Adamowicz: Migranci w Gdańsku są i trzeba się nimi zająć. Zbierał za to cięgi od PiS i narodowców

„Model Integracji Imigrantów to stosowanie solidarności, przez małe »s«. To sprawa człowieczeństwa. Imigrant to nie problem. To wyzwanie i szansa dla gospodarki” - mówił prezydent Paweł Adamowicz w czerwcu 2016 roku podczas sesji rady miasta, na której uchwalono Model Integracji Imigrantów.

Ten dwustustronicowy dokument zawiera szczegółowy opis trudności, z którymi mierzą się migranci - od braku numeru PESEL, ograniczenia dostępu do służby zdrowia i edukacji, dyskryminacji w najmie mieszkań aż po nienawiść na tle rasowym i etnicznym. Plus wytyczne dla instytucji - samorządu, policji, miejskich bibliotek, domów kultury, szkół, uniwersytetów, urzędu wojewódzkiego - jak z miasta dla Polaków zrobić miasto różnorodne.

We wspaniałym wywiadzie z marca 2016 Paweł Adamowicz ukazywał Dorocie Wodeckiej tę inicjatywę jako realizację zapomnianych czy wręcz odrzuconych wartości "Solidarności". Miał o to pretensje do polityków, martwiła go niechęć gdańszczan widoczna w badaniach, mówił też o "deficycie duszpasterzy, którzy czerpali z doświadczeń pluralistycznej i wielonurtowej pierwszej "Solidarności", która ożywiła ducha wolności, obywatelskości i wspólnotowości w naszym społeczeństwie".

Gdańsk wytycza szlaki i to w trakcie największej burzy

Gdańska inicjatywa w skali kraju nie ma sobie równych. Jako pierwsza potwierdziła odpowiedzialność samorządów za tworzenie kompleksowej polityki integracyjnej.

Powstała w czasie, gdy polską debatą publiczną targała brutalna przepychanka o "uchodźców". Legitymizacja mowy nienawiści wśród polityków i prawicowych mediów oraz zarządzanie strachem (sklejenie słowa: "terrorysta" z "uchodźcą", "imigrantem", "muzułmaninem", "Syryjczykiem") zaledwie w ciągu roku zmieniła postawy Polaków na skrajnie antyuchodźcze i antyimigranckie.

Jeszcze w maju 2015 roku w badaniu CBOS 54 proc. Polek i Polaków uważała, że Polska może przyjąć uchodźców do czasu uspokojenia się sytuacji w ich krajach. 14 proc. było za zgodą na stałe osiedlenie. Tylko 21 proc. nie chciało ich wpuszczać do Polski.

Gdańsk wyróżnia się jednak kulturą zaufania i współpracy. Dokument powstał wysiłkiem samorządu, ponad 140 instytucji i organizacji społecznych, a także samych migrantów. Polityka integracyjna spotkała się nawet ze stanowczym poparciem Kościoła Katolickiego.

Arcybiskup Sławoj Głódź napisał: "Z pełnym uznaniem przyjmuję zaangażowanie wielu osób i środowisk w tworzenie Gdańskiego Modelu Integracji Imigrantów, który jest świecką realizacją przykazania miłości Boga i bliźniego wobec osób, które z różnych powodów szukają nowego miejsca do życia“.

Z gdańskiego wzoru korzystają kolejne miasta m.in. Poznań, Łódź i Słupsk. O tym, jak udało się go wprowadzić i co zmienił w Gdańsku opowiada OKO.press Marta Siciarek z Centrum Wsparcia Imigrantów i Imigrantek, współkoordynatorka Modelu Integracji Imigrantów.

"Migranci są i musimy na to jakoś odpowiedzieć"

Marta Siciarek: To nie jest kolejny program „wsparcia” migrantów. Takimi działaniami zajmują się pomoc społeczna i organizacje pozarządowe. Rolą samorządu jest tworzenie rozwiązań systemowych, które w szczegółowy sposób odpowiadają na wyzwania rzeczywistości. I tak o tym od początku opowiadaliśmy.

