Jaki będziemy mieć klimat? Przegląd propozycji w programach partii

Po październikowym rekordzie ciepła zrobiło się trochę chłodniej, ale kampania wyborcza właśnie wkracza w – nomen omen – najgorętszą fazę. Partie mają nieco ponad tydzień, by odpalić trzymane na ostatnią chwilę sensacyjne dokumenty i nowe obietnice.

Naprawdę istotne tematy zostały w tej kampanii sprowadzone do obrzucania się błotem albo wręcz nie zaistniały. Jednym z takich tematów jest polityka klimatyczno-energetyczna.

OKO.press analizuje programy wyborcze partii. Więcej informacji znajdziesz TUTAJ

Z rozproszonych wystąpień polityków, materiałów wyborczych i programów partyjnych wyłania się następujący obraz:

• Rządzący PiS wraz z przystawkami – przede wszystkim z jawnie antyunijną Suwerenną Polską – w sprawie transformacji energetycznej i szerzej polityki klimatycznej stoi na pozycji obrońców polskości przed „wpływami ideologii klimatycznej”. Jej główne założenia usiłuje podważać w unijnych sądach. Z drugiej strony – to dzięki PiS program polskiej energetyki jądrowej jest na progu realizacji. I to pierwszy raz od czasów brzemiennej w skutki rezygnacji z budowy elektrowni jądrowej w Żarnowcu.
• Centroprawicowa i lewicowa opozycja jasno wyraża zaniepokojenie zmianami klimatu i przedstawia mniej lub bardziej szczegółowe recepty na zieloną transformację. Wydaje się, że premier rządu (ewentualnej) koalicji KO-Lewica-Trzecia Droga powinien być w stanie zaprezentować dość spójną wizję polityki klimatyczno-energetycznej w exposé. Choć różnice w fundamentalnej kwestii, jaką jest energetyka atomowa, wprowadzają sporą niepewność.

• Kuriozum w tym zestawieniu pozostaje Konfederacja, której program energetyczno-klimatyczny najlepiej oddaje socialmediowa aktywność Sławomira Mentzena. Na dwa ostatnie dni kampanii zapowiedział on przelot helikopterem po największych polskich miastach, „emitując bardzo dużo CO2. Mam nadzieję, że kapłani walki z klimatem mi to wybaczą”.

Zjednoczona Prawica

W liczącym ponad 300 stron programie wyborczym PiS słowo „klimat” (i pochodne) pada 11 razy. Z tego w kontekście zapowiedzi na kolejne cztery lata – zaledwie pięć razy.

Zapowiedzi partii rządzącej zawarte są w rozdziale „Perspektywa do 2031 roku”. Nawiązują do kryzysu klimatycznego przede wszystkim w kontekście transformacji energetycznej. PiS rozumie ją jako ochronę polskiej energetyki przed „wpływami ideologii klimatycznej”, w czym PiS zbliża się do Konfederacji.

W końcu sierpnia rząd PiS zaskarżył do Trybunału Sprawiedliwości UE trzy zasadnicze elementy unijnej polityki klimatycznej. Chodzi o

• zakaz sprzedaży samochodów z silnikami spalinowymi od 2035 roku,
• najnowsze cele redukcji emisji CO2 – ścięcie emisji o 55 proc. do roku 2030 względem roku 1990 –
• oraz o reformę systemu handlu emisjami (tzw. ETS).

„Naszym zdaniem przyjęty przez Unię Europejską kierunek realizacji celów klimatycznych wiąże się ze znaczącym obciążeniem społecznym i nie jest prawidłowy. Może wcale nie przynieść oczekiwanych efektów środowiskowych, a nawet obniżyć poziom akceptacji społecznej dla działań klimatycznych” – stwierdził w zeszłym miesiącu premier Mateusz Morawiecki.

Obecna postawa PiS to m.in. efekt wpływu – czy raczej szantażu – jaki Suwerenna Polska stosuje wobec większego partnera

Przecież to prezes Suwerennej Zbigniew Ziobro udzielił w 2021 roku wywiadu tygodnikowi „Sieci”, w którym oskarżał Morawieckiego o pochopne przyjęcie rozwiązań, które teraz podważa w TSUE koalicja rządząca.

„Będziemy traktować węgiel jako surowiec energetyczny w sposób pragmatyczny, a nie ideologiczny, a także wspierać inwestycje w nowoczesne, niskoemisyjne technologie węglowe” – czytamy w programie PiS.

Zdanie wcześniej jest mowa o realizacji „porozumień społecznych zawartych z przedstawicielami branży górniczej i energetycznej”. Porozumienia te zakładają utrzymanie wydobycia węgla do 2049 roku. Tymczasem eksperci są zdania, że tak długi okres będzie nie do zrealizowania w kontekście unijnej polityki klimatycznej oraz przedsięwzięć realizowanych przez samo PiS. Czyli morskiej energetyki wiatrowej i elektrowni jądrowej.

