Raport: samorządy sprzedały Kościołom 80 nieruchomości za 10 proc. wartości

Stowarzyszenie SOISH, monitorujące relacje państwa z Kościołami, po raz drugi zbadało, w jaki sposób samorządy korzystają z prawa do sprzedaży Kościołom nieruchomości z bonifikatą. W przygotowywanym do publikacji raporcie, z którym zapoznało się OKO.press, SOISH opisało dane z lat 2015-2021 zebrane od 380 powiatów i miast na prawach powiatu. Zestawienie nie obejmuje więc nieruchomości sprzedanych Kościołom przez samorządy na szczeblu gminnym i wojewódzkim, które też mogą sprzedawać nieruchomości z bonifikatą i z pewnością to robią.

SOISH zapytał powiaty o sprzedane Kościołom nieruchomości z bonifikatą (czyli ze zniżką) na podstawie artykułu 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Przepis pozwala organom rządowym i samorządowym na zastosowanie bonifikaty od ceny nieruchomości wszelkim osobom i organizacjom, które prowadzą działalność użyteczną społecznie. Zalicza się do niej m.in. działalność charytatywną, kulturalna, sportowa, naukowa i oświatowa. Zniżka na nieruchomość może zostać przyznana tylko, jeśli nie będzie ona wykorzystywana do działalności zarobkowej. Przepis nie jest kierowany wyłącznie do Kościołów, ale ich nie wyklucza.

Z 380 powiatów odpowiedzi na pytania odmówił tylko Rzeszów. Pozostałe powiaty sprzedały łącznie 31 nieruchomości wycenione na łączną sumę 30,4 mln zł. Kościoły zapłaciły za nie 4,3 mln zł, czyli średnio za jedynie 14 proc. wartości. Najwyższa bonifikata wynosiła 99,9 proc., najniższa 60 proc.

Większość przypadła Kościołowi katolickiemu. Kupił nieruchomości warte łącznie 16,9 mln zł za 89 proc. wartości. Na kolejnych miejscach są Kościół zielonoświątkowy, związek gmin wyznaniowych żydowskich i Kościół ewangelicko-augsburski.

Zniżki dla o. Rydzyka

SOISH nie pytał o adresy kupionych nieruchomości, a jedynie o ich nabywcę i wartość. Udało nam się zlokalizować tylko niektóre z nich.

Dwie działki w 2017 roku trafiły do Prowincji Warszawskiej Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela w Warszawie, czyli zakonu redemptorystów, do którego należy Tadeusz Rydzyk. Na działkę wartą 1,854 mln zł redemptoryści dostali od toruńskich radnych 60 proc. bonifikaty. Na kolejną, wartą 469 tys. zł - 85 procent.

Obie znajdują się w centrum kompleksu stworzonego przez ojca Rydzyka: pomiędzy Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i Jana Pawła II a założoną przez niego uczelnią – Akademią Kultury Społecznej i Medialnej. Dziś stoi tam Muzeum Pamięć i Tożsamość im. Jana Pawła. Założycielami muzeum są Fundacja Lux Veritatis i ministerstwo kultury. Prezentuje zwiedzającym „1000-letnią historię chrześcijańskiej Polski” ze szczególnym uwzględnieniem roli papieża Jana Pawła II, upamiętnia Polaków, którzy w czasie II wojny światowej ratowali Żydów, żołnierzy „wyklętych” i dokonania Solidarności w okresie PRL. Według obliczeń OKO.press z 2021 roku na jego gmach wydano 181,6 mln zł z publicznej kasy.

Dom pomocy, hospicjum, plebania

Nieruchomość w Toruniu wartą 372 tys. zł za 1 proc. wartości kupiła rzymskokatolicka parafia Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny. Dziś działa tam dom pomocy społecznej „Samarytanin”. Taką samą bonifikatę od ceny nieruchomości wartej 313 tys. zł dostał Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Toruniu.

2,5 miliona złotych wart był budynek w Dębnie w zachodniopomorskim, który za 0,1 proc. wartości od powiatu myśliborskiego kupiło Salezjańskie Stowarzyszenie Wychowania Młodzieży w Pile. Salezjanie prowadzą tam przedszkole i szkołę. Przedszkole prowadzą też siostry salezjanki z Wrocławia w kupionym za 564 tys. zł budynku wartym ponad 2,8 mln zł.

Z kolei legnicka parafia ewangelicko-augsburska 99-procentową bonifikatę dostała na dom parafialny. 21 tysięcy złotych zapłaciła za dwa połączone ze sobą budynki warte 2,1 mln zł. ”Jest to swego rodzaju zadośćuczynienie za mienie zabrane Kościołowi Ewangelickiemu w Legnicy po II wojnie światowej” – czytamy na stronie parafii. Jej duszpasterz zapowiedział, że w kupionym od miasta budynku urządzi zaplecze parafialne i kancelaryjne, mieszkanie duchownego, pokoje gościnne i pomieszczenia mające służyć lokalnej społeczności.

