Będzie pomoc dla uciekających z Ukrainy, ale nie wszystkich. Przepadła „bezkarność+”

Sejm przyjął ustawę o pomocy uchodźcom z Ukrainy w wersji zawierającej kilkanaście z 60 poprawek senatu. Najgłośniej było o poprawce skreślającej zapis nazwany przez opozycję „bezkarnością+”. W projekcie ustawy zakładał on wyłączenie z odpowiedzialności karnej funkcjonariuszy publicznych przekraczających swoje uprawnienia, na przykład łamiąc dyscyplinę finansową.

„Bezkarność+” utrącona, PiSowi zabrakło jednego głosu

Zapis rozciągał się też na łamiących prawo przedsiębiorców. Takie zachowanie miało być akceptowalne, jeśli zapewniałoby ochronę zdrowia i życia wielu osób, ochrony mienia dużej wartości lub dóbr kultury. Ustawa miałaby chronić na przykład samorządowców, którzy w sytuacjach nadzwyczajnych mogliby działać poza określonymi prawem kompetencjami. Problem w tym, o jakich sytuacjach nadzwyczajnych mówił jej projekt. Chodziło o stan klęski żywiołowej, wojny, ale również… epidemii. Ten ostatni w Polsce nadal trwa.

Krytycy tego zapisu przypominali, że w 2020 roku PiS chciał przepchnąć przez parlament podobne prawo. Projekt ustawy zwalniający z odpowiedzialności osoby, które złamały prawo „w celu przeciwdziałania COVID-19” wreszcie przepadł.

Zapis krytykowały organizacje pozarządowe. „Nie zgadzamy się z twierdzeniami, że obecna, trudna sytuacja wymaga poluzowania rygorów dotyczących przeciwdziałania korupcji czy niegospodarności. To właśnie w okresach kryzysów i konfliktów naturalnie rośnie ryzyko nadużyć” - czytamy w oświadczeniu kilkunastu dużych organizacji społecznych.

Reanimacja tego pomysłu nie udała się PiS-owi. W sobotnim głosowaniu propozycja rządzących przepadła jednym głosem. Bezwzględna większość pozwalająca przyjąć „bezkarność+” wynosiła 229 głosów. Zjednoczona Prawica podczas sejmowych obrad zebrała 228 posłów. Za odrzuceniem zapisów o bezkarności zagłosowały dwie posłanki i jeden poseł PiS: Sławomir Zawiślak, Teresa Hałas i Anna Maria Siarkowska. W pierwszym sejmowym głosowaniu dotyczącym tej poprawki cała trójka nie wzięła udziału. W tej sytuacji wystarczyło, by jeden poseł wstrzymał się od głosu. Taką decyzję podjął Paweł Kukiz.

Białorusini i obywatele innych krajów poza ustawą

Zapis o „covidowej bezkarności” pasował jak pięść do nosa w ustawie ułatwiającej życie uchodźcom z Ukrainy i regulującej ich status. W końcu udało się ograniczyć jej treść do zapisów odpowiadających jej nazwie.

Jedyny wyjątek dotyczący nie-Ukraińców stanowią małżonkowie i członkowie najbliższej rodziny osób, które przybyły do Polski uciekając przed wojną.

Na co mogą liczyć osoby objęte zapisami ustawy?

Osoby obywatelstwa ukraińskiego i członkowie ich rodzin legitymujący się takim samym paszportem mają zagwarantowany legalny pobyt w Polsce. Prawo do pobytu na terenie Polski przez 18 miesięcy po przekroczeniu granicy, po ich upływie możliwość automatycznego przedłużenia o kolejne 18 miesięcy, jeśli tego wymagać będzie sytuacja. Wizy i pozwolenia na pobyt Ukraińców, którzy przebywali w Polsce przed wybuchem wojny, są automatycznie wydłużone do końca roku.

Uchodźcy z Ukrainy będą mogli również otrzymać numer PESEL, korzystać z darmowej opieki zdrowotnej i refundacji leków czy założyć Profil Zaufany. Ukrainki i Ukraińcy przez cały czas swojego pobytu mają też prawo do podjęcia pracy – dotyczy to również lekarzy/lekarek i pielęgniarek, których uprawnienia zyskują w Polsce ważność.