A zaczęło się już w 2012 roku. Wtedy założyłam Centrum Wsparcia Migrantów i Migrantek, które do dziś zajmuje się pomocą prawną. Bardzo szybko zdaliśmy sobie sprawę, że nie jesteśmy w stanie rozwiązać większości problemów, z którymi mierzą się migranci i migrantki. Napotykają głównie na bariery systemowe.

Nie od razu samorząd rozumiał, o co nam chodzi. W 2013 roku w ramach projektu "Migranci na Rzecz Integracji" finansowanego z Funduszy Norweskich udało nam się spotkać dwie strony: migrantów — Khedi Alieva, Lilya Dulinova, Pamela Palma Zapata, Karol Lopez — i przedstawicieli samorządu: szef wydziału rozwoju społecznego Miasta Gdańsk Piotr Olech, etyczne guru wielokulturowości prof. Prądzyński, wiceszefowa Europejskiego Centrum Solidarności.

Od razu zrozumieli, że nie ma sensu robić tysięcy mikroprojektów integracyjnych i wydawać setki odrębnych uchwał, że potrzebne są rozwiązania systemowe.

Piotr Olech podchwycił ten pomysł i poszedł z nim do prezydenta. A ten w maju 2015 powołał zespół.

„Miasto mogło odwrócić wzrok, ale tego nie zrobiło”

Wprowadzeniu zespołu sprzyjały dwie okoliczności. W 2014 roku miasto naruszyło prawa człowieka, wysiedlając rumuńskich Romów z miejskiej działki w sposób uchybiający standardom. Zaliczyli poważną wpadkę.

Drugą okolicznością była rosnąca liczba migrantów. W 2014 roku do Gdańska przyjechało wiele rodzin czeczeńskich. Dzieci poszły do szkoły i od razu okazało się, że podstawową barierą jest język.

Problemem były też różnice kulturowe. Co zrobić z dzieciakami, które są osłabione, bo nie jedzą w trakcie Ramadanu i mdleją w szkole? Nagle w mieście pojawiła się szkoła koraniczna.

Napływało coraz więcej pracowników-migrantów, w gazetach zaczęliśmy rozmawiać o przypadkach eksploatacji Ukraińców na rynku pracy.

Oczywiście zawsze można odwrócić oczy, powiedzieć, że migranci to obcokrajowcy, a nie mieszkańcy, że na pewno wyjadą, a poza tym — nie ma żadnych problemów. Można pozostawić szkoły samym sobie, można nie dbać o to, że migranci nie mają jako zapisać się do lekarza, nie wiedzą, czy mają umowę i pracę. A można też patrzeć na zjawiska jakościowo.

Prezydent Paweł Adamowicz nigdy nie dyskutował, czy to istotne. On podszedł do pomysłu bez żadnych wątpliwości i stanął za nim murem. Gdy tłumaczył, że integracja jest naszym obowiązkiem, że Polacy też migrują i każdy chce żyć godnie, że chce robić miasto dla wszystkich mieszkańców, wytrącał wszelkie argumenty "przeciw".

Bo gdy człowiek z takim autorytetem mówi bez zająknięcia, że to oczywiste, że trzeba stworzyć politykę integracyjną, to wynosił pomysł gdzieś poza bieżącą debatę polityczną. Dzięki temu teraz dyskutujemy o integracji w całym województwie. A jak jeżdżę do Bytowa czy Kartuz, to nikt się nie pyta: po co nam coś takiego?

„Ciągle słyszał, że będzie ściągał do kraju terrorystów”

I za to prezydent non stop dostawał cięgi. Od PiS-u, od nacjonalistów. Tych drugich może nie ma zbyt wielu, ale są zwarci i wyjątkowo upierdliwi. Ciągle słyszał, że będzie ściągał islamistów-terrorystów.

