Egzamin ósmoklasisty 2023. "Tata mówi, że mniej niż 90 proc. to koniec? Nie, to tylko chwila"

Anton Ambroziak, OKO.press: Łatwe - to reakcje uczniów na tegoroczne arkusze egzaminu ósmoklasisty. A jakie pani ma odczucia?

Bożena Będzińska-Wosik, dyrektorka Szkoły Podstawowej nr 81 im. Bohaterskich Dzieci Łodzi*:

Cieszę się, że arkusze są łatwe. Wobec przeładowanej podstawy programowej, tego, że robimy wszystkiego dużo za dużo, a pomijamy sprawy istotne - nie kształcimy wszystkich kompetencji, szczególnie miękkich - to prawdziwa ulga widzieć, że uczniowie wychodzą ze szkoły uśmiechnięci i zadowoleni.

Choć przed egzaminem stresu było dużo. W tym roku miałem okazję przyglądać się przygotowaniom do testów z bliska, mając w domu ośmioklasistę. Szkolna pedagożka chodziła od klasy do klasy, by powiedzieć dzieciom, że to najważniejsze dni w ich życiu. Niektóre nauczycielki wtórowały, dodając, że od tego zależy wszystko. Inni pędzili z materiałem, a szkoła organizowała tysiąc próbnych diagnoz. Czy to naprawdę musi tak wyglądać?

Oczywiście, że nie, to wszystko jest szkodliwe. Psychika młodego człowieka w wieku dojrzewania jest wyjątkowo czuła. Nadmierny stres, straszenie egzaminem to nie jest właściwe zachowanie. My, dorośli, powinniśmy trochę wyhamować. Musimy uświadomić dzieciom, że to tylko przystanek na ich drodze edukacyjnej. To powinno być sprawdzenie siebie w atmosferze małego napięcia i radości, a nie pogoń za wynikiem.

Cieszę się, że w tym roku na egzaminie z języka polskiego pojawił się tekst dotyczący talentów. Dzieci dowiedziały się, że talent to nie tylko umiejętność śpiewania, tańczenia, rysowania, ale także inne, miękkie rzeczy. Problem w tym, że my tym egzaminem ich nie badamy. Nie odkrywamy też kompetencji.

Choć egzamin ósmoklasisty nie jest tak bardzo krytykowany jak matura. Jest poniekąd testem kompetencyjnym.

Tak, mierzy wiedzę pamięciową i drobne umiejętności wykorzystania tej wiedzy w praktyce. Mnie wciąż jednak się marzy taki egzamin, który polegałby na tym, że uczeń ósmej klasy sprawdza wszelkie kompetencje, a nie tylko te dotyczące czytania ze zrozumieniem, czy elementów wnioskowania. Uczeń mógłby np. tu i teraz dostać do wykonania projekt, ale z nieograniczonym dostępem do źródeł. Dopiero taka praca pozwoliłaby nam poznać mocne strony każdego dziecka. Co więcej, on sam mógłby sprawdzić, czy poradzi sobie w szkole średniej, gdzie treści do opanowania jest jeszcze więcej, a praca jest dużo bardziej samodzielna niż w szkole podstawowej.

Pomijając losowość, takie jak kondycja danego dnia, jaki uczeń wypadnie dobrze na tak skonstruowanym egzaminie?

Z mojego doświadczenia wynika, że dobrze wypadnie uczeń, który wierzy w siebie i jest gotowy dać z siebie wszystko. Dobrze, jeśli uczeń potrafi radzić sobie ze stresem. Przed egzaminem uczyliśmy dzieci, jak rozładować stres, szczególnie jak poradzić sobie na początku egzaminu, gdy mózg nie jest jeszcze otwarty, bo bombarduje, go adrenalina.

A nie poradzi sobie lepiej ten, kto ma większy kapitał kulturowy? Wielu rodziców, żeby zapewnić dzieciom sukces edukacyjny, posyła je na korepetycje.

