomka.

Gdy Biuro opublikowało dokumenty, Paweł Wojtunik, szef CBA za rządów PO-PSL, a wcześniej szef CBŚ komentował na Twitterze:

„Nie po to ta metoda gromadzenia dowodów [przez podsłuch - przyp. red.] jest obwarowana koniecznością zgody sądu, nie po to wprowadzono przepisy o postępowaniu z podsłuchami, niszczeniu ich, jeśli np. sprawa zostanie umorzona - żeby służby publikowały rozmowy osób, którym nawet nie postawiono zarzutów. Nie wiem jak to określić, że oni to ujawnili - głupota, skandal, amatorka” - dodaje były sędzia Wojciech Łączewski.

Według Łączewskiego upublicznienia rozmów nie da się uzasadnić interesem społecznym. Dla przedstawienia wersji CBA wystarczyłaby publikacja samego „Raportu” podsumowującego ustalenia ws. „willi Kwaśniewskich”. Przytoczono w nim fragmenty podsłuchanych rozmów, potwierdzające wersję zdarzeń przyjętą przez Biuro.

Ale oprócz tego - bonusowo - CBA opublikowało nagrania i stenogramy całych rozmów, łącznie z fragmentami dotyczącymi prywatnego życia podsłuchiwanych osób i ich znajomych. Każdy może w nich posłuchać i przeczytać m.in.

• o stosunku Marii J. do byłego męża,
• o tym, że jednej z córek Marii J. (ich imiona zostały również ujawnione) pociemniał po urazie ząb, ale udało się go wybielić,
• o kłopotach finansowych syna Marii J. - Jana,
• o tym, jak Jan J. poszukiwał pracy i o jego zawodowych kontaktach,
• o kłótni Jana J. z dziewczyną,
• o tym, że Jan J. cierpiał na łuszczycę i o stosowanych przez niego metodach leczenia tej choroby (Biuro opublikowało długą rozmowę na ten temat; sprawa wraca też w kolejnych rozmowach),
• o zabiegach estetycznych z jakich korzystała Małgorzata F. - koleżanka Marii J. i żona aktora Jana F.
• o tym, co poszczególne podsłuchane osoby sądzą (a raczej sądziły przed laty) o swoich znajomych, pracodawcach, mediach itd.

Alkoholizm znanego aktora

Jak już wspomnieliśmy, w opublikowanych rozmowach są także informacje osobiste (a nawet wrażliwe) dotyczące osób, które nie miały żadnego związku ze sprawą "willi Kwaśniewskich".

Żona - Małgorzata F. o problemach alkoholowych męża rozmawia szczerze z Marią J.

Maria J. w rozmowie z Jolantą Kwaśniewską relacjonuje, że Jan F. "nie gra w teatrze, siedzi i - ten - codziennie bania" i że "cały czas jest na bani" więc nie wiadomo, jak poradzi sobie na konferencji, na której ma wystąpić. Opowiada także prezydentowej, że Jan F. "miał kiedyś straszne problemy ze wzrokiem" i "groziło mu, że będzie miał ślepe oko", ale znalazł się sponsor, który pokrył koszt operacji w Wiedniu i dzięki temu oko zostało uratowane. I że F. chciałby w związku z tym przeznaczyć pieniądze na pomoc komuś innemu.

A syn Marii J. - Jan opowiada agentowi Tomkowi, że Jan F. "ma zaawansowane stadium choroby filipińskiej" (nawiązując do tego, jak Aleksander Kwaśniewski tłumaczył swoją niedyspozycję podczas konwencji Lewicy i Demokratów - twierdząc, że wywołały ją leki, które bierze na chorobę, której nabawił się na Filipinach).

Bez problemu można zidentyfikować, kogo dotyczą te rozmowy.

• W stenogramie rozmowy Marii J. z Małgorzatą F., nazwisko tej ostatniej zamalowane zostało tak niedokładnie, że można je częściowo odczytać.
• W upublicznionej przez Biuro rozmowie, Małgorzata F. czyta obszerny fragment recenzji filmu, w której wystąpił jej mąż - nawet jeśli ktoś go nie oglądał, bez trudu można sprawdzić, kto w nim grał.
• W rozmowie telefonicznej z mamą Jan J. prosi by podała mu numer "do Janka". Tłumaczy: "Ja nie mam do Janka telefonu przy sobie... Tak. Albo może go źle zapisałem, bo jak wpisuję [tu podaje pierwsze trzy litery z krótkiego nazwiska aktora] to mi nic nie wychodzi".