Prezydent był konsekwentny. Tłumaczył, że chodzi o to, by zająć się tymi, którzy już w Gdańsku mieszkają. Że samorząd nie ma kompetencji, by zajmować się polityką legalizacji pobytu.

Chodzi o to, że miasto samo z siebie nie jest integrujące. To było niesamowite, bo rzadko zdarza się by włodarz miasta, urzędnik publiczny podjął język prawnoczłowieczy i antydyskryminacyjny.

Kultura zaufania, którą stworzyliśmy, to owoc naszej wspólnej pracy. Jako strona społeczna nie zachowywaliśmy się jak watchdog, który nieustannie będzie punktował miasto, z tego co robi źle. Nie,

Teraz całe miasto jest dumne, że otwartość należy do naszych czołowych wartości. Ale Polska to kraj, który nie celebruje, więc częściej słyszymy głosy przeciwników. Ale to nie znaczy, że ich jest więcej.

Brak ustawy integracyjnej wiąże nam ręce

Udało nam się zrobić dużo, ale jeszcze więcej jest do zrobienia. Najważniejsza jest świadomość instytucji, że integracja nie robi się sama. Trzeba być przygotowanym, budować standardy.

Z kompetencji międzykulturowych przeszkoleni zostali wszyscy urzędnicy miejscy. Imigranci są zatrudniani w urzędach pracy, biurach obsługi mieszkańca. Kursy językowe są dostępne dla wielu migrantów. Domy kultury mają wpisane w misję "stawanie się instytucją integrującą", która w dzielnicach dba o relacje, edukacje kulturowa.

Co rok aktualizujemy nasz plan. Teraz "na tapecie" jest m.in szczepienie dzieci na odrę, standardy w zatrudnieniu, plany integracyjne dla szkół.

Byłoby lepiej, gdybyśmy na każdym etapie nie napotykali przeszkód. Niestety brak ustawy integracyjnej wiąże nam ręce.

Za ustawą naturalnie musiałyby pojawić się pieniądze na realizację tej polityki.

Przypomnijmy, że mówimy o czymś wielkim: jak zmienić miasto z funkcjonującego dla Polaka, na takie, które odpowiada na różnorodność. Teraz robimy to praktycznie bez pieniędzy.

Dużo ścieramy się też na poziomie ustaleń międzyresortowych. Ostatnio Ministerstwo Zdrowia odmówiło rozszerzenia systemu EWUŚ o numery paszportu. Oznacza to, że osoba bez nadanego numeru PESEL, nawet jeśli ma ubezpieczenie, to nie figuruje w systemie. Podobnych przykładów są dziesiątki.

"Chcemy, żeby migranci u nas zostali"

Pracując nad projektem, uczyliśmy się od innych miast: Barcelony, Oslo czy Gandawy. Ale najwięcej dowiesz się od samych migrantów i migrantek. Pierwsza napotkana osoba, która zostaje w kraju chwilę dłużej, opowie ci, że nic nie może załatwić, bo nie ma numeru PESEL; że dzieci mają problemy w szkole; że nie wie, gdzie jest najbliższa przychodnia; że ktoś znajomy popadł w nielegalny pobyt; że nie wie, kiedy musi płacić za pomoc na oddziale ratunkowym.

Obecnie w mieście przebywa około 50 tys. imigrantów, kilkadziesiąt osób ma status uchodźcy lub starają się o niego. Imigranci w 90 proc. to Ukraińcy, Rosjanie, Białorusini, ludzie z całego świata szukający pracy. Socjalnie pracujemy też z rumuńskimi Romami.

Chcemy stworzyć warunki do tego, by tu zostali. Żebyśmy byli wspólnotą — różnorodną i sprawiedliwą. Oczywiście, pełna integracja to utopia, wyzwania są nieskończone i ciągle nowe. Ale jest dobrze.

Kogoś takiego na pewno nam teraz brakuje. Mam nadzieję, że inni polityczni liderzy pójdą drogą Adamowicza.