Koniec roku szkolnego. Nauczycielka: Myślenie o edukacji jest podporządkowane kalendarzowi politycznemu

Mamy koniec roku szkolnego 2024/25. Przed nami podsumowujące rady pedagogiczne, uprzątnięcie zbędnych papierów, oddanie sprawozdań, dyżury w komisjach rekrutacyjnych i wreszcie upragnione wakacje. Czas bardzo potrzebny w tym zawodzie.

„Widzę to tak” to cykl, w którym od czasu do czasu pozwalamy sobie i autorom zewnętrznym na bardziej publicystyczne podejście do opisu rzeczywistości.

Tytuł i śródtytuły od redakcji.

Zasłużyłam na wakacje... i na godną pensję

Tak, powiedzmy to głośno. Wakacje nauczycielkom i nauczycielom się po prostu należą. Towarzyszenie młodym ludziom w ich nauce, rozwoju, pasjach, wyjazdach, rozwiązywanie ich licznych problemów, kontakty z rodzicami, realizacja podstawy programowej – mimo że odchudzonej – a jednak nadal niekorespondującej ze współczesnym światem i potrzebami dzieci i młodzieży – to naprawdę wymagająca robota.

I takie myślenie doradzam koleżankom i kolegom. Choć chyba powinno być tak, że za solidną i odpowiedzialną pracę, należy się nie tylko zasłużony odpoczynek, ale i godna płaca. Czyli takie wynagrodzenie, przy którym nie usłyszę od młodego człowieka w szkole, że mi współczuje, że zostałam nauczycielką. Lub że ze swojej pensji nie kupię bluzy, którą on ma na sobie. Pieniądze wydają się nieważne w naszej misyjnej profesji – tak chyba twierdzą już tylko ci, którzy lata temu mnie uczyli.

„Skończył się prestiż zawodu”

Wynagrodzenia to istotny temat roku szkolnego 2024/25. Kiedy po 15 października 2023 roku zawiał wiatr odnowy w MEN, szybko przyniósł długo wyczekiwane podwyżki. Czy ten optymizm i radość z wyższych pensji zdominowały myślenie o szkole w mijającym roku? Warto przypomnieć o dawno temu zgłoszonym do Sejmu przez ZNP obywatelskim projekcie ustawy „Godne płace i wysoki prestiż nauczycieli”, wiążącym przeciętne wynagrodzenie w gospodarce ze stawką wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, co dawałoby gwarancję wzrostu pensji nauczycielskich wraz ze średnią krajową. Miałoby to spore znaczenie w postrzeganiu szkoły jako przestrzeni przyjaznej do pracy.

Mamy tu jednak impas. W maju br. ZNP wnioskował do premiera o wzrost wynagrodzeń nauczycieli o 10 procent od września 2025 roku oraz przyspieszenie prac nad wspomnianym projektem. Jaki efekt? Zarząd Główny ZNP podjął właśnie decyzję o pogotowiu protestacyjnym.

Opieszałość rządu w odniesieniu do środowiska nauczycielskiego to gorący temat w kontekście końca roku szkolnego 2024/25. Ponadto ostatnio weszły w życie przepisy zmieniające stawki minimalnego wynagrodzenia pracowników samorządowych – stawki pracowników znajdujących się w grupie zaszeregowania od I-XII wzrosły o 16,65 procent z mocą wsteczną od 1 marca. To oznacza, że ci z większym stażem pracy wyprzedzili pod względem zarobków nie tylko nauczycieli początkujących. Gorzko podsumowuje to tytuł czerwcowego artykułu na Portalu Samorządowym: „Skończył się prestiż zawodu – nauczyciele zarabiają mniej niż sprzątaczki”.

Dla kadry pedagogicznej to mocno frustrujące i nijak się ma do myślenia o zwiększeniu prestiżu zawodu nauczycielskiego w naszym społeczeństwie.

„Oczekiwałem nowej jakości rządzenia”

Z czym jeszcze kończymy rok szkolny 2024/25? Ostatnie dwa miesiące pokazały, że w polskiej edukacji nie ma rzeczy niemożliwych. Od dawna domagano się bowiem zlikwidowania tzw. godzin czarnkowych, czyli obowiązkowych godzin dostępności nauczyciela dla uczniów i rodziców, realizowanych poza planem zajęć dydaktycznych w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy. Wydawało się to niewykonalne. I nagle zapadła decyzja. Kiedy? Po pierwszej turze wyborów prezydenckich. Ta sytuacja obrazuje, że

Bliskie mi tu myślenie dyrektora Jarka Pytlaka, który na blogu „Wokół szkoły” napisał: „Oczekiwałem nowej jakości rządzenia w MEN. Spotkał mnie zawód. Teraz, zamiast satysfakcji z (zapowiedzi) sensownej decyzji, widzę w niej raczej niepokojący symptom niepewności wyniku dogrywki prezydenckiej. I kolejne (które już?!) świadectwo, że politycy w istocie nie szanują nauczycieli. Politycy w Polsce nie traktują szkoły i ludzi ją tworzących na poważnie”.

