I Ty na starość zostaniesz wyborcą PiS. No chyba że... 

Liberalny i lewicowy wyborca w sile wieku przeżywa tylko zdumienie w wieczór wyborczy. Bo przecież seniorom nie dzieje się w tym kraju najgorzej. Mają stabilne i nie takie małe dochody, mniejsze wydatki. I co oni wiedzą o życiu młodych, zaharowanych, na kredycie, żyjących strachem o pracę i o to, że dziecko nie dostanie się do wymarzonej szkoły. I przecież nie dostają też 500 plus

A jednak. Bardzo wyraźnie zjawisko to pokazuje sondaż dla OKO.press:

W 2015 roku w wyborach parlamentarnych rozkład głosów wyglądał tak (dane z exitpola IPSOS)

• 26,6 proc. osób w wieku 18-29 lat.
• 30,6 proc. osób w wieku 30-39 lat
• 38,7 proc osób w wieku 40-49 lat
• 47,1 proc. osób w wieku 50-59 lat
• 48,7 proc. osób w wieku 60+

w 2019 roku

• 26,2 proc. osób w wieku 18-29 lat.
• 36,9 proc. osób w wieku 30-39 lat
• 40,7 proc osób w wieku 40-49 lat
• 51 proc. osób w wieku 50-59 lat
• i 56 proc. osób w wieku 60+

Co się dzieje z seniorami?

Dane, które pomagają zrozumieć, dlaczego tak się dzieje, zebrali badacze i praktycy zajmujący się polityką senioralną. Zestawili dane ekonomiczne, społeczne, zdrowotne, dotyczące infrastruktury w czasie niedawnej konferencji zorganizowanej w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich poświęconej wykluczeniu na obszarach wiejskich.

Jej inicjator, dr Paweł Grabowski, to twórca i szef wyjątkowego hospicjum wiejskiego w Michałowie, pod granicą z Białorusią. O jego projekcie pisaliśmy w lutym:

Dr Grabowski powtarza, że połączenie sił w opiece i wsparciu seniorów działa jak klucz żurawi: każdy ptak macha skrzydłami tak samo, a razem dalej zalecą.

Na współorganizowanej przez niego konferencji mieliśmy tego przykład, kiedy badacze z różnych dziedzin przestawili swoje dane i zobaczyliśmy więcej, niż daje jeden pomiar: skalę problemu.

Wyborcy wyrzuceni poza nawias

To, co się dzieje, najlepiej widać na wsi. Bo tam starzenie się przyspiesza i lepiej widać społeczne konsekwencje tego faktu.

- mówiła na konferencji dr. Sylwia Michalska z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Tam lepiej widać, jak system staje się coraz bardziej niewydolny.

Zebrane badania pokazują obraz polskich seniorów: wykluczonych społecznie, samotnych, coraz mniej sprawnych, z depresją i postępującymi chorobami otępiennymi. Bez pomocy.

Bo polskie państwo po prostu nie uwzględnia specjalnych potrzeb seniorów. Uważa, że mają się dostosować.

Od siebie dodam: z jednym wyjątkiem.

Dlatego uważam, że wszyscy prędzej czy później zostaniemy wyborcami PiS, czy innej demagogicznej partii, która PiS zastąpi. Chyba że zmienią się polityki społeczne. Chyba że zaczniemy poważnie rozmawiać o wspieraniu ludzi w starości.

Wyborcy coraz mniej sprawni

Seniorzy są dziś starsi od swoich rodziców. Doświadczają starości, o jakiej nikt im nie mógł opowiedzieć — bo kiedyś umierało się młodziej. Dopiero teraz badanie Polsenior, prowadzone w Polsce w latach 2017-2020, zbiera dane o sytuacji społecznej i zdrowotnej osób nie tylko 60+, ale także powyżej 75. roku życia (GUS zatrzymuje się na 74. roku życia).

Po raz pierwszy zebrano tak dokładne dane (próba badawcza 5987 osób 60+, z każdym/każdą badacze rozmawiali trzy razy).

