Leczenie dzieci w czasach zapaści systemu psychiatrii. "Częściej przyjmujemy 5-latków, którzy nie chcą żyć"

Publiczny system polskiej psychiatrii dziecięcej jest w kryzysie od lat. Reforma, której celem jest stworzenie sieci placówek środowiskowych, dopiero się zaczęła - późno. W placówkach prywatnych na wizytę również trzeba ustawiać się w wielomiesięcznych kolejkach. A dzieci potrzebujących pilnej pomocy jest coraz więcej. W 2017 roku policja odnotowała 730 prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży i aż 116 śmierci samobójczych.

OKO.press o stanie polskiej psychiatrii rozmawia z dr Jolantą Paruszkiewicz – pediatrą i specjalistką psychiatrii dzieci i młodzieży, laureatką nagrody im Aliny Margolis Edelman za pomoc dzieciom krzywdzonym przyznawanej przez Fundację „Dajemy dzieciom siłę” (dawniej „Dzieci niczyje”), wieloletnią ordynatorką Oddziału Psychiatrii Dziecięcej w Józefowie. Dr Paruszkiewicz odeszła na emeryturę w 2017 roku, przed wydarzeniami opisanymi w głośnym, ale również budzącym kontrowersje reportażu Janusza Schwertnera. Nadal przyjmuje pacjentów prywatnie.

Hanna Szukalska, Anton Ambroziak, OKO.press: Jak wygląda praca na dziecięcym oddziale psychiatrycznym?

Permanentne zarządzanie kryzysem.

Na każdym stanowisku brakuje specjalistów: pielęgniarek, terapeutów zajęciowych, lekarzy, psychologów klinicznych i psychoterapeutów. Przymus w takich warunkach jest instytucjonalny, systemowy. Pracownicy są sfrustrowani z powodu braku możliwości spełnienia oczekiwań pacjentów, należytego wykonywania swoich obowiązków, ale też niskich wynagrodzeń. Pracują w nieustającym stresie, w przepełnionym oddziale dziecięcym i modlą się o bezpieczny koniec pracy.

Artykuł Janusza Schwertnera przedstawia wyjątkowo drastyczny obraz oddziału w Józefowie.

Myślę, że wiele zależy od tego, co się dzieje na oddziale w danym momencie: ilu jest lekarzy, ile pielęgniarek, czy są wystarczające kadry, jaki jest nabór w izbie przyjęć. Nie można powiedzieć, że tam jest tylko źle, albo tylko dobrze. Bywa różnie.

Czy często zdarzają się takie dramatyczne sytuacje, jak te opisywane w mediach?

One są na porządku dziennym.

Te osoby są w nieustającym stresie, bo kto jest przyjmowany do szpitala psychiatrycznego? Dzieci i młodzież z zagrożeniem życia, albo chorzy na schizofrenię, albo anoreksję, albo z niepełnosprawnością umysłową lub z depresją i z myślami samobójczymi, albo kaleczące się głęboko, albo w potężnych kryzysach, kiedy pozostawienie na zewnątrz jest zagrażające.

Każde przyjęcie do szpitala, każde, dla obu stron - i dla personelu, i dla dziecka, młodego człowieka - jest kryzysem. My, pracownicy, na dodatek nigdy nie wiemy, co dziecko zrobi, gdy zostanie przyjęte do szpitala. Zdarzały się takie sytuacje, że w oddziale wieczorem zostawały dwie pielęgniarki, jeden sanitariusz i trzydziestka dzieci. Gdy pracowałam w Józefowie, na dyżurach nocnych był tylko jeden lekarz obsługujący izbę przyjęć i oddziały, czyli około 100 pacjentów.

Ryzykowne.

Miałam kiedyś pacjentkę, 14-latkę z ciężkimi zaburzeniami. Byłam na dyżurze, na oddziale były jeszcze dwie pielęgniarki i sanitariusz. Ta pacjentka skrzyknęła dzieci w jedno miejsce, żeby udawały, że się biją, a w drugim miejscu z dwójką innych dzieci wznieciła pożar.