Jeśli ktoś nie opanował materiału, chce sobie coś dodatkowo powtórzyć, może faktycznie korepetycje są mu potrzebne. To decyzja rodzica i dziecka. Problem w tym, że rodzice nie wierzą dziś w szkołę.

A można. Nie każdy napisze go na 100 proc., ale czy o te procenty naprawdę chodzi? Dziś po egzaminie z języka angielskiego podszedł do mnie uczeń i powiedział, bez większego rozczarowania, że wiedział, że właśnie ta część pójdzie mu najgorzej. Ale jest zadowolony z matematyki i języka polskiego. "Każdy się w czymś specjalizuje", rzucił. I cieszy mnie, że uczeń ma taką świadomość.

I tu dochodzimy do największego problemu. Egzamin ósmoklasisty nie jest zwykłą diagnozą kompetencji, od jego wyników zależy, do jakiej szkoły trafią potem dzieciaki. To pierwszy systemowy moment segregacji w systemie edukacji.

To bardzo złożony problem. W mojej szkole widziałam jak uczniowie, którzy rozumieją, że w czymś się specjalizują, którzy znają już swoje zainteresowania, wybierają w końcu szkoły, które marzą się rodzicom. Bo rodzic chce, żeby dziecko skończyło liceum, najlepiej "dobre", potem poszło na studia, najlepiej "renomowane". Często mają dla nich cały plan na życie. Od jakiegoś czasu staramy się odbudować szkolnictwo zawodowe, ale to nie podoba się rodzicom. Nie jest to ścieżka, którą widzą dla swoich dzieci, mimo że te ewidentnie chciałyby pójść tą drogą. Takie sytuacje to dodatkowy stres i źródło konfliktów.

Wczoraj przed egzaminem podeszłam do ucznia i spytałam, czy jest zestresowany. On na to, że tak, bo tata powiedział, że jak nie będzie miał minimum 90 proc. to będzie koniec. Nie, to nie jest koniec świata. To jest chwila w życiu. Chwila, w której mówimy: sprawdzam.

Szczerze nie znoszę rankingów szkół. Mam w szkole różnorodne środowisko. Mam w szkole różnorodne środowisko. Dla jednego ucznia wynik 15-20 proc. na egzaminie będzie klęską, dla drugiego - w naszym odczuciu - to będzie sukces, bo w ogóle zechciał przyjść i się sprawdzić.

Oczywiście, kolejne reformy spowodowały, że znów mamy kumulację roczników, co tylko napędza wyścig po miejsce w dobrym liceum. Uważam, że uczeń, który chce się uczyć będzie uczył się wszędzie, bo liceum to w dużej mierze praca samodzielna.

Tylko jak temu uczniowi, który ma życiowo gorszy start, ma się chcieć, skoro jest bombardowany komunikatami o tym, że tylko określony wynik, ocena, czy szkoła zapewnią mu sukces.

Dzieci rodzą się zmotywowane, ale my, dorośli, je demotywujemy powtarzając jak mantrę podobne komunikaty. To nie jest fair wobec młodych ludzi. Dobrze wiemy, że trzy literki przed nazwiskiem nie przesądzają o wartości człowieka. Wykształcenie zawsze można uzupełnić, ale to kompetencje są najważniejsze i o tym powinniśmy pamiętać.

Szkoła na wybory. Zamiast bzdur typu „seksualizacja dzieci” zapraszamy na rozmowę serio o polskiej szkole jako źródle cierpień, ale także nadziei. Korzystamy z 10 postulatów Obywatelskiego Paktu dla Edukacji, kompleksowego projektu naprawy. To ma być szkoła nowoczesna, zdemokratyzowana, otwarta na Polskę i świat, twórcza, szkoła myślenia, a nie kucia, współpracy, a nie wyścigu szczurów (patrz na koniec tekstu). Polityczki i politycy prodemokratycznej opozycji deklarują poparcie Paktu, ale tylko obywatelski nacisk w kampanii wyborczej może sprawić, że edukacja zostanie potraktowana przez przyszłe rządy tak, jak na to zasługuje. W cyklu „Szkoła na wybory” w współpracujemy z koalicją SOS dla Edukacji

Co uczeń lub uczennica powinni wynieść ze szkoły podstawowej?