Nie ukradł, tylko podarował. Nie ubek, tylko ofiara SB

Centralne Biuro Antykorupcyjne upubliczniło również kilka notatek służbowych funkcjonariuszy - niegdyś zakwalifikowanych jako "ściśle tajne". Funkcjonariusze podawali w nich informacje operacyjne, także o osobach zupełnie niezwiązanych ze śledztwem ws. "willi Kwaśniewskich".

Gdy w 2007 roku, podając się za policjantów, wypytywali mieszkańców Kazimierza Dolnego o willę, kilka osób wspomniało im o byłym mężu Marii J. - Jędrzeju.

• Miejscowy taksówkarz Tomasz R. (w notatce podano markę taksówki) opowiedział im "że mąż Marii J. otrzymał w latach 70. działkę od miasta w zamian za przekazanie na rzecz muzeum w Kazimierzu Dolnym kolekcji sreber. Srebra te miały zostać ukradzione z terenu [zamalowana nazwa]".
• Dzielnicowy Andrzej K. potwierdził informację podaną przez taksówkarza. I dodał, że mąż Marii J. „miał być zatrudniony w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, a następnie w randze dyrektora departamentu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych”.
• Była gospodyni Marii J. i jej męża opowiadała agentom o stanie zdrowia ich córek i o tym, że ich syn rzekomo dostał się na studia dzięki "koneksjom". A także o przyczynach rozpadu ich małżeństwa.

Po upublicznieniu dokumentów przez CBA Marek Małecki, adwokat reprezentujący Jędrzeja J. napisał w oświadczeniu, że "nigdy nie był [on] pracownikiem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego lub dyrektorem w MSW. Nigdy nie otrzymał żadnej nieruchomości od miasta Kazimierz, nie był też paserem, nie kupił żadnego przedmiotu pochodzącego z kradzieży".

Jak pisała "Gazeta Wyborcza", w aktach IPN bez trudu można sprawdzić, że Jędrzej J. "nie figuruje tam jako urzędnik lub funkcjonariusz służb PRL. Jest za to Jędrzej Jaworski, przeciwko któremu SB prowadziło w latach 1965-85 rozpracowanie pod kryptonimem »Alfat«". Według ustaleń "Wyborczej",

Odpowiedzialność tylko finansowa?

Według rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara, materiałom ujawnionym przez Centralne Biuro Korupcyjne powinien przyjrzeć się Urząd Ochrony Danych Osobowych. Urzędnicy powinni sprawdzić, czy publikując dokumenty CBA nie naruszyło przepisów o ochronie danych osobowych, a w szczególności - o ochronie danych wrażliwych (np. dotyczących zdrowia).

Jak podkreśla Bodnar, znowelizowane przez PiS Prawo o prokuraturze nie tylko „nie wprowadza żadnej ochrony przed ewentualnymi nadużyciami” związanymi z ujawnieniem dokumentów śledztwa, ale „w istotny sposób ogranicza odpowiedzialność osób podejmujących takie decyzje”.

Według RPO, osoby, których dotyczą ujawnione przez CBA materiały, mogą jednak domagać się wynagrodzenia szkód, jakie zostały im wyrządzone, występując do sądów z pozwami o zadośćuczynienie finansowe.

Adwokat Jędrzeja J. już zapowiedział, że złoży przeciwko CBA pozew o ochronę dóbr osobistych. Czy inne osoby, których dane ujawniło CBA, zrobią to samo?

Syn Marii J. - Jan J. w rozmowie z "Wyborczą" mówił: "Cała Polska może czytać, co 12 lat temu mówiłem mojej mamie o moich problemach osobistych, finansowych i zdrowotnych. Czuję się bezsilny". Ale pytany, czy zamierza skierować sprawę do sądu, zaprzeczył.