To było przeżycie, które mam do tej pory przed oczami. Powstaje pytanie: co trzeba zrobić, żeby dopilnować wszystkich?

No właśnie, co?

Gdy pracowałam w szpitalu w Józefowie, staraliśmy się, żeby wychowawcy organizowali zajęcia dla kilkorga dzieci, terapeuci zajęciowi dla kolejnych, było dosyć dużo psychologów, którzy w tym samym czasie mieli badania, albo pracę indywidualną z dziećmi. Do tego – pielęgniarki pracowały z tymi dziećmi, które wymagały ścisłej obserwacji.

Czyli wspierali Was także pracownicy edukacji?

Tak, w Józefowie jest szkoła, część dzieci chodziła do budynku na zewnątrz. Pozostałe dzieci uczyły się w oddziale po okiem wychowawców. Teraz to się trochę zmieniło, nauka jest podobno wewnątrz oddziału.

Jak wygląda ta współpraca?

Jeżeli wychowawca przypisany do oddziału i dyrektor szkoły współpracują z ordynatorem, daje to dobre efekty, bo wychowawcy mogą też działać terapeutycznie. Jeśli jednak tworzy się zakres obowiązków dla wychowawcy, poza który nie może wyjść i osobno zakres obowiązków dla innej osoby, która więcej nie może zrobić, to wtedy

Przykład: jeśli wychowawca mógłby wziąć dziesięcioro dzieci i z pomocą sanitariusza pójść spacer, to mamy dwie osoby, które mają pod opieką po pięcioro dzieci. Tak jest bezpieczniej. Ale o oddelegowaniu sanitariusza może i powinien zdecydować ordynator lub lekarz dyżurny. Taka współpraca wymaga jednak tego, żeby ordynator i dyrektor szkoły, szefowa pielęgniarek wzięli na siebie odpowiedzialność, gdy przenikają się zakresy obowiązków poszczególnych grup. To nie jest proste, ale usztywnienie reguł zabija kreatywność, gotowość do współpracy, wzajemnej pomocy.

Czyli pomimo niedoborów kadry da się lepiej organizować pracę.

Tak, ale gdy coś się zdarzy na oddziale, a sanitariusz jest oddelegowany do pięciorga dzieci na spacerze, to kto ponosi odpowiedzialność? Bo sanitariusz formalnie przydzielony jest do pracy na terenie szpitala. Osoby pozostające w oddziale: lekarz, psycholog, wychowawca, pielęgniarka czy terapeuta zajęciowy muszą być gotowi na to, żeby przejąć część obowiązków sanitariusza.

A są?

Do momentu, dopóki dziecko się nie przewróci i poobija, nie ma problemu, ale gdy dzieje się coś złego, wtedy, przy sztywnych regułach, okazuje się, że każdy powołuje się na swój zakres pracy.

I co wtedy?

Starałam się temu przeciwdziałać. Mogłam np. oddelegować sanitariusza na spacer .

Brzmi jak działanie w szarej strefie, między regulacjami.

Tak. To przekłada się na każdą cząstkę naszej pracy. Od 2010 roku dodatkowo postępowała informatyzacja, zostały wprowadzone procedury, które spowodowały, że lekarz, psycholog czy pielęgniarka utknęli w gabinetach. Zamiast być z dzieckiem, wsłuchać się w jego potrzeby i problemy rozmawiając z nim, równocześnie wpisywaliśmy procedury, bo potem nie mogliśmy zdążyć. A każdy z pracowników miał pod opieką zbyt dużo dzieci.

Byłam w Danii i tam żaden lekarz, psycholog czy psychoterapeuta zajęciowy nie siedział i nie wpisywał procedur – miał sztab ludzi, którzy to robili, a pod opieką miał maksymalnie od czworga do sześciorga dzieci.

Czyli niedostosowane procedury i za mało personelu.

Tak, a gdy już zdarzy się coś złego, szuka się winnego. Na oddziale psychiatrii dziecięcej pacjentów nie można zostawić na dwie godziny bez opieki, nawet na kwadrans. To są dzieci w wieku 4, 5, ale też 14 i 15 lat – różne rzeczy mogą się zdarzyć. Powycinaliśmy w drzwiach okienka, żeby mieć podgląd, ale chcieliśmy jednocześnie respektować prawo dzieci do pewnej intymności i prywatności.