Ta myśl pojawia się nie tylko na koniec roku szkolnego. Bez dobrze zaplanowanej, widzianej w dłuższej perspektywie edukacji, nie będzie zmiany szkoły na lepsze. Najnowsze wieści z MEN też nie są optymistyczne. Nie jest jasne, co z realizacją programu „Szkoła dla wszystkich”. Program miał wspierać edukację dzieci i młodzieży z Ukrainy oraz innych uczniów z doświadczeniem uchodźstwa w polskim systemie oświaty. To istotna pomoc w kontekście ważnej i aktualnej kwestii dla polskiej szkoły, czyli jej wielokulturowości. Z MEN płyną sprzeczne informacje na ten temat. Niezaprzeczalnym faktem jest tu jedynie dymisja wiceministry Muchy.

Co z Profilem absolwentki?

Nie jest dobrze w kwestii zapowiedzianej wielkiej reformy polskiej szkoły. Mamy co prawda Profil absolwenta i absolwentki przedszkola i szkoły podstawowej. W styczniu 2025 roku ogłoszono jego poprawioną wersję, uwzględniającą głosy z konsultacji społecznych. Istotną zmianą wydaje się to, że w aktualnym Profilu widzimy inne podejście do kompetencji niż w wersji pierwotnej, ogłoszonej we wrześniu 2024. Wprowadza się podział kompetencji na fundamentalne i przekrojowe. Wśród tych pierwszych wyróżnia się: językowe, matematyczne i cyfrowe. W Profilu 2.0 czytamy, że kształtowanie ich powinno być priorytetem, zwłaszcza w przedszkolu i klasach 1-3, by stać się fundamentem dla rozwoju w klasach starszych i pozostałym życiu. W zakresie kompetencji warto zwrócić uwagę na brak komunikacji – istotnej dziś w kontekście potrzeby budowania społeczeństwa obywatelskiego.

Sprawczość wydaje się ważnym filarem w obu wersjach Profilu – oprócz wartości, kompetencji i obszarów kształcenia. Ma ona pomóc młodym ludziom realizować w pełni swój potencjał, wykorzystywać kompetencje i wiedzę dziedzinową do aktywnego działania w świecie społecznym, kulturalnym, zawodowym, obywatelskim i rodzinnym.

Jako entuzjastka edukacji widzę tu zmianę paradygmatu myślenia o uczeniu, co bardzo cieszy. Trudno jednak znaleźć argumenty, by do tej radości przekonać tych, którzy uważają, że Profil powstawał zbyt długo i że jego zawartość nie przełoży się na realną codzienność polskiej szkoły, chociażby z braku ruchu ze strony państwa i uczelni w kwestii kształcenia nauczycieli. Trudno dyskutować i z tymi, którzy o Profilu piszą tak: kamień milowy pod reformę szkolną Barbary Nowackiej to na razie kółko z wypisanymi wartościami, kompetencjami i obszarami kształcenia.

Edukacja zdrowotna, czyli michałek

No właśnie, reforma wchodzi do polskiej szkoły niedługo. Od września 2025 roku będą dwa nowe przedmioty: edukacja obywatelska i zdrowotna. Pomysł na tę pierwszą cieszy, proponowane zagadnienia wydają się potrzebne i mądre. W głosach praktyków słychać jednak niepokój, że na zrealizowanie proponowanych treści i pomysłów nie wystarczy czasu. Że brak tu systemowego wsparcia dla tych, którzy mieliby obywatelskości uczyć już od najbliższego września.

Co do edukacji zdrowotnej – dobrze, że wchodzi. Choć decyzja premiera, by był to przedmiot nieobowiązkowy, sprowadza naukę o bezpiecznym życiu do tzw. michałka, czyli zajęć, które można sobie darować, skoro jest taka możliwość, a lekcji w tygodniu dużo.

Warto wspomnieć, że z inicjatywy SOS dla Edukacji wysłano list do premiera, w którym sugerowano, że sensowniej byłoby odsunąć w czasie wprowadzenie edukacji zdrowotnej do szkół, opracować materiały i przygotować specjalistów niż na szybko ogłosić opcjonalność tego przedmiotu.

W czerwcu SOS dla Edukacji wystosował też apel do rodziców w sprawie udziału dzieci w zajęciach z edukacji zdrowotnej, które mają być prowadzone we wszystkich polskich szkołach od września 2025. Czytamy w nim, że edukacja zdrowotna uczy dbania o dobrostan psychiczny i fizyczny, zdrowe relacje społeczne i środowisko, uświadamia ryzyko i wyzwania; to wiedza, a wiedza to bezpieczeństwo; szansa na zbudowanie silnych podstaw do szczęśliwego, zdrowego życia. To treści potrzebne młodemu człowiekowi. Tym bardziej szkoda zatem, że system daje możliwość rezygnacji z tych zajęć.