Najcenniejszą nieruchomość kupił Zbór Radość Życia w Gdańsku należący do Kościoła zielonoświątkowego. Niezabudowaną działkę wartą 5,9 mln zł miasto sprzedało za 1,6 mln zł, czyli z 73-procentowym rabatem.

Na działalność sakralną

Najnowszy raport SOISH jest uzupełnieniem raportu z 2021 roku, w którym stowarzyszenie pytało powiaty o bonifikaty na cele działalności sakralnej. Do bonifikat na zakup takich nieruchomości uprawnionych jest 15 kościołów i związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej.

Według ustaleń SOISH w latach 2015-2020 takich transakcji dokonało 35 powiatów. Sprzedały 49 nieruchomości o łącznej wartości 30 878 810,96 zł. Bonifikaty sięgały od 20 do 99,99 proc. Średnio: 91,05 proc.

Najwięcej nieruchomości trafiło do Kościoła katolickiego. Za 2 mln zł kupił nieruchomości warte 21,6 mln zł. Zapłacił więc 9,5 proc. ich wartości.

Z zestawienia obu raportów SOISH wynika, że powiaty w latach 2015-2021 sprzedały kościołom z bonifikatą nieruchomości warte łącznie 61,2 mln zł, udzielając bonifikaty na 53,9 mln zł. W obu przypadkach głównym beneficjentem był Kościół katolicki.

Na centrum Jana Pawła II

Najdroższa nieruchomość przeznaczona na cele sakralne dostała się kościołowi prawosławnemu. W 2019 r. Szczecin sprzedał mu działkę wartą 3,7 mln zł za 1 proc. wartości.

Najbardziej spektakularną sakralną inwestycją było jednak Centrum Jana Pawła II w Krakowie. W 2016 roku Kraków sprzedał Centrum powołanemu przez Archidiecezję Krakowską warte 2,8 mln zł działki za dwa procent wartości. Wcześniej po podobnie korzystnej cenie miasto sprzedało sąsiednie parcele w 2013 i 2010 roku. Łączna wartość bonifikaty wyniosła 7,3 mln zł.

Dzięki determinacji kard. Stanisława Dziwisza (na zdjęciu ilutrującym artykuł, odbiera nagrodę specjalną III Europejskiego Kongresu Samorządów w 2017 roku) oraz pomocy miasta i prezydenta Jacka Majchrowskiego na 10-hektarowym terenie powstało imponujących rozmiarów centrum pielgrzymkowe. Składa się na nie m.in. Sanktuarium Jana Pawła II, Muzeum Świętego Jana Pawła II, Centrum Jana Pawła II oraz wydawnictwo św. Stanisława.

Centrum powstało na terenie składowiska odpadów poprodukcyjnych nieistniejących już Zakładów Sodowych “Solvay”. W czasie hitlerowskiej okupacji pracował w nich Karol Wojtyła. Jak pisała krakowska “Wyborcza”, z tych względów kard. Dziwisz zdecydował, że centrum im. Jana Pawła II musi powstać w tym miejscu bez względu na koszty. Początkowo miało być wybudowane za 100 mln zł, potem koszty wzrosły do 200 mln. Kraków dokładał się do inwestycji na wiele sposobów. Miasto sfinansowało m.in. kładkę łączącą Centrum z sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach. Wydało za nią 2,5 mln zł.

Wszystkie bonifikaty na cele sakralne SOISH pokazało na poniższej mapie:

Bonifikata 100 proc.

Zdobyte przez SOISH dane nie wyczerpują listy nieruchomości okazyjnie zakupionych lub otrzymanych przez Kościoły w ostatnich latach. Przede wszystkim raporty dotyczą jedynie powiatów, nie biorą więc pod uwagi gmin i województw. Zdarza się również, że swoje nieruchomości sprzedaje z bonifikatą Agencja Mienia Wojskowego (AMW). Działkę wartą 2,8 mln zł w 2019 roku kupiła od AMW Archidiecezja Szczecińsko-Kamieńska, którą reprezentował wtedy ks. Andrzej Dymer. Zapłaciła za nią jedynie 140 tys. zł. Z początku miał stanąć tam kościół, potem kaplica, ale proboszcz wciąż zbiera środki od parafian. Jeśli nie zdąży do 2029 r., archidiecezja będzie mogła postawić tam, co zechce.

Do kościelnych organizacji pożytku publicznego mogą trafiać też darowizny przekazywane przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) i AMW. W OKO.press opisywaliśmy przypadek wartego 11 mln zł rządowego ośrodka, który w 2007 roku Agencja Nieruchomości Rolnych (poprzedniczka KOWR) przekazała Caritas Archidiecezji Warmińskiej. Jak ujawniliśmy, Caritas wynajmowała otrzymane nieruchomości turystom oraz skarbówce, choć umowa darowizny zakazywała prowadzenia w nich działalności zarobkowej. KOWR w 2020 roku przeprowadził w ośrodku kontrolę, ale do dzisiaj nie zdecydował się na wyciągnięcie wobec warmińskiej Caritas konsekwencji.