Przede wszystkim powinien uwierzyć w siebie, wiedzieć, że stanowi wielką wartość dla siebie i innych. Niekoniecznie musi mieć twardą podręcznikową wiedzą. Może być świetny w pomaganiu innym. Jego mocną stroną może być to, że jest odpowiedzialny i cieszy się zaufaniem kolegów i koleżanek. O rozwijanie tych miękkich, w tym społecznych umiejętności szczególnie powinniśmy zadbać przez pierwszych osiem lat edukacji. To pozwoli im później odnaleźć się w trudnych sytuacjach. Jeśli uczeń potrafi sobie poradzić np. ze stresem to jest mistrzostwo świata.

Zwolennicy egzaminowania często powtarzają, że egzaminy są potrzebne, bo stres przygotowuje do dorosłości.

Nie, umiejętność radzenia sobie ze stresem przygotowuje do dorosłości.

Stres był, jest i będzie elementem naszego życia. Chodzi o to, żeby uczniowie uwierzyli, że mają moc, by podjąć wyzwanie.

Jak w szkole, która systemowo skupia się na kuciu, można wzmacniać kluczowe kompetencje?

My wdrażamy zmiany od kilkunastu lat, małym krokami. Uczniów nie trzeba przekonywać do zmiany, ale rodziców i niektórych nauczycieli już tak.

To pozwala nam być w pozycji, w której w ogóle możemy mówić im, co jest w życiu tak naprawdę ważne. Nasi uczniowie wiedzą, że jak zapomną o jakimś fakcie, to mogą szybko znaleźć go w źródłach, które dziś są rozległe.

Ale nie oszukujemy ich. Mówimy, że szkoła kończy się egzaminem i trzeba się do niego przygotować. Wszystkim uczniom, którzy nastawiają się na wysoki wynik proponujemy dodatkową pracę w domu. Przynoszą nam potem arkusze, zadania, czy wypracowania do sprawdzenia.

Natomiast w szkole nie zabieramy dzieciom czasu na uczenie się. Każdy próbny egzamin, sprawdzian, to czas edukacyjnie bezproduktywny – pisząc testy uczennice i uczniowie nie mogą być architektami wiedzy, a tylko jej odtwarzaczami.

*Bożena Będzińska-Wosik, nauczycielka i dyrektorka Szkoły Podstawowej nr 81 im. Bohaterskich Dzieci Łodzi w Łodzi. Jak sama pisze, odkrycia z obszaru neurodydaktyki dały jej drugie życie zawodowe. Jest wielką entuzjastką zmian, polegających na budowaniu nowej kultury uczenia się i tworzeniu optymalnych warunków do swobodnego rozwoju dziecka.

Obywatelski Pakt dla Edukacji. Postulat nr 1: samodzielność zamiast centralnego sterowania

Wywiad z Bożena Będzińska-Wosik w naszym cyklu „Szkoła na wybory” odnosi się w największym stopniu do postulatów nr 4 i nr 5 Paktu dla Edukacji.

Oto wszystkie 10 postulatów.

