Czarzasty: „Armia Czerwona wyzwoliła Polskę”. Prawica oburzona. Słusznie?

Włodzimierz Czarzasty o Armię Czerwoną pokłócił się w programie “Gość Wiadomości” TVP z prowadzącym program Michałem Adamczykiem wieczorem 27 listopada 2019.

”Proszę pana, czy wie pan, co się wydarzyło 17 września 1939 roku?” - krzyczał na Czarzastego Adamczyk. (Scenę tę warto zobaczyć; ostatnio prowadzący z TVP specjalizują się w pokrzykiwaniu na polityków lewicy - na początku listopada Michał Rachoń krzyczał na Adriana Zandberga.)

Cały program można obejrzeć na stronie TVP.

Fala oburzenia przetoczyła się przez prawicowe media. Poseł PiS Dominik Tarczyński złożył zawiadomienie do prokuratury, zarzucając Czarzastemu „absolutną promocję ustroju totalitarnego”.

Tymczasem Czarzasty nie wycofał się ze swoich słów i nie przeprosił za nie. W wywiadzie z PAP wyjaśniał:

Awanturze poświęciły materiał „Wiadomości” TVP 28 listopada. Wypowiedź Czarzastego nazwały wprost „kłamstwem”. ”Wiadomości” przypomniały agresję ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, zbrodnię w Katyniu oraz prześladowania, jakim po wojnie NKWD poddawało przeciwników komunistycznej władzy.

„Wyzwolili". Spór o słowo?

Haczyk tkwi oczywiście w słowie „wyzwolenie”. Nikt bowiem nie kwestionuje tego, że Armia Czerwona pokonała Niemców, a w trakcie walk na ziemiach polskich zginęły setki tysięcy żołnierzy z ZSRR.

Skąd wzięło się oburzenie? Wypowiedź Czarzastego jest sprzeczna z polityką historyczną prawicy, dążącą do zrównania obu okupacji - niemieckiej i sowieckiej. Dyskusja o tym, która okupacja była gorsza, toczy się na prawicy od kilku lat.

Oto jeden przykład - publicystyka Łukasza Warzechy z portalu “wPolityce” z 2014 roku.

- pisał wówczas Warzecha.

A zatem: chociaż Niemcy zabili bez porównania więcej Polaków (oraz niemal wszystkich polskich Żydów, o czym jednak prawica często zapomina), to komunizm był groźniejszy - ponieważ „niszczył Polskę duchowo”.

OKO.press nie dyskutuje z cudzymi opiniami, nawet najbardziej absurdalnymi. O próbach zrównywania okupacji niemieckiej i sowieckiej pisaliśmy parokrotnie. To zrównanie pojawiło się np. w wypowiedziach zarówno prezydenta Dudy, jak i premiera Morawieckiego z okazji święta „wyklętych”.

W klipie Kancelarii Premiera Morawiecki mówił w marcu 2019 roku:

Mówił o tym także Andrzej Duda w przemówieniu wygłoszonym Ostrołęce:

Jakie są fakty?

Jeśli ograniczymy się do zestawienia strat poniesionych przez Polaków, to zrównywanie okupacji niemieckiej z PRL (a nawet z okresem początkowym okresem, kiedy w Polsce stacjonowały dziesiątki tysięcy frontowych żołnierzy Armii Czerwonej) okaże się monstrualnym nadużyciem. Politycy PiS robią to często.

Przypomnijmy krótko niektóre kluczowe różnice.

Hitlerowskie Niemcy:

• dążyły do biologicznego wyniszczenia narodu polskiego i zamordowały ponad 5 mln obywateli RP, w tym niemal wszystkich polskich Żydów;
• zlikwidowały polskie instytucje edukacyjne i kulturalne;
• zlikwidowały polskie państwo i większość jego instytucji;
• niemiecki „Generalny Plan Wschodni” przewidywał wymordowanie elit, przerobienie Polaków na kiepsko wykształconych robotników i przesiedlenie większości (80-85 proc. populacji) w okolice Uralu.