Stąd pytanie, czemu służy zamiana wychowania do życia w rodzinie na edukację zdrowotną. Coś uległo zmianie, a nadal jest, jak było.

Religia

Chaosu w polskiej szkole w mijającym roku szkolnym nie brakowało. Warto tu wspomnieć jeszcze o kwestii wliczania do średniej ocen z religii. MEN ogłasza jakieś wytyczne, Ordo Iuris grzmi i daje narzędzia do ich bojkotowania. Kto ma rację – myślał długo niejeden rodzic, zwłaszcza ten, którego dziecko jest właśnie w procesie rekrutacji do szkoły średniej, w którym odpowiednio wysoka średnia ocen warunkuje świadectwo z wyróżnieniem, co przekłada się na punkty decydujące o tym, czy do wymarzonej szkoły ktoś się dostanie.

Kto wie o zmianach?

Kończący się rok szkolny to czas, w którym sfinalizowano prace nad przygotowaniem nowych podstaw programowych dla szkół podstawowych. Jakiś etap w procesie zmiany polskiej szkoły na lepsze domknięto. Wiem o tym, więc mnie to cieszy.

Ile osób jednak o tym słyszało? Tylko ktoś, kto jest bardzo zainteresowany, liderzy zmiany, aktywiści edukacyjni oraz oczywiście ci, którzy biorą udział w pracach zespołów działających przy Instytucie Badań Edukacyjnych, powołanym przez MEN do przygotowania i wdrażania reformy edukacji w Polsce. Ta reforma się zaczęła, toczy się w swoim rytmie. Brak komunikacji o tych zmianach w szkołach, w społeczeństwie budzi wielki niepokój.

Uczestniczyłam w dwóch spotkaniach w MEN, w których była mowa o potrzebie informowania o reformie dyrekcji szkół, kadry pedagogicznej i rodziców. Jako nauczycielka powtarzałam wielokrotnie, że my ludzie szkoły chcemy być zorientowani w procesie zmian. Że komunikacja jest kluczem powodzenia tej reformy. Na stronie MEN miała pojawić się zakładka o reformie. Miały być przygotowane krótkie filmy lub prezentacje. Rok szkolny dobiegł końca, niewiedza i niepokój w kwestii wielkiej reformy i jej harmonogramu pozostały. Kto o niej coś wie? W ilu szkołach o niej słyszano? Bez orientacji nauczycieli i nauczycielek w tym temacie nic się nie wydarzy. Zmiana polskiej szkoły na lepsze zostanie na papierze.

Z moich refleksji o mijającym roku szkolnym 2024/25 płynie brak optymizmu. A przecież lubię myśleć o sobie jako o entuzjastce edukacji. Ale wytężona całoroczna praca generuje zmęczenie, którego kumulacja przychodzi właśnie z końcem czerwca. A zmęczenie wpływa na to, że widzimy świat przez ciemne – nie różowe – okulary.

Z czym kończymy ten rok szkolny?

Dlatego pytanie – z czym kończymy rok szkolny 2024/25 – postanowiłam zadać nauczycielom i nauczycielkom, ludziom szkoły podobnie jak ja lubiącym swoją pracę oraz – co ważne – uczącym w szkołach na różnych etapach edukacyjnych. Co usłyszałam od ponad dwudziestu osób o mijającym roku szkolnym?

Że nic wielkiego się nie wydarzyło, że męczące jest to ciągłe bycie w procesie, który nie wiadomo, do czego zmierza, że większość chce spokoju i marzy o tym, by w kolejnym roku szkolnym nikt już żadnej zmiany nie ogłaszał.

W wielu wypowiedziach wybrzmiał niepokój o to, czy przy ewentualnych zmianach zostanie udzielone szkole, nauczycielom jakieś wsparcie w postaci materiałów, szkoleń itd. W kilku odpowiedziach pojawiła się refleksja, i mnie dość bliska, że kończymy rok szkolny 2024/25 z potrzebą spokoju i mocnym postanowieniem zadbania o siebie. Tak, kultura troski o siebie wydaje się chyba obecnie dobrym punktem wyjścia do tego, by w procesie zmian w polskiej edukacji, który już się rozpoczął i żyje swoim rytmem, nie oszaleć. Może to jest to proste rozwiązanie wielkiego problemu polskiej szkoły?

Propagowanie kultury troski w przestrzeni szkoły jako wieloaspektowego narzędzia, które da się sprowadzić do konkretnych działań i mikrostrategii, które sprawią, że nasza szkoła zacznie działać inaczej, lepiej. Że będzie w niej dobrze i miło uczyć się oraz pracować.