Chleb podrożał, ale jachty staniały. Wyższa inflacja w Polsce uderzy w niezamożnych

Od dwóch lat mamy w Polsce do czynienia ze spadkiem wartości pieniądza. Prognoza wzrostu cen Międzynarodowego Funduszu Walutowego na lata 2018-2023 stawia nas pod tym względem na 3. miejscu w Unii (po Rumunii i Węgrzech) - inflacja w naszym kraju ma wynosić średnio 2,5 proc. rocznie.

To wartość zgodna ze stałym celem inflacyjnym Narodowego Banku Polskiego, a ekonomia głównego nurtu uważa taki mniej więcej poziom inflacji za zdrowy dla gospodarki. Czy zatem nie ma się czego obawiać?

Odpowiedź zależy od naszych dochodów. Wyższa inflacja z jednej strony oznacza, że realna wartość świadczeń pieniężnych będzie spadać, a z drugiej – że koszty życia uboższych Polaków mogą wzrosnąć bardziej dotkliwie, niż osób dobrze sytuowanych.

Jak mówi OKO.Press badacz ubóstwa dr hab. Ryszard Szarfenberg z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, w teorii i praktyce ekonomicznej potwierdzono, że wyższa inflacja zwiększa ubóstwo w społeczeństwie.

Świadczą o tym badania z Uniwersytetu Goethego we Frankfurcie, w których naukowcy, analizując dane z 25 krajów, wykazali, że w latach 2001-2015 koszyki osób należących do najuboższych 10 proc. stały się o średnio o 10,5 punktów procentowych droższe, niż osób z najbogatszego decyla.

Było 500 plus, a jest 470 zł

Ubożenie ze względu na inflację postępuje, ponieważ często nie nadąża za nią wzrost płac. To najbardziej uderza w najsłabiej zarabiających, dla których obniżenie realnej wartości pensji może oznaczać, że robiąc dokładnie takie same zakupy, nie dadzą rady np. opłacić czynszu. A im większa inflacja, tym trudniej dogonić ją płacom. Np. w 2017 roku dwuprocentowa inflacja w całości "zjadła" nominalny wzrost płac ponad miliona pracownic i pracowników edukacji.

Podobnie jest ze świadczeniami pieniężnymi wypłacanymi z budżetu państwa, które nie są poddawane regularnej waloryzacji. Chodzi np. o 500 plus, zasiłki rodzinne, świadczenie rodzicielskie czy zasiłek pielęgnacyjny dla osób z niepełnosprawnością.

O ile bowiem renty i emerytury z ZUS są co roku waloryzowane o wskaźnik inflacji (i, częściowo, wzrostu płac), to świadczenia wypłacane z budżetu już nie. A politycy nie kwapią się, by to robić.

Na dodatek w Polsce duży udział w inflacji ma wzrost cen jedzenia czy paliwa do własnego użytku (w sierpniu wzrost odpowiednio o 2,1 i 15,3 proc. w stosunku do ubiegłego roku) – a ubożsi przeznaczają na takie bieżące potrzeby większą część swojego dochodu niż bogatsi.

Inflacja w Polsce w latach 1995-2018

Inflacja nie jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na ubóstwo – jak tłumaczy prof. Szarfenberg, o wiele większe znaczenie ma tutaj choćby system zasiłków. Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie 500 plus w kwietniu 2016 znacząco przyczyniło się do spadku poziomu ubóstwa w Polsce. Z tym, że „efekt 500 plus” będzie coraz słabszy. Wzrost cen towarów powoduje bowiem, że

Jak wyliczyli dziennikarze portalu Money.pl, na początku 2018 roku realna wartość świadczenia wahała się w zależności od województwa między 470 a 481 zł (jeśli porównamy ją z wartością kwoty 500 zł w kwietniu 2016 roku, gdy program startował).

Rafalska: nie podniesiemy świadczenia

Co mogłoby pomóc? Odpowiedź nasuwa się sama: waloryzacja świadczeń.

W wyniku protestu osób z niepełnosprawnością i opiekunów w 2018 i 2019 podniesione zostaną niektóre świadczenia dla tej grupy (nieco wzrośnie zasiłek pielęgnacyjny, a renta socjalna została już zrównana z minimalną), ale wzrost jest raczej niewielki. A co np. ze świadczeniami rodzinnymi?

Choć politykom PiS zdarza się sugerować mediom (z jakiegoś powodu na ogół anonimowo), że rząd rozważa podniesienie 500 plus - śmiało zapowiadają nawet 1000 plus - to równie często dementują takie pogłoski: świadczenie jednak nie wzrośnie.

Podczas forum ekonomicznego w Krynicy Górskiej minister Rafalska potwierdziła wcześniejsze zapewnienia, że rozważana będzie być może jedynie zmiana progów dochodowych, od których można ubiegać się o zasiłek. Ale nie wiadomo kiedy.

Jak zmienić progi

Konkretna wysokość świadczenia podana jest w ustawie. Zmiana wymagałaby więc nowelizacji prawa, a nie np. ministerialnego rozporządzenia, jak w przypadku innych zasiłków.

500 plus stało się politycznym faktem i trudno sobie wyobrazić, by liczące na przejęcie władzy ugrupowanie zdecydowało się je zlikwidować. Platforma Obywatelska zapowiada nawet rozciągnięcie programu na pierwsze dziecko (Nowoczesna chciała go przekształcić w ulgę podatkową, ale w Koalicji Obywatelskiej będzie musiała raczej schować ten pomysł do szuflady).

Prof. Szarfenberg uważa, że

Niemniej, wyborcy PiS, dla których 500 plus mogło być ważnym impulsem w decyzji o poparciu tej właśnie partii, odczują stopniowo, że ich stopa życiowa się obniża, co może wzbudzić rozczarowanie.

Jak wynika z sierpniowego sondażu OKO.Press, wśród takich osób mogą być np. niezamożne kobiety, które – choć deklarują się jako wyborczynie partii rządzącej – nierzadko popierają złagodzenie regulacji dotyczących aborcji, wykazują też zdecydowanie proeuropejską postawę.

Z kolei według sondażu CBOS, wśród 28 proc. głosujących na partię rządzącą popiera ją właśnie ze względu na program socjalny.

Bójmy się nieodpowiedzialnego rządu, a nie inflacji

Prof. Szarfenberg uspokaja: wskaźnik inflacji nie powinien nas na razie martwić w szerszym kontekście ekonomicznym. „2,5 proc. to nie jest dużo. Niebezpieczeństwo pojawi się, jeśli inflacji będzie towarzyszyły inne procesy: rosnące bezrobocie, polityka państwa nastawiona na oszczędności czy dalsze osłabianie związków zawodowych”.

Tak jak w 2009 roku jesteśmy uzależnieni od trendów światowych i koniunktury. „Jeśli przewidywania ekonomistów się sprawdzą, to za chwilę skończy się górka i szybkość wzrostu w Polsce będzie spadać. Gdy będzie się to działo powoli, powinniśmy móc się dostosować. Ale już groźba załamania we Włoszech tak bardzo nas nie dotyczy, gdyż poza handlem z Niemcami nie jesteśmy tak zależni od strefy euro” – mówi badacz.

Jednak profesor podkreśla, że ostatniego kryzysu również nikt nie przewidział. A poważne naruszenie międzynarodowych standardów, tak jak w Turcji, która ostatnio uwięziła amerykańskiego pastora, oskarżając go o terroryzm, mogą skutkować załamaniem zaufania również do naszej waluty.