Tymczasem w PRL:

• w początkowym okresie (1944-1950) z rąk władz zginęło od 20 do 50 tys. osób;
• państwo polskie było niesuwerenne i niedemokratyczne, ale istniało i było uznawane na arenie międzynarodowej także przez USA i inne kraje Zachodu za legalne państwo polskie;
• istniały polskie instytucje, administracja i wojsko;
• władze cieszyły się autentycznym poparciem części obywateli, którzy uznawali Polskę Ludową za własne państwo; w 1980 roku rządząca PZPR miała ok. 3 mln członków;
• za własne państwo uznawała PRL także opozycja demokratyczna, z „Solidarnością” włącznie.

Żeby uznać, że sowiecka okupacja dorównywała niemieckiej, trzeba — jak to robi prawica — odwołać się do mówienia o „stratach duchowych” czy „niszczeniu mentalności Polaków”. To jednak trudno zmierzyć, a jeszcze trudniej — ocenić.

Czy Czarzasty ma rację?

Naszym zdaniem w sporze o to, czy Armia Czerwona „wyzwoliła Polskę”, żadna ze stron nie ma jednoznacznie racji.

• Prawica — ponieważ okupacja niemiecka była bez porównania bardziej destrukcyjna od sowieckiej; zrównywanie ich jest gigantycznym nadużyciem.
• Lewica (z SLD, ale nie tylko) — ponieważ „wyzwolenie” było wyzwoleniem od okupacji niemieckiej, ale to wyzwolenie nie przyniosło wolności, Polska nie stała się wolnym, demokratycznym krajem.

Przypomnijmy na koniec, że przed podobnym kłopotem — zdefiniowania, czy Armia Czerwona była okupantem, czy nie — stały podziemne władze państwa polskiego oraz partie polityczne w 1945 roku. One również były podzielone w tej sprawie.

W rozkazie nakazującym rozwiązanie Armii Krajowej w styczniu 1945 roku generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek” pisał:

Nawet Okulicki nie zalecał jednak walki z Armią Czerwoną z bronią w ręku, tylko działalność polityczną.

Z kolei deklaracja polityczna Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” — założonej we wrześniu 1945 roku tajnej organizacji politycznej będącej spadkobiercą AK — mówiła już nieco inaczej.

— pisali autorzy. Używali więc słowa „uwolnienie”, podkreślając, że nie jest to wolność, o którą walczyła Armia Krajowa.

Programy polityczne pisały elity. Co myśleli wówczas zwykli Polacy? To powiedzieć dużo trudniej.

Nie było wówczas badań opinii publicznej czy sondaży. Według prof. Rafała Wnuka, historyka i badacza podziemia antykomunistycznego, w latach 1944-1948 przez oddziały partyzanckie przeszło ok. 20 tys. ludzi. Z rąk władzy zginęło według jego szacunków także ok. 20 tys. osób.

Z pewnością główny opór przeciwko komunizmowi miał charakter polityczny. Okupacja niemiecka nie dawała żadnych możliwości politycznej walki o wolność; w Polsce komunistycznej można było, przynajmniej w pierwszych latach po wojnie, o niej myśleć.

W istocie też główny opór przeciwko komunizmowi miał polityczny charakter - to PSL Stanisława Mikołajczyka, a nie „wyklęci”, stanowili główne zagrożenie dla władzy komunistów.

Z drugiej strony, w czasie sfałszowanych przez władzę wyborów w lutym 1947 roku na PPR (i „blok ludowy”) głosowało prawdopodobnie ok. 20-25 proc. wyborców. Ilu z nich zrobiło to ze strachu, a ilu z przekonania? Tego nie wiemy i raczej się nie dowiemy.

Z pewnością jednak duża część Polaków nie uważała władzy ludowej za okupację. Duża część uważała tę władzę za narzuconą, ale nie obcą - a to są różne rzeczy. Sytuacja była znacznie bardziej skomplikowana i niejednoznaczna niż w przypadku okupacji niemieckiej, w której wszystko było jasne.