Klęska „Za Życiem" ma ciąg dalszy. Rząd obiecał wsparcie kobietom w ciąży powikłanej. I znów zawodzi

Nowe informacje o „Za Życiem" od Ministerstwa Zdrowia opublikował poseł Koalicji Obywatelskiej Krzysztof Brejza. To podsumowanie, które pokazuje, że program w 2022 roku nie działał prawie wcale. Bo rząd obiecał, że:

• Stworzy 30 wyspecjalizowanych ośrodków DOK (dziecięcej opieki koordynowanej). Działa ich zaledwie pięć.
• W każdym regionie miały powstać dwa domy dla matek z dziećmi. Tymczasem w województwie małopolskim i podlaskim nie ma ich wcale. W pozostałych regionach jest po jednym takim ośrodku.
• Ułatwi dostęp do mieszkań na wynajem dla rodzin z ciężko chorym dzieckiem. Powstał jeden taki lokal.

Rząd miał od 2022 roku sprawić, że program zacznie działać, tak jak powinien. Czyli wspomagać rodziny wychowujące dzieci z niepełnosprawnościami i ciężko chore. A także pomagać kobietom w ciąży, zwłaszcza powikłanej. Kiedy pojawiła się zmieniona uchwała „Za życiem”, rząd chwalił się, że to „sztandarowy program", a w nowej edycji „skorzysta z poprzednich doświadczeń". Na razie tak się nie stało.

Jak program „Za Życiem" ma wyglądać przez kolejne pięć lat i ile będzie kosztował? Zasadniczą zmianą jest prawie dwukrotne zwiększenie środków finansowych – do blisko 6 mld zł na najbliższe lata.

Tyle tylko, że ponad połowa obecnego budżetu jest przeznaczona na świadczenia zdrowotne, które należą się każdej kobiecie i dziecku. Nie tylko z ciąży powikłanej. Co więcej, taka opieka należy się każdemu obywatelowi, który za opiekę zdrowotną płaci podatki.

„Niestety z realizacji wielu zadań przewidzianych w pierwszej edycji Programu rząd się wycofuje. Wiele i tak nie było wykonywanych lub nie były wykonywane należycie, co wiemy z raportu NIK” – mówi OKO.press Katarzyna Roszewska, prawniczka i ekspertka z zakresu zabezpieczenia społecznego oraz mama osoby z autyzmem.

Raport NIK: klęska „Za życiem”

Przypomnijmy, że program „Za życiem” powstał w 2016 roku jako odpowiedź na na protesty po próbie wprowadzenia (przez Sejm) całkowitego zakazu aborcji. PiS – m.in. pod wpływem Czarnego Protestu – porzucił ustawę, ale obiecał program wsparcia dla kobiet w ciąży z powikłaniami.

„Celem ustawy jest uregulowanie w sposób kompleksowy wsparcia dla kobiet w ciąży i rodzin, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet w ciąży powikłanej oraz w sytuacji niepowodzeń położniczych, a także dzieci, u których zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą ich życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu”, można było przeczytać na stronach rządowych.

Po 5 latach, w listopadzie 2021 kontrolerzy NIK nie zostawili suchej nitki na programie. Pisaliśmy o tym w OKO.press jako pierwsi:

NIK stwierdził, że „część zaplanowanych form pomocy w ogóle nie została wdrożona, a jeszcze większa – w niewielkim stopniu”. Z raportu wyłania się obraz państwa, które jest ślepe: nie wie, ile jest osób, które mają otrzymać pomoc, ani gdzie te osoby mieszkają.

Pięć ośrodków z opieką koordynowaną

Najważniejszymi odbiorcami Programu miały być rodziny z dzieckiem, „u którego stwierdzono ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo chorobę zagrażającą jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie ciąży”. Po drakońskim wyroku Trybunału Konstytucyjnego zaostrzającym prawo aborcyjne w Polsce, takie wsparcie jest szczególnie potrzebne. Ale „Za Życiem" nie zmienia wiele.

Państwo polskie nawet nie wie, ile takich osób jest ani gdzie żyją. Bo – jak zaznacza NIK – w kraju nie ma instytucji, która dysponowałaby takimi danymi.

Na utworzenie ośrodków wydano zaledwie 4 proc. zaplanowanych pieniędzy, a na świadczenia rehabilitacyjne dla dzieci z najcięższymi schorzeniami – tylko 7 proc. tego, co państwo planowało wydać.

Czy cokolwiek się zmieni? Na to na razie się nie zapowiada. Z informacji podanych przez Ministerstwo Zdrowia wynika, że w większości kraju

Celem takich ośrodków powinno być zapewnienie dzieciom, u których zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu (które powstały w prenatalnym okresie rozwoju lub w czasie porodu), skoordynowanej opieki poszpitalnej. Ma ułatwiać diagnostykę, uprosić monitorowanie choroby i postępowanie, kiedy dziecko nie wymaga skomplikowanego leczenia specjalistycznego.