Prosiłam więc osobę, która ma dyżur, o przechadzanie się po korytarzu i czujność. Zdarzało się jednak, że jedno dziecko stało w okienku i rozmawiało, a za jego plecami działy się różne rzeczy. I co? I kto ponosi winę?

Gdyby było więcej profesjonalnej opieki (terapeuci zajęciowi), to zamiast pilnowania, przez cały dzień mogłyby być prowadzone zajęcia i rozmowy w małych grupach dzieci.

Apelujmy o więcej personelu. Ale co robić, zanim decydenci usłyszą?

Można też skarżyć się na warunki, w jakich pracujemy i przemoc systemową, bo bez pomocy decydentów niczego nie zrobimy.

Dam jeszcze jeden przykład. To było lata temu. Zauważyliśmy, że dwójka dzieci zaczęła się niepokojąco zachowywać w stosunku do pracowników: pielęgniarza, sanitariusza. Gdy oglądali telewizję w sali telewizyjnej, te dwie osoby przytulały się do nich. Co można zrobić?

Proszę sobie wyobrazić, że pół roku po wypisie rodzice zgłosili do sądu wykorzystanie seksualne. Ale wszystko było w karcie i pracownicy nie zostali oskarżeni. Takie rzeczy też się zdarzają, nie można udawać, że się ich nie widzi.

Ale może się też zdarzyć najgorsze – że ktoś z personelu zachowa się nieetycznie, w najlepszym przypadku - nieświadomie.

Na nasz oddział została przyjęta dziewczynka, cudzoziemka, wykorzystywana seksualnie, prostytuująca się, porzucona przez rodziców. Od 6. roku życia była na ulicy, trudno więc oczekiwać, że będzie malutką dziewczynką, zachowującą się jak dziecko w jej wieku. Gdy szła obok jednego z pracowników, a chodziła w sposób według naszych standardów wyzywający, padł taki komentarz ze strony innej osoby z personelu: co ty robisz, pan ma żonę i dzieci.

Co robić w takiej sytuacji? Powtarzam: standardy i nauka. Jak wszędzie – kod zachowania miejscach, w których pracuje się z człowiekiem. Jeśli ktoś drastycznie nie przestrzega tego kodu, to powinien odejść z pracy, bo może ta praca nie jest dla niego.

W artykule opublikowanym w Onecie Janusz Szwertner wspomniał o wyzywaniu pacjentów od gówniarzy czy protekcjonalnym traktowaniu osób transpłciowych.

Jeżeli w oddziale ktoś jest nietolerancyjny z jakiegoś powodu, to należy tej osobie uświadomić, co robi. W pokojach nauczycielskich, w gabinetach lekarskich, w dyżurkach pielęgniarskich na co dzień zdarza się obgadywanie uczniów, rodziców, innych pracowników. Trzeba wyraźnie powiedzieć: jesteśmy w pracy, nie komentujemy. Nie można powiedzieć, że o, przyjechało jakieś dziecko, a rodzice to ciężcy alkoholicy. Nas obowiązuje szacunek do pacjentów. Każdy rodzic i dziecko zasługują na godne traktowanie.

Dzień w dzień rozmawiałam o tym na odprawach ze swoimi pracownikami. Te rozmowy dawały efekty. Nie było idealnie, zawsze mogło być lepiej. Każda zmiana personelu, wprowadzenie jednej osoby więcej, może wymagać kolejnej interwencji. Budowanie szacunku to nieustająca praca, na to trzeba mieć czas.

A co z lekami? Rzeczywiście faszeruje się dzieci?

To bardzo krzywdzący fragment tekstu Janusza Schwertnera. Cały czas żyjemy pod presją.

Przyjęłam kiedyś 3,5-letnie dziecko, które nie sypiało w nocy, roznosiło gabinet. Matka była zrozpaczona. Podałam lek, którego na ogół się w tym wieku nie daje. Jeżeli jednak dziecko miesiąc nie sypia, to muszę ustalić strategię postępowania, zaplanować, co dalej zrobić i chociaż na chwilę to dziecko wyciszyć.