Specustawa wprowadza również rezerwę celową w budżecie na pomóc uchodźcom i zakłada powstanie Funduszu Pomocy w Banku Gospodarstwa Krajowego. Te środki mają ułatwić wsparcie uchodźców. między innymi jednorazową pomocą finansową w wysokości 300 złotych na osobę. Pieniądze dostaną również ci, którzy przyjmują uchodźców pod swój dach. Wysokość wsparcia będzie określona w rozporządzeniu, a za wypłaty mają odpowiadać wojewodowie.

Poza tym uchodźcy z Ukrainy dostaną dostęp do pomocy socjalnej na tych samych zasadach, co obywatele Polski. Chodzi między innymi o świadczenie wychowawcze czy 500 plus. Ustawa gwarantuje też dostęp ukraińskich studentów do stypendiów wypłacanych przez uczelnie.

„Pakiet oceniam pozytywnie, w szczególności biorąc pod uwagę to, że większość uchodźców to kobiety z dziećmi” – mówił OKO.press po pierwszym czytaniu ustawy w Sejmie prof. Ryszard Szarfenberg, specjalista w dziedzinie polityki społecznej. „Będą one miały prawo do większości świadczeń na dzieci poza systemem oświatowym i z systemu oświatowego, a także całość pieniężnej pomocy społecznej. Dostęp do świadczeń pomocy społecznej będzie ułatwiony - na podstawie oświadczenia i bez wymogu rodzinnego wywiadu środowiskowego”.

W sobotnim głosowaniu nie przeszły jednak niektóre z ważnych senackich poprawek. Większość posłów odrzuciła propozycję przerzucenia kosztu całości świadczeń na budżet państwa. Akceptacji sejmowej większości nie uzyskał między innymi zapis o wyłączeniu samorządowych zakupów na rzecz uchodźców z ustawy o zamówieniach publicznych. Przepadła też propozycja mówiąca o obowiązkowym, rządowym sprawozdaniu z wydatków z Funduszu Pomocy. Zabrakło też głosów, by skierować środki z Funduszu Solidarnościowego do organizacji społecznych pomagającym uchodźcom. Obywatele Ukrainy nie będą również mogli liczyć na pokrycie kosztów pobytu w domu opieki społecznej czy pogrzebu krewnych z budżetu państwa.

Przepadły społeczne poprawki

Parlament zignorował niektóre z propozycji organizacji pozarządowych – również te dotyczące statusu osób o obywatelstwie innym niż ukraińskie. Dobry skutek odniósł z kolei apel o odrzucenie „bezkarności+”. Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Stowarzyszenia Interwencji Prawnej błędem jest zawężenie grona osób, które mogą skorzystać z ustawowej ochrony.

Straż graniczna podaje, że 7 proc. osób przekraczających polsko-ukraińską granicę ma obywatelstwo inne niż Ukraińskie. Pogranicznicy informują, że do Polski od 24 lutego wjechali przedstawiciele 100 narodowości.

Ochrona czasowa na terenie całej UE

3 marca czasową ochronę dla uchodźców z Ukrainy zagwarantowała Unia Europejska. Dzięki decyzji Rady Unii Europejskiej, nabywają oni prawo do pobytu i pracy w UE bez konieczności uzyskania koniecznych pozwoleń.

Ochrona czasowa ma przysługiwać:

• obywatelkom i obywatelom Ukrainy zamieszkującym w Ukrainie, uciekającym przed konfliktem zbrojnym od dnia 24 lutego 2022 roku w wyniku inwazji wojskowej rosyjskich sił zbrojnych;
• obywatelom państw trzecich (nienależących do UE) innych niż Ukraina lub bezpaństwowcom, wysiedlonym od dnia 24 lutego 2022 roku w wyniku inwazji – ale tylko jeśli korzystali w Ukrainie ze statusu uchodźcy lub równoważnej ochrony i nie są w stanie powrócić w bezpiecznych i trwałych warunkach do kraju lub regionu swojego pochodzenia;
• członkom rodzin ww. osób, które przebywały i mieszkały w Ukrainie w czasie, kiedy rozpoczęła się inwazja wojskowa.

Jak pisaliśmy już w OKO.press, ochrona czasowa wymaga od państw dostosowania swoich przepisów.