Nie ma w tym nic nienaturalnego – nienaturalny jest brak pomocy i osamotnienie. System społeczny, który kwestionuje dorobek życiowy i odbiera szacunek. Bo kimże są, skoro najprostszej sprawy nie załatwią przez komputer?

Wyborcy sami z telewizorem

“Świat staje się coraz bardziej cyfrowy. Ci, którzy z rozwiązań cyfrowych nie korzystają, są coraz bardziej pogubieni, sfrustrowani, wykluczeni ze społeczeństwa. Wykluczenie cyfrowe jest już wykluczeniem społecznym" - mówiła na konferencji u RPO dr Ewa Kwiatkowska z Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie.

To wykluczenie, to nie tylko brak dostępu do sieci i sprzętu, ale i nieumiejętność posługiwania się nim (z obawy, braku motywacji, braku wiedzy, co to daje, ale także niepełnosprawności).

Seniora na to nie stać już teraz, a nowych roczników seniorów stać nie będzie na pewno. Do tego – jak zauważyła dr Ewa Kwiatkowska — każdy nowy telefon czy komputer to nauka obsługi od nowa.

A sprawność uczenia się spada.

Nie chodzi o to, że komputera "można się nauczyć". Nie można. "Gdyby dziś sprawnego informatyka zahibernować na kilka lat, nie poradziłby sobie z nową rzeczywistością. A seniorzy, którzy nigdy się komputerami nie zajmowali? Trzeba przyjąć, że nie dadzą rady. Po prostu" - mówiła dr Kwiatkowska.

Polsenior 2 pokazuje, że dziś ponad 2,4 mln osób w wieku 60+ nie używa internetu.

To są osoby często jeszcze aktywne zawodowo. Większość z nich stanowią kobiety – ponad 1,4 mln, zaś mężczyźni – ponad 0,98 mln. Na obszarach wiejskich wykluczeni cyfrowo seniorzy to aż 71 proc. Jedynym źródłem informacji są dla nich media tradycyjne, z telewizorem na czele.

(Dla porównania, we Włoszech w całej grupie 75+ aż 82 proc. nie używa internetu, ale w Norwegii – tylko 7 proc.).

Wykluczenie zwiększa się z wiekiem, co naturalne, bo z wiekiem w sposób naturalny spada sprawność. W grupie 75+ na wsi mniej niż 6 proc. używa internetu. Tylko 54 proc. seniorów 75+ na wsi używa komórki. Zakupy z dostawą do domu, opłacanie rachunków, umówienie wizyty do lekarza online – to wszystko jest poza ich zasięgiem. Pandemia znacząco pogorszyła sytuację, bo dzieci i wnuki były dostępne tylko online albo przez telefon. Czyli dla wykluczonych seniorów nie były dostępne wcale.

Rozwiązaniem nie jest więc uczenie wszystkich, jak się komunikować z wnukiem na Instagramie, ale projektowanie usług społecznych, w których próg wejścia ustalony jest tak, by wystarczyły umiejętności zdobyte i wyćwiczone przed laty. Np. w latach 70. XX wieku.

Dobrym modelem była tu rejestracja na szczepienia przeciw COVID:

Można było zapisać się przez komputer, przez telefon albo przyjść do lekarza — mówiła dr Kwiatkowska (chodziło oczywiście o samo zapisywanie się, bo już komunikacja o tym, dlaczego warto się zaszczepić, nie była do różnych możliwości poznawczych ludzi dostosowana).

Ale np. system wypisywania leków bezpłatnie dla seniorów 75+ w ogóle tak nie działa. Wymaga komputerowej biegłości.

Lekarz specjalista, żeby wypisać taki lek, powinien zgodnie z procedurą sprawdzić w e-gabinecie, czy inny lekarz nie przepisał już pacjentowi tego samego. A żeby to sprawdzić, powinien mieć – nie zgadniecie Państwo – e-upoważnienie od pacjenta udzielone mu poprzez Internetowe Konto Pacjenta.

Badaczka skomentowała to tak: sama próba przejścia z seniorem w gabinecie założenia IKP i upoważnienia trwałaby dłużej niż czas przewidziany na badanie.

