Apel 17 redakcji w obronie prawa do informacji publicznej. Nieoczekiwanie TK Przyłębskiej odwołał rozprawę [AKTUALIZACJA]

[AKTUALIZACJA] Tuż po rozpoczęciu rozprawy 15 grudnia po 11.00 Trybunał odłożył ją na nieustalony jeszcze termin. Oficjalnym powodem było zaplanowane na godz. 11 w Sejmie głosowanie, na którym musiało być dwóch posłów PiS - Arkadiusz Mularczyk i Marek Ast. Mieli reprezentować Sejm na rozprawie w twz. TK, bo to sejmowa ustawa została zaskarżona. Dopiero dziś podano, że pismo o takiej decyzji Sejmu wpłynęło do TK Julii Przyłębskiej 14 grudnia wieczorem.

Trybunał Konstytucyjny Julii Przyłębskiej miał 15 grudnia 2021 kolejny raz wystąpić w usługowej roli wobec autorytarnej polityki władz PiS prowadzonej przez Jarosława Kaczyńskiego. Krystyna Pawłowicz jako sędzia sprawozdawca zaskarży - w imieniu pierwszej prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Manowskiej - niektóre artykuły ustawy o dostępie do informacji publicznej, uznając je za niekonstytucyjne. W składzie orzekającym znalazło się miejsce dla Stanisława Piotrowicza, a wniosek popierający złożył minister-prokurator Zbigniew Ziobro.

Uznana za niekonstytucyjną (w części) ustawa przestanie de facto obowiązywać, co doraźnie uchroni Tadeusza Rydzyka przed karą za nieudzielenie informacji publicznej, ale w szerszej perspektywie odbierze społeczeństwu obywatelskiemu, w tym mediom, kluczowe narzędzie kontroli władzy.

W tej sytuacji kilkanaście redakcji ogólnopolskich wydało oświadczenie, które przyjmuje formę apelu, choć nikt z nas nie wierzy, że wyrok tzw. TK może być inny, niż ma być. Kierujemy go przede wszystkim do opinii publicznej.

[AKTUALIZACJA] Okazało się jednak, że PiS cofnął się przed wydaniem kontrowersyjnego wyroku. Być może jest to kolejny - po odłożeniu głosowania nad Lex Czarnek - wyraz naratsających w partii władzy obaw przed "narażaniem się" znaczącej części opinii publicznej, a w tym przypadku mediom.

"Apel w obronie prawa do informacji publicznej

15 grudnia Trybunał Konstytucyjny zdecyduje o losie ustawy o dostępie do informacji publicznej. Jeśli zgodzi się ze skargą Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Manowskiej, wybije ustawie zęby, a obywatelom odbierze gwarantowane przez art. 61 Konstytucji RP prawo do wiedzy o działaniach władzy. Bezkarnie ignorować pytania obywateli/lek, aktywistów/ek i dziennikarzy/rek będzie mógł nie tylko o. Tadeusz Rydzyk, ale też politycy i urzędnicy na wszystkich szczeblach administracji. W szczególności media stracą narzędzie kontrolowania władzy i rozliczania jej z błędów, co stanowi jedno z naszych najważniejszych zadań.

Bez ustawy o dostępie do informacji publicznej nie dowiedzielibyśmy się o milionowych dotacjach dla o. Rydzyka, reprywatyzowanych w Warszawie kamienicach, listach poparcia dla neoKRS czy podejrzanym zakupie respiratorów.

Odebranie nam prawa do informacji publicznej to kolejny krok władzy do zmonopolizowania medialnego przekazu, a tym samym kolejnego ograniczenia demokratycznego państwa prawa. Nie możemy się na to zgodzić.

Niektóre z redakcji, z którymi rozmawialiśmy zbierając - razem z Łukaszem Lipińskim z Tygodnika "Polityka" podpisy - deklarowały poparcie dla inicjatywy i zapowiadały, że opublikują własne krytyczne komentarze, ale nie chciały poprzeć apelu ze względu na "inflację inicjatyw dziennikarskich".

Faktycznie jest to trzecia tego typu akcja środowiska dziennikarskiego w ostatnim półroczu (patrz dalej), ale - naszym, organizatorów zdaniem - dotyczy fundamentalnej sprawy. Likwidacja prawnej gwarancji dostępu obywateli i obywatelek do informacji publicznej to podważenie jednego z filarów państwa prawa i demokracji.

Bo rywalizując o czytelników, widzów czy słuchaczy, służymy im wszyscy wszystkim, a decyzja TK uderzy w ich obywatelskie prawo do - jak to ujmuje Konstytucja RP - "informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne".

Sceptycy zwracali też uwagę, że już obecnie władze nie przestrzegają ustawy, więc wyrok TK niewiele zmieni w praktyce.