Wśród nieprofesjonalistów, nawet lekarzy, którzy nie znają się na psychiatrii, słyszy się opinię, że psychiatria to leczenie duszy, my nie leczymy duszy. Leczymy ośrodkowy układ nerwowy, procesy związane ze świadomością, z aktywnością psychiczną człowieka.

Nie chcę powiedzieć, że w psychiatrii dzieci i młodzieży jest dobrze, bo nie jest dobrze. Ale nigdy nie zgodzę się, by powiedzieć, że psychiatrzy tendencyjnie źle traktują drugiego człowieka.

W psychiatrii dziecięcej jest dramatycznie, to już mantra. A jak powinno być?

Oddział psychiatryczny nie powinien funkcjonować w pustej przestrzeni, powinien mieć zaplecze. Zaplecze to dobrze funkcjonująca poradnia zdrowia psychicznego i oddziały dzienne. Powinny być dostępne, obejmować niewielką przestrzeń i niewielką liczbę ludności. Nie może być tak, że dla prawobrzeżnej Warszawy jest jedno centrum psychiatrii środowiskowej, a dla lewobrzeżnej drugie.

Tekst Szwertnera zwrócił uwagę na to, jak traktowane są dzieci i młodzież transpłciowa. Jak zwracała się pani do swoich pacjentów w Józefowie?

Mieliśmy na oddziale chłopczyka, który miał poczucie, że jest dziewczynką. Pomiędzy rodzicami był konflikt – ojciec protestował, nie zgadzał się, żebyśmy zwracali do dziecka wybranym imieniem. Padały epitety, że smarkacz, co on sobie wyobraża, że to moda jest. Zastanawialiśmy się, jak podejść do tej sytuacji, bo zanim sąd coś orzeknie, musimy przyjąć jakieś stanowisko. To bardzo poważny dylemat. Na ówczesnym etapie

A jeśli rodzice akceptują prośbę dziecka?

Gdy rodzice są zgodni lub nie ma między nimi konfliktu, dają nam zgodę. Bywało też tak, że rozmawialiśmy z rodzicami, zwracając uwagę na cierpienie dziecka i sami rodzice odpowiadali na jego potrzeby.

Miałam kilkoro takich pacjentów i pamiętam 3-letnią dziewczynkę, która przychodziła do poradni i nie dała się ubrać w spódniczkę. Z mamą tej dziewczynki uznałyśmy, że to jest jej marzenie, że zakochała się w Piotrusiu Panu i chciała być nazywana Piotrusiem, więc tak będziemy do niej mówić. Ta dziewczynka przez cały swój rozwój wczesnodziecięcy i później młodzieńczy mówiła, że jest Piotrusiem. W wieku 13 lat trafiła do ośrodka socjalizacyjnego, do szkoły specjalnej, bo miała niepełnosprawność intelektualną, gdzie zadeklarowała się, że jest chłopcem i nie było siły. Przyszła do poradni kolejny raz i mama powiedziała, że to za długo trwa. Poszła do seksuologa, dostała pomoc, ale z tą dziewczynką nikt nie walczył.

W zasadzie z chłopcem.

Tak, nikt nie walczył. Gorzej było z komunią, bo nie chciała sukienki. Ale można te sprawy załatwić łagodnie, z szacunkiem.

Prof. Remberk powiedziała nam, że środowisko medyczne w Polsce dopiero uczy się, jak pracować z osobami nieheteronormatywnymi i transpłciowymi. Czy lekarze w Polsce rzeczywiście nie są przygotowywani do takiej pracy?

Mnie się wydaje, że zaczynając od podstawowego szacunku do dziecka, od potrzeb dziecka, od szacunku rodziców do dziecka i tak samo personelu medycznego do dziecka, można dużo zrobić. Seksuolodzy dziecięcy byli i będą - jeżeli nie wiemy co zrobić, to możemy poprosić o radę. Wiedza jest ogromna, internet jest dostępny, nawet te osoby, które diagnozują, mogą się dowiedzieć.

