Przełomowy wyrok Trybunału w Strasburgu: Państwa mają obowiązek uznania związków jednopłciowych

We wtorek 17 stycznia Wielka Izba Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wydała wyrok w sprawie Fedotova i inni przeciwko Rosji. ETPCz stosunkiem czternastu głosów do trzech uznał, że doszło do naruszenia art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Sprawa dotyczyła odmowy przez władze rosyjskie zapewnienia skarżącym jako parom tej samej płci uznania i ochrony prawnej. To przełomowy wyrok - po raz pierwszy Trybunał przyznał, że państwa mają pozytywny obowiązek wprowadzenia takiej legislacji.

W Trybunale czekają kolejne podobne sprawy z innych krajów, w tym Polski.

W krajach Europy widać wyraźną tendencję

W różnych dniach złożyli oni zawiadomienia o zawarciu małżeństwa w lokalnych wydziałach Urzędu Stanu Cywilnego. Władze odrzuciły zawiadomienia, powołując się na art. 1 rosyjskiego kodeksu rodzinnego, który definiuje małżeństwo jako "dobrowolny związek małżeński między mężczyzną i kobietą". Skarżący zaskarżyli te decyzje do sądów krajowych, które odrzuciły ich wnioski w związku z czym skierowali się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (odpowiednio w 2010 i 2014 roku). W dniu 2021 roku ETPCz wydał wyrok, w którym jednogłośnie połączył trzy skargi, uznał je za dopuszczalne, stwierdziła, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji.

Rząd rosyjski zawnioskował w październiku 2021 roku o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby. W 2022 Rosja wystąpiła z Rady Europy i przestała być stroną Konwencji. Zgodnie z prawem nie jest jednak zwolniona ze zobowiązań wynikających z Konwencji w stosunku do działań dokonanych przed wystąpieniem.

Uzasadniając wyrok mówiący o tym, że państwa mają obowiązek zapewnienia parom tej samej płci uznania i ochrony prawnej jest "zgodny z konkretną i ciągłą ewolucją ustawodawstwa krajowego państw stron oraz prawa międzynarodowego". Obecnie 28 z 46 państw RE rozpoznaje prawnie związki jednopłciowe. W tym 16 państw uznaje małżeństwa osób tej samej płci. Większość krajów wprowadziła taką legislację w ostatniej dekadzie.

"Trybunał powtórzył, że Konwencja jest żywym instrumentem, który musi być interpretowany w świetle obecnych warunków i idei panujących w dzisiejszych demokratycznych państwach. Niezachowanie przez Trybunał dynamicznego i ewolucyjnego podejścia groziłoby uczynieniem go przeszkodą dla reformy lub poprawy" - czytamy. W związku z tym, że z wyraźną tendencją państw oraz faktem, że sprawy te dotyczą "szczególnie ważnych aspektów tożsamości osobistej i społecznej", Trybunał uznał, że państwa mają ograniczony margines oceny w kwestii przyznania praw takim parom.

Uznanie związków jednopłciowych nie zagraża tradycyjnym rodzinom

ETPCz krytycznie odniósł się także do argumentów wysuwanych przez rosyjski rząd. Przede wszystkim stwierdził, że uznanie związków jednopłciowych w żaden sposób "nie uniemożliwia parom różnopłciowym zawarcia małżeństwa lub założenia rodziny odpowiadającej ich koncepcji tego pojęcia". Innymi słowy - przyznanie praw parom jednopłciowym nie osłania praw przysługujących innym osobom.

- czytamy. "W niniejszej sprawie Trybunał wielokrotnie stwierdzał, że chociaż czasami interesy indywidualne muszą być podporządkowane interesom grupy, demokracja nie oznacza po prostu, że poglądy większości zawsze muszą przeważać: należy osiągnąć równowagę, która zapewni sprawiedliwe traktowanie osób należących do mniejszości i pozwoli uniknąć nadużywania pozycji dominującej. Trybunał konsekwentnie odmawiał poparcia dla polityk i decyzji, które ucieleśniałyby uprzedzenia większości heteroseksualnej wobec mniejszości homoseksualnej. Tym samym Trybunał odrzucił już argument Rządu, że większość Rosjan nie aprobuje homoseksualizmu, w kontekście spraw dotyczących wolności słowa, zgromadzeń lub stowarzyszeń dla mniejszości seksualnych. Podobnie jak Izba, Wielka Izba uznała, że byłoby niezgodne z podstawowymi wartościami Konwencji, gdyby korzystanie z praw konwencyjnych przez grupę mniejszościową było uzależnione od jej akceptacji przez większość".

Czy to oznacza automatyczną zmianę prawa?

W Trybunale czekają na rozpoznanie analogiczne sprawy przeciwko Polsce. Należy się spodziewać, że po wyznaczeniu powyższego standardu, ETPCz orzeknie w nich tak samo. Nie oznacza to jednak automatycznej zmiany prawa w Polsce. ETPCz i Rada Europy nie posiadają skutecznych narzędzi egzekwowania naruszeń. Polska od lat nie wykonuje wyroków dotyczących aborcji. W ostatnich latach, pod rządami PiS, dołączyły do tych spraw na przykład wyroki dotyczące sądownictwa.