HFPC: Funkcjonariusz/ka Straży Granicznej ma obowiązek odmówić wykonania rozkazu niezgodnego z prawem

28 listopada 2022 roku Helsińska Fundacja Praw Człowieka opublikowała krótki poradnik dla strażników i strażniczek granicznych. Przypomina w nim o wyrokach, które zapadły w polskich sądach w ostatnich miesiącach, a które uznają wypychanie za granicę z Białorusią za niezgodne z prawem i procedurami. Na tej podstawie prawnicy organizacji uznali, że Straż Graniczna może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej za tzw. "push-backi". A także, że w związku z tym funkcjonariusz/ka SG może odmówić wykonania rozkazu, jeżeli jest on niezgodny z prawem.

Wyroki sądowe - push-backi nielegalne

O tych wyrokach pisaliśmy w OKO.press kilkakrotnie. Opisywaliśmy m.in. wyrok z 28 marca 2022 wydany przez sąd w Hajnówce:

A także inne, na które też powołuje się HFPC:

• wyrok WSA w Warszawie z czerwca 2022, w którym sąd uchylił decyzję o wypchnięciu obywatela Syrii do Białorusi, mimo że nastąpiła już po "zalegalizowaniu" pushbacków (październik 2021 roku),
• wyrok WSA w Białymstoku z września 2022, w którym sąd uznaje, że rozporządzenie min. Mariusza Kamińskiego z sierpnia 2021 roku, które pozwalało służbom wypychać osoby szukające azylu na białoruską stronę granicy, naruszało Konstytucję, Konwencję Genewską i Kartę Praw Podstawowych UE.

HFPC cytuje uzasadnienie z tego ostatniego wyroku: "Po ujawnieniu przez funkcjonariuszy SG nielegalnego przekroczenia przez skarżącą granicy RP właściwy organ SG powinien był - w zależności od zaistniałej sytuacji - albo wszcząć postępowanie w sprawie zobowiązania skarżącej do powrotu, albo umożliwić jej jak najszybsze formalne złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej".

Odpowiedzialność karna za push-back

"Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, funkcjonariusze i funkcjonariuszki SG niestosujący się do opisanego powyżej wzorca postępowania [takiego, o jakim czytamy w wyrokach], a zatem dokonujący zawrócenia cudzoziemca poza granice Polski bez zbadania jego sytuacji, a często także z narażeniem jego życia lub zdrowia, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Powołanie się na wykonywanie rozkazu nie zwalnia od odpowiedzialności, jeżeli funkcjonariusz wiedział o tym, że popełnia przestępstwo", piszą prawnicy HFPC w swoim dokumencie.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka wskazuje też na inne przepisy, z których funkcjonariusz/ka może zostać pociągnięta do odpowiedzialności:

• narażenie życia lub zdrowia zawracanej osoby (art. 160 k.k.);
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu zawracanej osoby (art. k.k.);
• nieudzielenie pomocy (art. 162 k.k.);
• bezprawne pozbawienie wolności (art. 189 k.k.);
• porzucenie osoby małoletniej bądź nieporadnej (art. 210 k.k.);
• czy nawet znęcanie się nad pozbawionym wolności (art. 247 k.k.).

Postępowanie może zostać wszczęte z urzędu lub na wniosek pokrzywdzonego, lub innego organu uprawnionego.

Co zrobić, by nie odpowiadać za przestępstwo? Do odpowiedzialności karnej nie może zostać pociągnięty funkcjonariusz/ka, który wykonał rozkaz niezgodny z prawem, o ile:

• faktycznie wykonał rozkaz ORAZ
• popełnił przestępstwo nieumyślnie (w tym także mieści się brak wiedzy o tym, że dane działanie to przestępstwo).

Można (i trzeba) odmówić wykonania rozkazu

Prawnicy podkreślają, że w związku z tym funkcjonariusz/ka SG może odmówić wykonania rozkazu. A nawet powinien to zrobić zgodnie z art. 63 ustawy o Straży Granicznej, jeżeli wykonanie rozkazu wiąże się z popełnieniem przestępstwa. Odmowa taka - złożona na piśmie - nie wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla strażnika granicznego/strażniczki granicznej.

HFPC proponuje pomoc prawną funkcjonariuszom/kom SG, których za odmowę spotkały negatywne konsekwencje. Cały poradnik znajdziecie tutaj.

Zima na Podlasiu

A kryzys na granicy polsko-białoruskiej trwa. Grupa Granica - inicjatywa zrzeszająca organizacje pozarządowe i aktywistów/aktywistek działających na granicy - systematycznie raportuje o liczbie osób, które utknęły na granicy i potrzebowały pomocy. Tylko w tygodniu od 11 do 17 listopada:

• 131 osób zgłosiło się do GG z prośbą o pomoc;
• do 76 z nich udało się dotrzeć z pomocą humanitarną;
• 2 osobom GG udzieliła pomocy prawnej;
• 14 osobom GG udzieliła pomocy medycznej;
• GG zarejestrowała 22 nielegalne wywózki do Białorusi;
• GG udokumentowała 2 przypadki zaginięć;
• 4 osoby zgłosiły GG, że służby białoruskie zastosowały wobec nich przemoc;
• 6 osób zadeklarowało użycie wobec nich przemocy ze strony służb polskich.

Nasze teksty o kryzysie humanitarnym na granicy PL-BY znajdziecie tutaj.