To jest trudniejsze, natomiast nie jest niemożliwe, nawet wtedy, kiedy ta wiedza nie jest wprowadzona w naukę jako podstawowa gałąź medycyny. Jest zupełnie inaczej, kiedy wchodzą indywidualne postrzegania w oparciu o wiarę, etykę, zwyczaje, doświadczenia czy stereotypy.

Co wtedy? Specjalistów brakuje, ciężko w nich przebierać.

Jeżeli mamy na oddziałach personel o różnych poglądach, to musimy się trzymać standardów. Miałam w Józefowie osoby, które były głównie katolikami lub ateistami, a gdy przychodził ksiądz, musiałam sprawić, żeby dziecko, które było innego wyznania, nie poczuło się gorsze, żeby, jeśli tego zażąda, mogli też przyjść przedstawiciele jego religii i byli godnie traktowani.

Pamiętam taką sytuację, gdy wszyscy na mnie patrzyli jak na szaloną osobę. Przychodził ojciec chłopczyka, który wyznawał islam, rozkładał dywanik, żeby się pomodlić. I pojawił się problem, bo dzieci chciały w tym uczestniczyć. Musiałam stworzyć temu człowiekowi takie warunki, żeby mógł spokojnie odprawić modlitwę. Poszedł do pracowni, pomodlił się i było w porządku. Też była dziewczynka, która gdy zobaczyła, że do dzieci przychodzi ksiądz, zażyczyła sobie rabina. Zaprosiliśmy rabina.

Jeżeli się wprowadza standardy ogólnie obowiązujące i się ich przestrzega, wtedy w oddziale można doprowadzić do tego, że dzieci są traktowane z szacunkiem. Natomiast jeżeli standardy są na papierze, a ludzie nie znają tych standardów, to dochodzi do sytuacji przykrych, bo nie wiedząc, jak się zachować, ludzie zachowują się w taki sposób, który oni uważają za najlepszy, ale który niekoniecznie musi taki być.

Ale też wiele wymagamy od ludzi, którym nie płaci się wiele. Jak radziła sobie pani z rotacją personelu, który przechodził do prywatnej ochrony zdrowia?

Zaczynając pracę w Józefowie byłam po szkole Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, tam był kurs – warsztaty lidera. Później, żeby lepiej się przygotować, poszłam na podyplomowe studia na SGH. Mówiono nam, to były lata 90., że człowiek musi mieć satysfakcję z pracy. I ta satysfakcja może mieć różne oblicza: poczucie bycia dobrym człowiekiem, wysoka pensja, podwyższanie kompetencji.

W pierwszych latach mojej pracy bardzo dużo pielęgniarek poszło na studia. Oddziałowa i ja bardzo je wspierałyśmy, dopasowując grafiki. Nigdy nie miałam wątpliwości, że robię dobrze, bo każdy, kto skończy studia, nawet jeśli odejdzie, będzie lepiej pracował gdzie indziej.

Druga rzecz, na którą stawiałam, to szkolenia, czyli rozwój własny. Jeżeli tylko ktoś chciał się szkolić, to w różny sposób pomagałam. Przykładowo – zadzwoniła do mnie pani z Centrum Terapii Behawioralno-Poznawczej, która prowadziła szkolenia, z pytaniem czy chciałabym ich wesprzeć swoją wiedzą. Chciała ustalić ze mną stawkę, zgodziłam się stawiając warunek: ja przyjdę nieodpłatnie, ale państwo u mnie będziecie pracować i mieć pacjentów pod superwizją do szkoleń.

Rozwiązywała pani na własną rękę problemy systemowe.

Tak. Z ośrodka Mabor przyjeżdżały też osoby szkolące się w systemowej terapii rodzin. Warunek był taki: ja daję pacjentów, ale psycholog z mojego oddziału może pójść na sesje i się przyglądać, nieodpłatnie. Gdy w Fundacji „Dajemy dzieciom siłę” (wtedy jeszcze „Dzieci niczyje”) organizowano szkolenia, to oprócz współpracy z samą fundacją, zmobilizowałam współpracujących ze mną psychologów, żeby podszkolili się, jak rozpoznawać wykorzystanie seksualne u dzieci. To pozwalało ludziom się kształcić.

