Aż 60 proc. Polek i 50 proc. Polaków uważa, że prawo powinno zezwalać na przerwanie ciąży znajomej kobiecie

Kwietniowy sondaż IPSOS na zlecenie OKO.press przyniósł sensacyjny wynik w gorącym sporze o dopuszczalność aborcji. Okazało się, że Polacy mają dwa sposoby myślenia: abstrakcyjny o ustawie antyaborcyjnej i konkretny o sytuacji kobiet, które są w niechcianej ciąży. W tym drugim przypadku postawy liberalizują się – dominuje zgoda na aborcję.

Już po raz piąty zapytaliśmy Polaków i Polki o ocenę obecnej ustawy, która jest przedmiotem politycznej głośnej debaty, w której Kościół i prawica zajmują zdecydowane stanowisko pro-life. Tym razem jednak zadaliśmy także drugie pytanie, które odnosiło abstrakcyjny problem do konkretnej sytuacji znajomej kobiety, jaką badani mieli sobie wyobrazić.

Różnice są ogromne – przesunięcie postaw na rzecz liberalizacji sięga 20 pkt proc. Abstrakcyjny zakaz przegrywa z konkretną sytuacją: problemem niechcianej ciąży osoby, którą znamy i której sytuację rozumiemy.

Taka jest miara polskiej hipokryzji: deklarujemy przywiązanie do wartości, ale nie przestrzegamy ich w prawdziwym życiu.

O aborcji abstrakcyjnie: 55 proc. za zakazem

W pierwszym ujęciu – tradycyjnie – opisaliśmy trzy wyjątki od zakazu aborcji w obecnej ustawie i zapytaliśmy, czy ustawę należałoby zaostrzyć, złagodzić, czy pozostawić bez zmian, wskazując na czym by to złagodzenie miało polegać (zobacz wykres).

Odpowiedzi są podobne do poprzednich sondaży: 37 proc. osób chciałoby ustawę zliberalizować, 44 proc. pozostawić bez zmian. 11 proc. jest za zaostrzeniem. Oznacza to, że aż 55 proc. deklaruje poparcie plus zaostrzenie dla obecnego zakazu aborcji w przypadku niechcianej ciąży.

W porównaniu z naszym badaniem ze stycznia 2018 roku  nieco spadła liczba antyaborcyjnych radykałów (o 4 pkt proc.). Poparcie dla obecnego „kompromisu”, który pozwala na ok. 1000 legalnych aborcji rocznie, jest w kwietniu o 7 pkt. proc wyższe niż chęć liberalizacji. W lipcu 2017 te dwie postawy były równoliczne.

O aborcji konkretnie: 33 proc. za zakazem

W odpowiedzi na drugie pytanie respondenci byli zdecydowanie bardziej liberalni. Aż 55 proc. osób uważa, że prawo nie powinno zakazywać aborcji, gdy chce jej dokonać bliska osoba w trudnej sytuacji życiowej. Prawny zakaz w odniesieniu do konkretnej  sytuacji popiera tylko co trzecia osoba badana.

Polki żądają legalnej aborcji

18 billboardów o takiej treści pojawiło się w Warszawie, Radomiu, Tarnowie, Stalowej Woli i na trasie Kraków-Zakopane. Są odpowiedzią na billboardową propagandę środowisk anty-choice. Organizatorki – działaczki pro-choice – zbierają fundusze na kolejne plakaty.

Z sondażu IPSOS dla OKO.press wynika, że treść plakatu jest bliska prawdzie. Pierwszy raz w naszym badaniu różnica między postawami kobiet i mężczyzn jest tak znacząca, i to w obydwu pytaniach. Mężczyźni są dużo bardziej konserwatywni niż kobiety.

50 proc. mężczyzn i 60 proc. kobiet uważa, że prawo nie powinno zakazywać aborcji, gdy chce jej dokonać bliska osoba w trudnej sytuacji życiowej.

Także w abstrakcyjnym pytaniu o ustawę antyaborcyjną różnice genderowe są znaczne. Zwolenniczek liberalizacji ustawy i zachowania „kompromisu” jest tyle samo (po 41 proc.), wśród mężczyzn „kompromis” wygrywa o 15 pkt proc.

Wyborcy PiS się uspokajają

Odsetek wyborców PiS, którzy chcieliby zaostrzyć ustawę antyaborcyjną spadł przez trzy miesiące o pięć punktów procentowych (z 28 do 23 proc.). Osób głosujących na PiS, które chciałyby złagodzić ustawę jest praktycznie tyle samo, co w styczniu – 25 proc.

Oznacza to, że wśród wyborców PiS jest w tej chwili więcej zwolenników liberalizacji ustawy niż jej zaostrzenia.

W niemal wszystkich elektoratach od stycznia spadł odsetek osób, które chciałyby ustawę zaostrzyć. W Kukiz’15 dość spektakularnie: z 16 proc. do – 4 proc. Znacząco też – o 12 punktów procentowych – wzrosło w tym elektoracie poparcie dla złagodzenia ustawy.

Mocno zliberalizował się elektorat Nowoczesnej – w styczniu złagodzić ustawę chciało 38 proc., a dziś – 50 proc (i jest to najwyższy słupek liberalizacji wśród wszystkich elektoratów). Może to wiązać się ze zgłoszeniem własnego projektu tej partii. Tyle samo ma opcja liberalna w PO – 49 proc. wyborców Platformy chciałoby złagodzić ustawę. 48 proc. nie chce nic zmieniać.