Energia jądrowa PiS

Ten ostatni projekt to być może najistotniejsze osiągnięcie PiS w kontekście polityki klimatyczno-energetycznej – pierwsza polska elektrownia jądrowa ma już decyzję środowiskową i umowę projektową z Amerykanami, a więc jest najbardziej zaawansowanym polskim projektem jądrowym od czasów Żarnowca. Opozycji – w razie zwycięstwa – pozostaje przejąć go i skutecznie poprowadzić negocjacje finansowe. Co jednak nie musi być wcale aż tak politycznie łatwe ze względu na obecność antyatomowych Zielonych na listach Koalicji Obywatelskiej, o czym niżej.

Koalicja Obywatelska

Koalicja Platformy Obywatelskiej, Zielonych, Nowoczesnej i Inicjatywy Polskiej ogłosiła swój program wyborczy w postaci „100 konkretów na 100 dni” (chodzi o pierwsze 100 dni rządów po ewentualnym zwycięstwie w wyborach 15 października).

O polityce klimatycznej w konkretach KO nie ma mowy w sensie dosłownym, niemniej szereg propozycji dotyczy zmian w polskiej energetyce, a więc w sektorze bezpośrednio powiązanym z walką z kryzysem klimatycznym.

Mowa jest zatem o

• „korzystnych zasadach rozliczania produkowanej energii dla prosumentów”,
• stworzeniu 700 lokalnych wspólnot energetycznych „generujących własny, tańszy prąd”,
• odblokowaniu energetyki wiatrowej na lądzie poprzez zmniejszenie dopuszczalnej odległości od zabudowań do 500 m w połączeniu z „jasnymi i szybkimi regułami wydawania decyzji o budowie i przyłączeniu”.
• Ponadto lokalne społeczności mają otrzymać „5 proc. przychodów ze sprzedaży energii” z takich instalacji.

– mówiła w czasie niedawnej debaty wyborczej Stowarzyszenia Ekologicznego Eko-Unia posłanka Zielonych Urszula Zielińska.

Najciekawszy jest jednak konkret dotyczący strategicznego celu polskiej transformacji energetycznej

„Przedstawimy szczegółowy plan transformacji energetycznej, która umożliwi ograniczenie emisji CO2 o 75 proc. do 2030 roku. Przyspieszymy rozwój niskoemisyjnych źródeł energii (OZE i energetyki jądrowej). Opracujemy założenia dla spójnego programu rozwoju energetyki jądrowej oraz precyzyjnie określimy sposób jego finansowania” – czytamy w programie.

Michał Hetmański, prezes zarządu Fundacji Instrat – na której analizach opiera się pomysł KO – mówi, że tak znacząca redukcja emisji w tak krótkim czasie jest możliwa przez zastąpienie mocy węglowych gazowymi przy jednoczesnym zdecydowanym rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE), zwłaszcza energetyki wiatrowej na lądzie oraz wzroście efektywności energetycznej.

„Dane za pierwsze osiem miesięcy tego roku wskazują na emisje ok. 87 mln ton CO2, a więc już spadek o 18 proc. rok do roku. Żeby osiągnąć cel Koalicji Obywatelskiej, emisje z energetyki nie mogłyby wynieść więcej niż 30 mln ton CO2 w 2030 roku, a przecież do tego czasu będziemy mieć do czynienia z dwiema falami wygaszania elektrowni węglowych: na skutek końca derogacji rynku mocy w ramach jednorocznych i pięcioletnich kontraktów w zależności od wieku jednostek, których te derogacje dotyczą” – mówi Robert Tomaszewski z Polityka Insight.

Plan KO jest jednak ryzykowny, głównie ze względu na brak czasu

Przestawienie polskiej energetyki z węgla na gaz i OZE w zaledwie sześć lat może się wykoleić już na starcie, jeśli nowy rząd nie zdoła szybko przeprowadzić niezbędnych ustaw, a także wskutek inercji spółek dystrybucyjnych i przesyłowych, które „nie będą w stanie uczynić przyjaznym procesu przyłączeniowego i modernizować sieci” – uważa Hetmański.

„Zatem pierwszym krokiem powinna być reforma modelu instytucjonalnego polskiej transformacji energetycznej poprzez wzmocnienie Urzędu Regulacji Energetyki i Ministerstwa Klimatu i Środowiska” – mówi Hetmański.