Później odchodzili, ale zostawali choć na część etatu. Bardzo dużo ludzi pracowało nie dla pieniędzy, tylko dlatego, że była dobra atmosfera w pracy, życzliwość, możliwość zdobycia doświadczenia.

Możliwość rozwoju to dużo, ale jeżeli psycholog czy pielęgniarka muszą mieć bogatego partnera, żeby móc pracować, to już przesada.

Tak. Pomimo, że kombinowałam, nie obyło się bez bardzo poważnych kryzysów. Zresztą, od 2000 r. pisałam i zwracałam uwagę na bardzo złą kondycję psychiatrii dziecięcej.

Czyli to nie jest problem ostatnich lat.

Nie, przynajmniej od 2000 roku. Pierwszy raport o stanie psychiatrii dziecięcej powstał prawie 20 lat temu dla biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Była jakakolwiek reakcja?

Odezwa była taka, że rzeczywiście troszkę więcej ludzi się szkoliło, zaczęto remontować oddziały psychiatrii dziecięcej. Nadal nie było jednak wieloletniego rozwiązania systemowego, raczej krótkoterminowe akcje.

Zwiększono również liczbę wychowawców. Wcześniej mieli pod opieką po piętnaścioro dzieci, po naszych interwencjach doszło do ośmiorga czy sześciorga. Teraz już znowu mają większe grupy.

Zwłaszcza, jeżeli wszędzie są dostawki (dostawiane nadprogramowo łóżka). A jak jest w prywatnej psychiatrii?

Każda organizacja, oprócz działania statutowego i podstawowego powinna mieć misję. I tą misją mogą być różne rzeczy. Ja uważam, że w tej chwili misją prywatnych placówek medycznych, a zwłaszcza psychiatrycznych, powinno być otwarcie się na szkolenie z możliwością praktykowania. To ogromny wysiłek, ale warty podjęcia.

Gdybym była takim menadżerem, to wykorzystałabym fakt, że ludzie płacą za szkolenia, bo to się zwraca w późniejszej pracy, i otworzyłabym szkolenia ukierunkowane na terapię określonych problemów, najczęściej spotykanych u dzieci i młodzieży, żeby szkolący się i absolwenci mogli pójść do szkół i działać profilaktycznie. Jeżeli biznes zajmujący się medycyną chce szkolić, a szkolący się potrzebują pacjentów, dlaczego nie podpisać umów ze szkołami? Wziąć odpowiedzialność za szkolenie tych ludzi i zrobić dobrą rzecz. To da efekt długoterminowy.

Pani próbuje coś naprawiać w ramach wadliwego systemu.

Bo impulsem do tego jest postawa taka, jak u naszej noblistki Olgi Tokarczuk. Uważam że w każdej działalności,

Ja bym sobie życzyła, żeby nasze społeczeństwo takie było: spojrzeć szerzej i pomyśleć, co można zrobić.

Czy zmieniły się problemy, z którymi zgłaszają się do pani dzieci?

Natężenie jest większe. Zmienił się też rodzaj rozpoznawanych zaburzeń. Częściowo wynika to z rozwoju wiedzy medycznej, np. kiedyś nie diagnozowano ADHD czy zaburzeń ze spektrum autyzmu (np. Zespołu Aspergera). Przede wszystkim jednak obniżył się wiek przyjmowanych pacjentów.

Druga rzecz – bardzo nasilone samookaleczenia. I to się stało swoistego rodzaju albo modą, albo wynikiem rozpaczy. To jest bardzo ważne, żeby zdiagnozować, co jest rozpaczą, a co jest naśladownictwem i modą, szpanem.

Bez przyczyny się takich rzeczy nie naśladuje.

Tak. To zdarza się często dlatego, że dziecko jest wyobcowane w jakiejś grupie i zaczyna przynależeć do innej, gdzie inni to robią. To jak zapalenie wspólnego papierosa – jestem poza nawiasem w klasie, to spotykam innych znajomych, oni palą, to ja też zapalę. Samookaleczanie jest sposobem na przynależność do grupy.