Elektoraty wszystkich partii okazują się dużo bardziej liberalne, gdy pada pytanie o sytuację bliskiej osoby.

Wyjątkiem jest tutaj PiS – wyniki pierwszego i drugiego pytania są do siebie zbliżone.

Gdy pytamy o konkretną sytuację – poparcie dla liberalizacji wśród wyborców PiS także rośnie, ale mniej niż w innych elektoratach. Może to świadczyć o głębszym zakorzenieniu postaw antyaborcyjnych, związanym m.in. z większym odsetkiem starszych osób czy mieszkańców wsi.

Elektoraty innych partii są w tym pytaniu zdecydowanie bardziej liberalne, niż w poprzednim. 70 proc. wyborców PO i aż 76 proc. wyborców Nowoczesnej uważa, że bliskiej osobie w trudnej sytuacji prawo nie powinno aborcji zakazywać. Tak myśli 66 proc. wyborców Kukiz’15.

Młodzi coraz bardziej liberalni

Dużym zaskoczeniem są wyniki sondażu z podziałem na grupy wiekowe. Zazwyczaj – także w styczniu 2018 roku – najbardziej konserwatywnymi grupami byli najmłodsi i najstarsi. W przypadku najstarszych – powyżej 60 lat – tak zostało. Ale młodzi stali się (ex aequo z 50-latkami) najbardziej liberalną grupą. W styczniu za złagodzeniem ustawy było tylko 34 proc. najmłodszych, dziś – 42 proc.

Odpowiedź na drugie pytanie potwierdza tę tendencję. Najmłodsi są największą grupą (61 proc.), która uważa, że prawo nie powinno zakazywać aborcji, gdy bliska osoba jest w trudnej sytuacji. Tutaj także najstarsi są najbardziej konserwatywni – tylko 48 proc. zezwoliłoby na aborcję w takim przypadku.

Najubożsi za aborcją

Znamienne są postawy respondentów wobec aborcji w zależności od ich dochodu. Akceptacja dla aborcji spada wraz ze wzrostem dochodów. Za złagodzeniem ustawy jest 47 proc. badanych, którzy deklarują brak dochodów. Tylko 34 proc. osób zarabiających powyżej 3, 5 tys. zł popiera liberalizację. Osoby zarabiające najwięcej są najczęściej za pozostawieniem ustawy bez zmian.

Może to wiązać się z realnymi możliwościami obchodzenia zakazu aborcji, np. w formie turystyki aborcyjnej, która jest łatwiejszą opcją dla ludzi zamożniejszych.

Oczywiście sytuacja zmienia się, gdy najbogatszym zadamy pytanie o bliską osobę w trudnej sytuacji. Nadal najbardziej liberalna jest tu grupa osób, które zadeklarowały brak dochodu (67 proc. tej grupy uważa, że prawo nie powinno w takiej sytuacji zakazywać aborcji). Ale tuż za nimi jest grupa najbogatszych – 58 proc. zarabiających powyżej 3, 5 tys. zł uważa, że w takiej sytuacji aborcja powinna być dozwolona.

Osoby z wykształceniem podstawowym chcą liberalizacji

Tradycyjnie dość wysokie poparcie zarówno dla liberalizacji, jak i dla zaostrzenia deklarują osoby z wykształceniem zawodowym.

Duże poparcie dla liberalizacji może wynikać z tego, że osoby słabiej wykształcone, a więc i mniej zamożne, są bardziej uzależnione od restrykcyjnego prawa aborcyjnego.

Relatywnie duże poparcie dla zaostrzenia ustawy w tej samej grupie może być z kolei spowodowane podatnością na retorykę anti-choice w tej grupie badanych. Na PiS w tej grupie wykształcenia głosowało aż 54 proc. Zobacz wyniki sondażu poparcia dla partii.

Tym razem największe poparcie dla liberalizacji zadeklarowały osoby z wykształceniem podstawowym, mimo że w ta grupa też w dużej mierze głosuje na PiS (49 proc.). W porównaniu z poprzednim sondażem poparcie dla liberalizacji w tej grupie wzrosło aż o 11 punktów procentowych.

Grupa osób z najwyższym wykształceniem trzyma się swoich poglądów: tradycyjnie to najwięksi zwolennicy pozostawienia ustawy bez zmian, najrzadziej deklarują poparcie dla liberalizacji i dla zaostrzenia. Zapewne wynika to z większej świadomości tego, jaki pogląd jest najbardziej poprawny w debacie publicznej.

Sytuacja się odwraca, gdy zadamy pytanie o bliską osobę w trudnej sytuacji. Tym razem najbardziej liberalne postawy prezentują osoby z najwyższym wykształceniem. Zapominają o swych abstrakcyjnych poglądach, kierują się bardziej empatią wobec kobiety w niechcianej ciąży.

Sondaż IPSOS dla OKO.press 12-13 kwietnia 2018, metodą CATI (telefonicznie), na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie 1023 osób.

Szczepienia, paszporty... Koronawirus w odwrocie?
Sprawdzamy, jak Polska wychodzi z pandemii.

WESPRZYJ OKO

Magdalena Chrzczonowicz

Wicenaczelna OKO.press. Socjolożka i antropolożka po ISNS UW, tworzyła i koordynowała projekty społeczne w organizacjach pozarządowych (m.in. Humanity in Action Polska), prowadziła warsztaty dla młodzieży i edukatorów/ek (m.in. PAH, CEO, Amnesty International), publikowała w „Res Publice Nowej”. W OKO.press pisze o prawach kobiet i Kościele katolickim.