Wyborcy samotni

Seniorzy, zwłaszcza na wsiach, są dziś samotni, bo młodzi wyjechali, a tradycyjny model opieki się zawalił. Nowego nie ma – poza innowacjami takimi jak ta, którą stworzył dr Grabowski (dzięki grantowi z Unii).

Państwo i społeczeństwo nie zauważyło konsekwencji zawalenia się tradycyjnego modelu opieki nad seniorami. Oparty był on na nieodpłatnej pracy kobiet.

W gospodarstwach rolnych sprawa była prosta: wszyscy pracowali na miejscu, kobiety mogły pomiędzy różnymi czynnościami gospodarskimi doglądać starszych rodziców. Ale nawet w tych tradycyjnych społecznościach rolnictwo już nie przeważa, co oznacza, że ludzie jeżdżą do pracy. A młode kobiety z tych miejsc po prostu wyjeżdżają na stałe.

Seniorzy, a zwłaszcza seniorki - zostają też same, z niższymi dochodami, bo mężczyźni na wsi żyją średnio o osiem lat krócej niż kobiety (72 lata w stosunku do średniej 80,5 u kobiet). A kobiety mają niższe emerytury. W systemie emerytur opartych na składkach się nie zmieni, będzie tylko gorzej - mówiła dr Sylwia Michalska.

Polsenior podpowiada, że starość będzie coraz bardziej zależna od 14. emerytury od dobrotliwej władzy. Chyba że ktoś coś z tym zrobi:

“Fakt, że już dziś większość seniorów pobiera względnie niskie świadczenia emerytalne stanowi wyzwanie w obliczu oczekiwanej w przyszłości obniżki wartości emerytur w stosunku do wynagrodzeń. Konieczne jest opracowanie systemu wsparcia materialnego dla osób otrzymujących najniższe świadczenia. Celem takiego wsparcia powinno być m.in. zapobieganie przymusowej rezygnacji z zakupu lekarstw i środków medycznych czy innych niezbędnych wydatków”(Raport Polsenior 2, s. 1102).

Dla seniorów pozostaje niewydolna opieka społeczna. A na koniec NFZ – o ile senior zachoruje na właściwą chorobę (do hospicjów nie kwalifikują się wszystkie osoby ciężko chore i niezdolne do samodzielnego funkcjonowania, tylko te, które chorują na choroby z listy NFZ, a więc na raka - tak, na Alzheimera - nie; nieustannie przypomina o tym dr Grabowski, ale mimo interwencji poprzedniego RPO Adama Bodnara nic się w tej sprawie nie zmieniło. No prawie nic: NFZ dopisał do listy hospicyjnej stwardnienie rozsiane).

Kiedy zestawi się brak komunikacji z brakiem spłukiwanej toalety i brakiem centralnego ogrzewania w domu – to okaże się, że w Polsce ciągle jeszcze rolniczej, północno-wschodniej, samotni starsi ludzie mieszkają w domach bez wygód, niezdolni do zadbania o siebie, zdani na łaskę opieki społecznej. Na mapie widać cały czas lekki zarys zaborów, więc nie jest to problem, który rozwiąże się po prostu inwestując w te rejony.

Potrzebna jest pomoc i wsparcie, dobrze koordynowana opieka społeczna z nadzorem lekarskim. Oraz wsparcie sąsiedzkie.

Zaległości cywilizacyjne pokazała w prezentacji dr Sylwia Michalska, powołując się na badania swojego instytutu:

Samotność i wykluczenie systemowe są już systemowe. Ludzie zbliżający się do emerytury zaczynają to rozumieć, a państwo nie.

Wyborcy słabo wykształceni i z depresją

Na to wszystko nałożyć trzeba dane zdrowotne: Polsenior pokazał, jak poważnym problemem jest depresja i niediagnozowane a postępujące choroby otępienne. Jest ich co najmniej 11 i każda z nich wymaga innego postępowania — zauważyła Karolina Kramkowska z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Ale nie w Polsce. W Polsce wszystko to lekarze traktują się tak samo. A często też rodzina nie zgadza się na leczenie seniora, bo to przyniesie jej ujmę, “jak się ludzie dowiedzą, że się ojcu pomieszało”.