„Warunkiem powodzenia jest wypełnienie luki po węglu przez elektrownie gazowe, ale tak, by uniknąć pułapki gazowej. A to już będzie zależeć ile OZE i magazynów energii uda zmieścić się w miksie” – dodaje Tomaszewski.

Realizacja postulatu KO oznacza także koniec węgla w Polsce

Z wyjątkiem wydobycia równego produkcji jednej tylko kopalni wielkości lubelskiej Bogdanki – właśnie na nią wskazują eksperci jako na ten zakład górniczy, który ma największe szanse pozostać w ruchu.

Osobną kwestią pozostaje energetyka jądrowa. Konkrety KO to jedno, a znani z nieprzejednanie antyatomowego stanowiska Zieloni to drugie. Zamieszania narobiła ostatnio wspomniana już posłanka Zielińska – „dwójka” KO w Warszawie.

„Musimy się dowiedzieć, na ile jest umowa zobowiązująca, i jakie kary grożą nam za zerwanie, odstąpienie od niej” – powiedziała Zielińska. W ten sposób odniosła się do podpisanej niedawno umowy projektowej między Polskimi Elektrowniami Jądrowymi a amerykańskimi spółkami Westinghouse i Bechtel (cytat za BiznesAlert.pl).

Wydaje się jednak, że konsensus dotyczący budowy elektrowni jądrowej w Polsce jest już silny. Więc prędzej Zieloni przymkną oko na kontynuację projektu przez ich rząd, niż zdecydują się na wywołanie wewnętrznej wojny już na samym początku wielkiego politycznego przełomu.

Czy tak będzie? Wątpliwości zgłasza Andrzej Gąsiorowski z Fundacji Fota4Climate, która opowiada się zdecydowanie za rozwojem energetyki jądrowej. Według Gąsiorowskiego wypowiedź Zielińskiej to przykład „podporządkowania zmagań o klimat logice rynku, co jak pokazują ostatnie lata, prowadzi nas donikąd, a dokładniej do 30-stopniowych upałów w październiku. Drugi problem to nieświadomość tego, że transformacja energetyczna musi uwzględniać długofalowe okoliczności strategiczne i geopolityczne”.

“Posłanka i kandydatka Koalicji Obywatelskiej dla nierealistycznej wizji polityki klimatycznej bez atomu jest gotowa poświęcić dobrą współpracę z USA i bezpieczeństwo energetyczne kraju. Wyborcy opozycji również chcą budowy elektrowni jądrowych w Polsce. A zatem dla zielonego widzimisię, gotowa jest zaryzykować zniechęcenie proatomowych wyborców do głosowania na opozycję” – mówi Gąsiorowski.

Nowa Lewica + Razem

Lewicowy program klimatyczno-energetyczny jest bodaj najbardziej rozbudowany.

„Zamiast uzależniać się od surowców z Rosji i innych dyktatur, postawimy na rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych i energii jądrowej. Odejście od paliw kopalnych jest koniecznością cywilizacyjną. Będziemy wspierać badania polskie i europejskie w zakresie czystej energii, efektywności energetycznej i magazynowania energii” – czytamy w programie Lewicy.

Lewica chce prowadzić publiczne inwestycje w panele słoneczne oraz w elektrownie wiatrowe na morzu i na lądzie

Chodzi o to, by “większość zużywanej energii elektrycznej w gospodarce w 2035 roku pochodziła z OZE”. Cel ten ma być osiągnięty przez “złagodzenie szkodliwych przepisów odległościowych” oraz rozwój magazynowania energii”. Lewica chce także rozwijać biogazownie i biometanownie na obszarach wiejskich.

“W kolejnych latach, z dodatkiem atomu, doprowadzimy do zeroemisyjnego miksu energetycznego. Stabilna generacja energii z jego udziałem umożliwi również produkcję zielonego wodoru dla transportu i przemysłu chemicznego” – czytamy.

Na pewno nie chcemy iść drogą niemiecką i traktować gazu jako paliwa przejściowego, bo – porównując Niemcy do Francji – widzimy, czym to się kończy. Pewne inwestycje gazowe mogą być jednak nieuniknione” – mówi Filip Chudy z Partii Razem.

Lewica chce także poprawy efektywności energetycznej np. przez termomodernizację budynków użyteczności publicznej, modernizacji sieci przesyłowych i dystrybucyjnych oraz sieci ciepłowniczych. Biedroń, Czarzasty i Zandberg obiecują również ułatwienia prawne dla tworzenia i rozwijania spółdzielni energetycznych oraz gminnych klastrów energetycznych, współzarządzanych przez mieszkańców. Całość zielonej transformacji ma odbywać się z zapewnieniem ochrony ludzi pracy.