1. Samodzielność szkoły zamiast centralnego sterowania. Mniej biurokracji, więcej decyzji w rękach dyrekcji, nauczycieli i nauczycielek. Budowanie takich zespołów nauczycielskich, które wypracowują modele działania szkoły z uwzględnieniem potrzeb swoich uczniów i społeczności lokalnej. Przebudowa systemu nadzoru pedagogicznego – więcej doradztwa i wsparcia, mniej arbitralnej kontroli.
2. Szkoła dobrze i racjonalnie finansowana Wzrost i urealnienie nakładów budżetowych na edukację szkolną i przedszkolną. Zmniejszenie „luki oświatowej”: finansowanie z budżetu centralnego, które pokrywa koszty wynagrodzeń. Wprowadzenie radykalnej podwyżki nauczycielskich płac oraz mechanizmu gwarantującego ich regularny wzrost.
3. Szkoła profesjonalnych i dowartościowanych nauczycielek i nauczycieli Dowartościowanie i docenienie kadry nauczycielskiej. Systemowe wspieranie rozwoju profesjonalnego. Stałe doskonalenie w ramach zespołów i sieci nauczycielskich. Włączenie do programów kształcenia autentycznych praktyk w szkołach. Mentoring dla młodych nauczycielek i nauczycieli, superwizja dla doświadczonych.
4. Szkoła na miarę XXI, a nie XIX wieku Ograniczenie tradycyjnych metod nauczania na rzecz sposobów pracy, które autentycznie angażują młodych ludzi. Takich, które budzą pasje, zachęcają do stawiania pytań, badania i robienia rzeczy ważnych dla siebie i pożytecznych dla świata. Mądre korzystanie z nowych mediów i technologii, także w pracy zespołowej.
5. Szkoła kompetencji kluczowych, a nie szczegółowych wiadomości. Pilne „odchudzenie” podstaw programowych, a docelowo zmiana paradygmatu. Zamiast nacisku na szczegółowe wiadomości – kształcenie kompetencji kluczowych, w tym pracy zespołowej, rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia.
6. Szkoła równych szans i równego traktowania Wsparcie dla dzieci z trudnościami i ze specjalnymi potrzebami. Przeciwdziałanie selekcji oraz segregacji uczennic i uczniów. Edukacja bez rankingów – każda szkoła ma coś do zaoferowania. Dofinansowanie placówek na terenach wiejskich. Szacunek dla różnorodności oraz profilaktyka dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami.
7. Szkoła wsparcia i współpracy, a nie rywalizacji Szkoła jako przyjazne miejsce z dobrym klimatem do nauki. Dbanie o relacje i więzi w triadzie: nauczyciele-uczniowie–rodzice. Wsparcie edukacyjne i psychospołeczne dzieci we współpracy z rodzicami. Ograniczenie rywalizacji i nacisku na indywidualne sukcesy (i porażki). Praca zespołowa na co dzień.
8. Szkoła demokracji i zaangażowania Rozwijanie kultury demokratycznej i samorządności uczniowskiej. Edukacja obywatelska na co dzień, z naciskiem na zaangażowanie w życie szkoły i lokalnej wspólnoty. Współpraca z organizacjami społecznymi – korzystanie z ich wsparcia i zasobów.
9. Szkoła społeczności lokalnej, a nie ministerstwa oświaty Szkoła samorządowa otwarta na lokalną wspólnotę i wzmacniająca ją. Jednostki samorządowe jako zaangażowany organizator oświaty. Udział mieszkańców w konsultowaniu i tworzeniu wizji rozwoju edukacji. Korzystanie z zasobów społeczności w codziennej pracy szkoły.
10. Szkoła pluralizmu Dialog światopoglądowy, a nie monolog. Debaty i rozmowy o wartościach i wizjach świata – z przestrzenią na różnice zdań i kontrowersje. Szkoła z edukacją polityczną, ale bez indoktrynacji i partyjnych ideologii. Niezależność programowa i dydaktyczna, także od władz lokalnych.

Pakt dla Edukacji (pełna wersja – tutaj) został opracowany przez utworzoną jesienią 2020 roku Sieć Organizacji Społecznych – SOS dla Edukacji. Koalicja ta miała udział w powstrzymaniu lex Czarnek i lex Czarnek 2.0 – działacze i nauczyciele zainicjowali kampanię Wolna Szkoła, do której dołączyły środowiska szkolne, samorządowe i związki zawodowe.