Kaleta: wyrok TSUE w sprawie sędziów z Malty korzystny dla polskiego rządu. Nieprawda

20 kwietnia Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyrok w sprawie z Malty, dotyczący procesu mianowania sędziów. Orzekł, że jest zgodne z prawem Unii Europejskiej, by w procesie mianowania sędziów przez prezydenta decydującą rolę odgrywał premier.

TSUE podkreślił jednak, że w procesie mianowania sędziów na Malcie bierze udział niezależna komisja ds. powoływania sędziów, która przedstawia premierowi rekomendacje. Gwarantuje to konstytucja. W związku z tym Trybunał orzekł, że w sytuacji, kiedy premier nie działa arbitralnie, obowiązujące na Malcie od 2016 roku rozwiązania nie naruszają prawa Unii Europejskiej.

Wyrok od razu skomentował wiceminister sprawiedliwości Sebastian Kaleta. Bronił zmian w sądownictwie wprowadzanych w Polsce i podkreślił, że Zjednoczona Prawica nigdy nie planowała, żeby kluczową osobą w mianowaniu sędziów w Polsce był premier. Kaleta dodał, że „TSUE dziś stwierdził, politycy mogą wskazywać sędziów i według Trybunału jest to zgodne z prawem unijnym”.

Rządzący w Polsce akceptują tylko niektóre orzeczenia TSUE

Wiceminister Kaleta, uznając (niesłusznie) wyrok TSUE w sprawie z Malty za korzystny dla polskiego rządu, nie podważał, jak politycy Zjednoczonej Prawicy mają w zwyczaju, że TSUE orzeka o kwestiach dotyczących niezależności sądownictwa na podstawie artykułu 19 (1) Traktatu o UE i artykułu 47 Karty Praw Podstawowych.

Rządzącym w Polsce zazwyczaj nie w smak orzecznictwo TSUE dotyczące niezależności sądownictwa, w tym zwłaszcza dotyczące standardów procesu nominowania sędziów tak, żeby byli uznawani za niezależnych w rozumienia prawa unijnego. TSUE rozwijał to orzecznictwo od kilkudziesięciu lat, o czym w OKO.press przypominał prezes TSUE prof. Koen Lenaerts. Od trzech lat, w odpowiedzi na kryzys praworządności na Węgrzech i w Polsce, TSUE znacząco rozwinął to orzecznictwo na kanwie spraw dotyczących Polski i Węgier, ale także spraw z Portugalii oraz pytań prejudycjalnych sądów z Irlandii i Holandii.

Tymczasem premier Mateusz Morawiecki skierował wniosek do podporządkowanego rządzącym Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej. Chce uniemożliwić sędziom w Polsce powoływanie się na niewygodne dla rządu orzecznictwo TSUE, żeby oceniać status osób powołanych na stanowiska sędziowskie przez rezydenta Dudę w procesie z udziałem nowej, podporządkowanej partii rządzącej Krajowej Rady Sądownictwa.

Dlaczego maltański wyrok TSUE nie działa na korzyść PiS

Wyrok TSUE dotyczący procesu wyboru sędziów na Malcie nie jest powodem dla świętowania dla polskiego rządu i zwolenników jego „reformy” sądownictwa.

Po pierwsze, TSUE kolejny raz w podkreślił, że zasada niezależności sędziowskiej ma fundamentalne znaczenie dla porządku prawa UE.

Odwołał się do swojego wyroku z 9 lipca 2020 roku w sprawie Land Hessen. Przypomniał, że duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu współpracy sądowej ma możliwość zadawania przez sądy krajowe pytań do TSUE. A także, że wymóg niezawisłości sędziowskiej wchodzi w zakres istoty prawa do skutecznej ochrony sądowej oraz prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, przez co jest gwarancją ochrony praw obywateli UE.

Po drugie, TSUE przypomniał, że na ocenę niezawisłości i bezstronności sądu składa się:

• skład sądu,
• powoływania jego członków,
• okres trwania ich kadencji,
• powody ich wyłączania lub odwołania.

Orzekł że „konieczne jest upewnienie się, że materialne warunki oraz zasady proceduralne podejmowania decyzji dotyczących powoływania sędziów są sformułowane w sposób niedopuszczający do powstania w przekonaniu jednostek uzasadnionych wątpliwości co do niepodatności danych sędziów na czynniki zewnętrzne oraz ich neutralności względem ścierających się przed nimi interesów po tym, jak zostaną oni powołani”.

Po trzecie, TSUE przypomniał, że „Unia składa się z państw, które swobodnie i dobrowolnie przyjęły wspólne wartości, o których mowa obecnie w art. 2 TUE, przestrzegają tych wartości i zobowiązują się je wspierać. W szczególności z art. 2 TUE wynika, że Unia opiera się na wartościach takich jak państwo prawne”.

„Poszanowanie przez państwo członkowskie wartości zapisanych w art. 2 TUE stanowi warunek korzystania ze wszystkich praw wynikających z zastosowania traktatów do tego państwa członkowskiego. Państwo członkowskie nie może zatem zmieniać swojego ustawodawstwa w taki sposób, aby doprowadzić do osłabienia ochrony wartości państwa prawnego, której konkretny wyraz daje w szczególności w art. 19 Traktatu Unii Europejskiej”.

Trzy zasadnicze wnioski

Jak te kluczowe elementy wyroku TSUE w sprawie z Malty mają się do sytuacji w Polsce pod rządami Zjednoczonej Prawicy?

Po drugie, wg TSUE do oceny niezawisłości sędziowskiej należy ocena procesu powoływania sędziów, a polski rząd odrzuca pogląd, że należy rozpatrywać ten proces jako całość (ponieważ w Polsce od 2018 roku w tym procesie bierze udział podporządkowana politykom Krajowa Rada Sądownictwa).

Po trzecie, w ocenie Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, a także Komisji Weneckiej Rady Europy oraz licznych sędziów i ekspertów prawa konstytucyjnego i unijnego, zmiany dokonywane w sądownictwie i wymiarze sprawiedliwości przez rząd Zjednoczonej Prawicy doprowadził do pogorszenia się gwarancji praworządności.

W przypadku Polski wystarczy zbadać, czy systemowe gwarancje ochrony niezawisłości sądownictwa pogorszyły się w stosunku do momentu, kiedy Polska wstępowała do UE.

TSUE powiedział też, że warunkiem korzystania przez państwo UE z pełni praw przyznanych mu w traktatach, jest poszanowanie wartości z artykułu 2 Traktatu o UE. Należą do nich praworządność, demokracja, prawa człowieka. Przeciwko polskiemu rządowi od grudnia 2019 roku działa procedura a Artykułu 7 Traktatu o UE, którą Komisja Europejska uruchomiła w związku z poważnym ryzykiem systemowego naruszenia zasady praworządności w Polsce.