Przede wszystkim dotyczy to teraz osób o wykształceniu podstawowym, czyli takich, które pół wieku temu dokonały „złych" - jak się teraz okazuje – wyborów edukacyjnych.

Adrian Lange z Zakład Prewencji i Dydaktyki Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego: Niższe wykształcenie na wsi powoduje ogromne nierówności w zdrowiu. Na wsi ten status przeważa.

Na depresję cierpi 60 proc. seniorek i 40 proc. seniorów z wykształceniem podstawowym!!!

Polsenior pokazuje, że “zaburzenia depresyjne są najczęściej występującym problemem zdrowia psychicznego i stanowią jedno z ważnych zagadnień zdrowia publicznego, a nawet bywają postrzegane jako problem społeczny”.

“Objawy depresyjne w populacji osób starszych w Polsce występują u prawie co czwartego seniora, a ich częstość narasta wraz z wiekiem. Wiążą się z istotnym upośledzeniem funkcjonowania społecznego oraz gorszym stanem zdrowia psychicznego i fizycznego. (…) Występowaniu objawów depresyjnych sprzyjają: płeć żeńska, zła sytuacja materialna, niski status wykształcenia, zamieszkiwanie na wsi, zapotrzebowanie na pomoc osób drugich i poczucie osamotnienia”. (Raport Polsenior 2, s.1067)

Ponad 50 proc. seniorów 75+ z grupy z najniższym wykształceniem ma już objawy otępienia. W przypadku wykształconych osób w wieku 75+ jest to tylko 18 proc. u kobiet i 11 proc. u mężczyzn. Widać różnicę między miastem a wsią (na wsi jest gorzej), ale wynika to z niższego statusu społeczno-ekonomicznego seniorów na wsi.

Ile takich osób jest?

GUS podaje dane do 64. roku życia: osób w wieku produkcyjnym z wykształceniem niższym niż gimnazjalne jest w Polsce 6,8 proc. Seniorów z wykształceniem niedostosowanym do potrzeb współczesnego świata musi być więcej.

Wyborów edukacyjnych sprzed pół wieku nie da się zmienić. Ale też nie należy zakładać, że wybory dokonywane w młodości mogą starczyć na pół wieku. Jedyne, co może zaoferować wspólnota, poza zachętami do uczenia się przez całe życie, to wsparcie na starość, łagodzenie objawów i postępów choroby.

W miarę, jak liczba seniorów będzie w społeczeństwie rosła (czytaj: my będziemy się starzeć), problem będzie narastał.

Niemal 40 proc. osób w wieku 60+ (3,7 mln Polaków) ma też poważne problemy geriatryczne.

Zaliczają się do tego upadki, nietrzymanie moczu, zaburzenia depresyjne i poznawcze, problemy z poruszaniem się, wielochorobowość. Sytuacja kobiet, seniorów z wykształceniem podstawowym oraz mieszkańców wsi jest jeszcze gorsza. (Raport Polsenior 2, s.1055).

Tego wszystkiego nie ma, a polityka społeczna nadal nie uchodzi za "prawdziwą politykę". Tylko że...

Jak sobie poradzimy samotni, wykluczeni z cywilizacji i z nieleczoną depresją?

• Bez usług publicznych dostosowanych do naszych możliwości i umiejętności, a także coraz mniejszej mobilności?
• Bez infrastruktury przyjaznej i włączającej w życie społeczne?
• Bez pomocy i opieki zdrowotnej, która wspiera do życia samodzielnego, ale nie samotnego? (taki system jest już nawet wymyślony, ale wcielany jest w Polsce tylko punktowo, dlatego na razie nie zmieni życia pokoleń seniorów).

Sami z telewizorem, w którym pracownicy Jacka Kurskiego mówią do nas wolno i kilka razy wszystko powtarzają? Oni jedni — żeby nam się nie pomyliło. Opozycja zła. Unia zła. PiS dobry.

I jeszcze premier Morawiecki (albo jego kolejna kopia) co jakiś czas obieca 14. emeryturę. Czyli że szanuję i docenia, kiedy dla wszystkich pozostałych nie nadajemy się już do niczego.