Miałam taka dziewczynkę, która została w szkole odrzucona przez swoich kolegów i zaczęła nawiązywać kontakty z rówieśnikami przez internet. No i dzieci zaczęły się nakręcać, pokazywały sobie okaleczenia. Najpierw był to rysunek, potem było to faktyczne, a potem zaczęły imitować samobójstwa. Wreszcie ta dziewczynka trafiła do szpitala po próbie samobójczej. Ona to wszystko nagrywała.

Trudno to pojąć.

Możemy snuć rozważania, dlaczego tak jest. Jako dzieci boimy się śmierci, nie rozumiemy jej, ale wiemy, że ta śmierć jest. Umierają nam dziadkowie, słyszymy o tym w mediach, umierają zwierzęta domowe. Dziecko się z tym konfrontuje i w pewnym momencie, gdy ma poczucie samotności czy odrzucenia, braku przynależności do grupy rówieśniczej, rodziny albo obniżenie nastroju i lęki z innych powodów, to tego typu myśli i refleksje wracają.

Młodzi ludzie wchodząc w okres dojrzewania, w okres wczesnej adolescencji, gdy poczucie przynależności i akceptacji w grupie rówieśniczej jest bardzo silne, tracą sens, jeżeli nie odkrywają, że są ważne, że mają jakąś sprawczość.

Ale te problemy były zawsze. Co się zmieniło?

Proszę mi powiedzieć, jak to jest, że w klasie 22-osobowej, dwadzieścia osób ma czerwony pasek? O czym to świadczy?

O presji i konkurencji?

Miałam takiego pacjenta, średnia 4,6, a mówił, że jest beznadziejny, bo wszyscy są lepsi od niego. Przecież to chore! Dzieci nic teraz nie robią, tyko ryją.

Czują, że zawiodły rodziców, siebie, system, więc do niczego się nie nadają. Nie mają uwewnętrznionej żadnej innej radości ze swojego życia.

Rodzice nie rozmawiają z dziećmi zbyt często, o ile one się uczą i mają dobre wyniki w nauce. A czasami złoszczą się lub żyją w ciągłym lęku, że dziecko nie da sobie rady. Te emocje przenoszą się na dzieci i młodzież, która zaczyna mieć poczucie winy, że nie spełnia oczekiwań dorosłych. Traci wtedy wiarę w siebie, nie buduje poczucia własnej wartości, nie uwewnętrznia dumy, radości z siebie i ze swoich osiągnięć, nawet jeśli je ma. Dodatkowym czynnikiem jest przemęczenie.

Teraz przyjmuje pani prywatnie. Jakie tam dominują problemy?

Do prywatnych gabinetów i placówek przychodzą głównie ludzie zasobni.

Zaskoczyło mnie też, że dzieci nie potrafią znaleźć wartości, które mogą uwewnętrznić, które mogłyby być punktem odniesienia pozwalającym im pomagać sobie w sytuacjach kryzysu.

Z czego to wynika?

Ludzie żyją w tak dużym lęku, że wychowują dziecko według Googla albo forów społecznościowych. To jest takie wychowywanie od ściany do ściany, nie jest wypośrodkowane i dostosowane do potrzeb dziecka. Rodzice czują się niepewnie, więc dzieci już na bardzo wczesnym etapie wzrastają w lęku. To nie sprzyja budowaniu zdrowia psychicznego.

Wtedy, szanując siebie, możemy szanować innych, a wzajemność tych postaw daje dużo satysfakcji i bezpieczeństwa.

Numery telefonów zaufania dla osób potrzebujących wsparcia:

• 116 111 Dajemy Dzieciom Siłę;
• 22 628 52 22 LAMBDA telefon zaufania dla osób LGBT (pon-pt 18.00-21.00)
• 116 123 Polskie Towarzystwo Psychologiczne;
• 800 120 002 Niebieska Linia;
• 800 70 22 22 Itaka;
• 22 635 93 92 PONTON (pt. 16-20).

Jeśli chcesz podzielić się doświadczeniami związanymi z dostępem do opieki psychiatrycznej w Polsce lub spotkałeś/spotkałaś się z homofobią lub transfobią ze strony specjalistów,