Ale to w Polsce prawie niemożliwe. Bo, mimo tego, że rząd zapowiadał utworzenie 30 ośrodków dziecięcej opieki koordynowanej, w 2022 roku działało ich zaledwie pięć (!).

A co z samodzielną kobietą w ciąży?

Sytuacja nie wygląda lepiej, jeżeli chodzi o domy dla samotnych kobiet w ciąży i matek w trudnej sytuacji życiowej.

Rząd obiecał, że takich niezależnych ośrodków, będzie po dwa w każdym województwie. Tylko że w ramach programu „Za Życiem" w 2022 roku funkcjonowało ich 11.

A województwie małopolskim i podlaskim nie ma ich wcale.

Oznacza to, że kobiety, które potrzebują nieodpłatnej pomocy – materialnej, psychologicznej czy prawnej – od rządu w większości kraju jej nie dostaną. A celem takich ośrodków jest kierowanie pomocy do kobiet, które nie radzą sobie finansowo lub z problemami osobistymi, ale także promocja ochrony życia poczętego oraz dyskretna opieka nad kobietami w ciąży, które planują oddanie dziecka do adopcji.

Połowa budżetu na standardowe świadczenia

Rząd zapowiedział, że chce poszerzyć program „Za życiem” o nowe działania. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej podczas konferencji 4 stycznia 2022 roku chwaliło się też, że pójdzie na niego więcej pieniędzy. W latach 2017-2021 było to 3,1 mld zł, a w kolejnych pięciu – 5,95 mld zł.

„Na najbliższe lata przewidujemy kwotę 5,95 mld zł, przy czym nie są to wszystkie środki, które dotyczą osób z niepełnosprawnościami. Rząd wdraża wiele działań, które są podejmowane przez różne resorty w ramach różnych budżetów nieopisanych w programie »Za życiem«, a adresowanych do osób z niepełnosprawnościami. Zwiększamy środki na świadczenia zdrowotne, bo to jest bardzo oczekiwane” – mówił wiceminister rodziny i polityki społecznej Paweł Wdówik, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych. Prawie 3,2 mld zł w budżecie programu „Za życiem” jest przeznaczone na zdrowie, a za część zadań odpowiedzialne jest Ministerstwo Zdrowia.

„Bo ponad 50 proc. z tej kwoty to świadczenia zdrowotne dla kobiet w ciąży, w trakcie ciąży i tuż po porodzie, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet w ciąży powikłanej, oraz dla dzieci” – mówi Roszewska.

Oznacza to, że

To absurd, że w programie rządowym pojawia się budżet na świadczenia zdrowotne, które są normalnym, standardowym zadaniem państwa. Podobna sytuacja miała miejsce w poprzednich latach, ale była to niewielka część pieniędzy. Teraz budżet rośnie, ale ponad 50 proc. to świadczenia zdrowotne. Jeżeli odejmiemy tę część, to okazuje się, że

W nowej edycji programu pod względem finansowym przeważają działania, które państwo powinno realizować ustawowo wobec wszystkich obywateli. Jednocześnie nie widać nowych rozwiązań, istotnie zwiększonych środków finansowych, na przykład na diagnostykę i terapię prenatalną lub opiekę paliatywną i hospicyjną".

Czy coś się zmieni z „Za Życiem"?

Rząd zdaje się powiększać skalę zaniechań w kwestii wsparcia psychologicznego i psychiatrycznego kobiet w powikłanych ciążach oraz gdy noszą płód z wadą letalną, a także po porodzie. Bo NIK oceniał wcześniej, że „forma tego wsparcia była realizowana na minimalnym poziomie”. Skorzystało z niej zaledwie 0,5 proc. kobiet.

„W niewielkim stopniu wykonywane były świadczenia w zakresie perinatalnej opieki paliatywnej”. Kobiety z czterech województw w ogóle nie miały możliwości, aby z niej skorzystać. W ramach programu miało powstać 30 ośrodków neonatologiczno-pediatrycznych. Działa… sześć.

Surowo NIK ocenia realizację jednego z najważniejszych celów programu, czyli wsparcia kobiet i rodzin poprzez asystenta rodziny. „Nadzieje (…) okazały się płonne”. Asystent „nie stał się kluczowym ogniwem wsparcia w procesie niesienia pomocy tej grupie rodzin [z najciężej chorymi dziećmi] oraz kobietom w ciąży”. NIK nie pozostawia złudzeń: „Nie osiągnięto żadnego z planowanych rezultatów”.

Tymczasem koszty życia i funkcjonowania rodzin z dzieckiem z niepełnosprawnością są wyższe niż pozostałych rodzin. Ubóstwo rodzin z jednym dzieckiem niepełnosprawnym jest wyższe niż rodzin z dwójką dzieci, dlatego potrzebne jest wsparcie finansowe i dostęp do rehabilitacji, do usług. Ale program, który miał być sztandarowym przykładem polityki prorodzinnej PiS, okazał się klęską. Czy to się zmieni?