Daniel Flis poprosił kilkoro dziennikarzy z różnych mediów o wskazanie tekstów śledczych, których by nie było, gdyby władze nie udostępniły autorkom i autorom informacji publicznej. Uzbierała się niezła lista tematów: pieniądze na dzieła Rydzyka, reprywatyzowane kamienice w Warszawie, listy poparcia do neoKRS, straty państwa na "biznesie na respiratorach", finansowanie partyjnych i prywatnych interesów z z publicznych pieniędzy m.in. Polskiej Fundacji Narodowej, śmierć Igora Stachowiaka, gigantyczne rekompensaty dla rodzin ofiar katastrofy smoleńskiej, finansowanie z publicznych wielu przedsięwzięć Kościoła, w tym inicjatyw ks. Dymera, oskarżanego o przestępstwa seksualne...

Co nam daje ustawa?

Przypomnijmy, że ta ustawa – fundamentalna dla przejrzystości polityki władz i tym samym dla kontrolnej roli mediów – gwarantuje „każdemu” prawo do żądania „każdej informacji o sprawach publicznych”. Organy władzy publicznej i samorządowej mają obowiązek „niezwłocznego” udzielenia odpowiedzi. Ten obowiązek nie obejmuje jedynie „informacji niejawnych oraz o innych tajemnic ustawowo chronionych”.

Ustawa przedstawia szeroką definicję tego, o co mamy prawo pytać: "Każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy i podlega udostępnieniu na zasadach i w trybie określonych w niniejszej ustawie",

Kluczowy jest też art. 2, który stwierdza, że "od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego". Oznacza to, że obywatele i obywatelki mają prawo pytać o wszystko, co ich zainteresuje, o ile dotyczy to spraw publicznych i nie jest objęte tajemnicą.

Szeroko też opisane są uprawnienia, jakie mamy:

• uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego;
• wglądu do dokumentów urzędowych;
• dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.

Precyzyjnie opisane są osoby, które mamy prawo prześwietlić naszymi pytaniami:

• organy władzy publicznej;
• organy samorządów gospodarczych i zawodowych;
• podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa;
• podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego;
• podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów, a także
• organizacje związkowe i pracodawców.

Co się nie podoba Manowskiej, a o co naprawdę chodzi

Wśród zaskarżonych przez Małgorzatę Manowską, pierwszą prezes Sądu Najwyższego, przepisów jest bat na oporną władzę, czyli art. 23: „Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

Generalnie Manowska zarzuca ustawie brak precyzji używanych pojęć takich jak „władze publiczne” czy „osoby pełniące funkcje publiczne”, a także naruszanie prawa do prywatności i ochrony danych osobowych. Manowskiej nie podoba się też zapis, że osoba żądająca informacji nie musi tłumaczyć, dlaczego to robi:

Trybunał Konstytucyjny ma tu wystąpić w roli "naprawiacza prawa", które ma lepiej służyć interesom władzy. Partia prawicowych populistów nie chce pozostawać pod kontrolą mediów i szerzej społeczeństwa obywatelskiego, wyrok TK ma sprawić, że będzie mogła - już teraz legalnie - ignorować obywatelskie prawo do zadawania pytań. Przy pomocy tzw. TK partia Kaczyńskiego idzie drogą na skróty zmieniając ustawy bez czytania ustaw w Sejmie, weta Senatu i towarzyszącej im publicznej debaty. Nie mając - jak Victor Orbán - większości zdolnej zmieniać konstytucję, używają tzw. TK do wydawania orzeczeń naruszających ducha lub literę Konstytucji RP.

Trzeci raz zabieramy głos

To trzecia w ostatnim półroczu wspólna akcja środowiska dziennikarskiego, we wszystkich OKO.press miało swój udział. List w obronie TVN z lipca 2021 był inicjatywą dwóch dziennikarzy Wojciecha Czuchnowskiego z "Gazety Wyborczej" i Mariusza Jałoszewskiego z OKO.press.

Ostatecznie podpisało go 1044 dziennikarek i dziennikarzy. Tak mocny głos środowiska przyczynił się w jakimś stopniu do wycofania się władz z Lex TVN i przyznania koncesji TVN24.

Inną formułę zastosowaliśmy we wrześniowym apelu "Dziennikarze na granicy", w którym domagaliśmy się dopuszczenia mediów do pracy w terenie zakazanym przez stan wyjątkowy. Tym razem podpisywały redakcje, a dokładniej redaktorzy i redaktorki naczelne.

Ostatecznie list podpisały 44 redakcje, w tym wszystkie - poza Polsatem i Interią oraz mediami publicznymi - największe w Polsce portale, stacje telewizyjne, radiowe, dzienniki i tygodniki.

W sondażu Ipsos dla OKO.press we wrześniu 2021 59 proc. badanych uznało, że "to źle, że na mocy stanu wyjątkowego władze zakazały dziennikarzom pracy w regionie przy granicy z Białorusią". Dobrze - odpowiedziało 35 proc.

Wiele mediów - w sposób mniej lub bardziej ukryty - prowadziło relacje ze strefy zakazanej przez stan wyjątkowy, m.in. OKO.press opublikowało reportaż z Hajnówki.