Jako jedyna partia opozycyjna Lewica ma w programie wyartykułowaną wprost konieczność współpracy na rzecz klimatu na forum UE

„Unia Europejska potrzebuje skutecznego systemu promującego i finansującego sprawiedliwą transformację energetyczną i gospodarczą. Będziemy dążyć do zastąpienia obecnego unijnego systemu handlu emisjami (ETS) bardziej przewidywalnym i mniej podatnym na spekulacje systemem opłat. Do tego czasu zagwarantujemy, że każda złotówka z ETS zostanie przeznaczona na zmniejszenie śladu węglowego i środowiskowego w Polsce” – czytamy.

Trzecia Droga

Ugrupowanie bez którego – jeśli wierzyć sondażom – nie uda się stworzyć rządu. Program klimatyczno-energetyczny koalicji PSL i Polski 2050 jest nader ogólnikowy. Stwierdza jedynie, że „dzięki pieniądzom z Krajowego Planu Odbudowy napędzimy Polskę energią z naszego słońca, wiatru i naszych biogazowni”.

“Napędzanie” ma polegać na tym, że “właściciele domów, rolnicy i przedsiębiorcy będą mogli produkować tanią zieloną energię i na niej zarabiać” – sprzedając prąd bezpośrednio użytkownikom końcowym w procesie prostym “jak zakupy przez internet, a przede wszystkim tańszym”.

“Rozbijemy państwowy monopol na sieci energetyczne” – czytamy w programie Trzeciej Drogi.

Więcej konkretów widać w programach składowych koalicji

• W programie ludowców opublikowanym na początku 2023 roku mowa jest m.in. o 50-proc. udziale OZE w miksie energetycznym w 2030 roku, energetyce prosumenckiej – zwłaszcza fotowoltaice, obniżce do 8 proc. VAT na “rozwiązania oparte na OZE” czy powszechnej termomodernizacji. Brak natomiast odniesień do rozwoju energetyki jądrowej.
• Z kolei program Polski 2050 z grudnia 2021 zakłada redukcję emisji gazów cieplarnianych o 45 proc. do roku 2030. A także całkowite odejście od węgla w roku 2040 i “pełną neutralność klimatyczną” w roku 2050. Z tych założeń wynika rozwój energetyki prosumenckiej wedle hasła “mój dom moją elektrownią”, dynamiczny rozwój OZE, oraz podkreślanie roli gazu jako “paliwa przejściowego” (z czym nie zgadza się z kolei Lewica).

Partia Szymona Hołowni chce także, by cel zbudowania elektrowni atomowej został “skonfrontowany z realiami” lub uznany jedynie za cel polityczny (dziś wiadomo już, że projekt polskiego atomu jest na progu faktycznej realizacji).

Konfederacja

Program klimatyczny skrajnej prawicy opiera się na całkowitej kontrze do polityki wszystkich poprzednich rządów, które uległy dyktatowi “ideologii klimatyzmu”. W połączeniu z – jak chcą Konfederacji – nielegalnymi działaniami eurokratów przynosi to efekty w postaci “narzucanej rewolucji gospodarczej i społecznej. Ich zdaniem grozi to Europie wielowymiarowym kryzysem: zapaścią gospodarczą, szalejącą inflacją, kryzysem zadłużenia i gwałtownym wzrostem skali ubóstwa”.

Transformacja energetyczna według Konfederacji musi oprzeć się na osobnej dla Polski ścieżce uwzględniającej dominującą role węgla w miksie energetycznym. “Polska bez węgla to niebezpieczna utopia” – czytamy w programie ugrupowania.

“Naszym priorytetem na forum UE musi być zakwestionowanie Pakietu Klimatyczno-Energetycznego UE i wynegocjowanie rabatu w redukcji dwutlenku węgla emitowanego przez Polskę. Należy dążyć do zawieszenia stosowania wobec Polski systemu ETS (unijnego systemu handlu emisjami)” – piszą Konfederaci. Dodają, że byłby to zaledwie krok w stronę całkowitego odejścia od całości unijnej polityki energetyczno-klimatycznej w ramach Europejskiego Zielonego Ładu.

Rozwój OZE powinien zostać poddany weryfikacji rynku. To “praktyka rynkowa [powinna rozstrzygnąć], które inwestycje są bardziej opłacalne i przynoszą długoterminowy dochód”. Zdaniem Konfederacji rozwiązałoby to także problem nadmiernej ekspansji “dyskusyjnych” pod względem środowiskowym instalacji solarnych i wiatrowych. Pogląd ten nie jest zarezerwowany tylko dla skrajnej prawicy. Jednocześnie OZE powinny rozwijać się w modelu rozproszonym – co jest punktem zbliżonym do poglądów liberałów, jak i lewicy. Konfederacja opowiada się także jednoznacznie za rozwojem energetyki atomowej.