"Leci na nas meteoryt, który może zniszczyć ludzkość". Ale na szczycie klimatycznym cudów nie będzie

COP to coroczny szczyt państw-stron ONZ-owskiej Ramowej Konwencji ds. Zmian Klimatu (UNFCCC), którego zadaniem jest wypracowanie światowych mechanizmów wyzerowania emisji gazów cieplarnianych, zniwelowania i adaptacji do zmian klimatycznych, oraz sfinansowania tych celów w państwach rozwijających się przez kraje rozwinięte.

„Światowi przywódcy muszą nie tylko zobowiązać się do wyzerowania emisji netto do połowy stulecia, ale także pokazać nam, jak to osiągnąć” – napisał na Twitterze Sekretarz Generalny ONZ Antonio Guterres.

Nauka, głupcy!

Nadrzędny cel działań na rzecz klimatu wyznacza nauka, choć przełożenie jej wskazań na politykę bywa – mówiąc eufemistycznie – trudne, ponieważ nie brakuje na świecie polityków otwarcie kwestionujących naukowe ustalenia. Prawa fizyki stanowiące podstawę klimatologii są jednak bezwzględne: wraz z koncentracją gazów cieplarnianych w atmosferze temperatura Ziemi rośnie w bezprecedensowym tempie. Aby uniknąć katastrofalnych dla naszej cywilizacji skutków ocieplenia, niezbędny jest wysiłek całej ludzkości, by zatrzymać ocieplenie właśnie na poziomie 1,5°C powyżej średniej temperatury z czasów sprzed rewolucji przemysłowej.

Temperatura Ziemi już jest wyższa o ok. 1,1°C w porównaniu do epoki przedprzemysłowej, a spalanie paliw kopalnych – węgla, ropy i gazu – i emisja gazów cieplarnianych mają się świetnie. W 2000 roku udział tych trzech paliw kopalnych w produkcji energii na świecie wynosił 86,1 proc. W 2019 – 84,3 proc.

Spadek o zaledwie 1,8 pkt proc. w niemal 20 lat dowodzi braku prawdziwej woli politycznej oraz gigantycznej inercji systemów politycznych i energetycznych mimo płynących zewsząd deklaracji, jak to kryzys klimatyczny jest „największym wyzwaniem ludzkości”.

Ciepło, ciepło, gorąco…

Według opublikowanego w sierpniu raportu Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu klimat ociepla się w tempie ok. 0,2°C na dekadę, co oznacza, że próg 1,5°C osiągniemy już do 2040 roku. Porozumienie paryskie zakłada, że miałoby się to stać 60 lat później.

Przed COP26 państwa przedstawiły aktualizacje swoich planów klimatycznych – to jeden z wymogów porozumienia paryskiego – na podstawie których ONZ oszacowała, że do 2030 roku emisje… wzrosną o 16 proc.! To ścieżka do katastrofalnego ocieplenia o 2,7°C do końca tego stulecia.

Co to oznacza? Przede wszystkim fale upałów z rekordowo wysokimi temperaturami maksymalnymi niemal każdego lata. Innym ważnym i bardzo odczuwalnym skutkiem będzie wzrost częstości najbardziej intensywnych opadów, które trudno jest precyzyjnie przewidzieć i do których trudno jest się zaadaptować, jak pokazały niedawne powodzie w Niemczech. To także stopnienie wielu lodowców górskich – a więc brak wody pitnej i susze, a wraz z nimi załamanie się rolnictwa - a w dłuższej, milenijnej perspektywie, co najmniej częściowe stopnienie lądolodu Grenlandii, z poziomem oceanów wzrastającym o kilka do kilkunastu metrów.

„Zakończyć historię węgla”

Po co więc światowi przywódcy i eksperci spotkają się w Glasgow? Przede wszystkim po to, by państwa zaprezentowały nowe i oby jak najdalej idące plany redukcji emisji, zgodnie z wymogami porozumienia paryskiego. I przedstawiły sposoby ich realizacji. Większość państw już przedłożyła swoje nowe plany (w żargonie polityki klimatycznej nazywa się je „krajowo określonymi wkładami”, a w angielskim akronimie - NDC). Niemniej wciąż brakuje kilku deklaracji, w tym od tak znaczącego emitenta, jak Indie. Niektóre państwa mogą – choć nie muszą - także przedstawić długoterminowe cele redukcji emisji na rok 2050 bądź 2060, będące w istocie celami neutralności klimatycznej.

W tle ambicji klimatycznych oraz oficjalnych i nieoficjalnych dyskusji na COP26 będzie też temat węgla. I choć o odejściu od spalania węgla nie ma dosłownie mowy w porozumieniu paryskim, jest ono oczywistą częścią wypełniania jego postanowień, a brytyjska prezydencja zrobiła z tego jeden z wiodących tematów szczytu, zgodnie z hasłem „consign coal to history” czyli „zakończyć historię węgla”.

Teoretycznie Polska może mieć tu coś do powiedzenia, bo koniec węgla łączy się z wiodącym tematem „polskiego” COP24 w Katowicach w 2018 roku, czyli tzw. sprawiedliwą transformacją. To takie przeprowadzenie zmiany ekonomiczno-społecznej w regionach węglowych, by - mówiąc obrazowo - nie powtórzyć historii Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego, zostawionego bez wsparcia po zamknięciu kopalń w Wałbrzychu i Nowej Rudzie w latach 90. Można spodziewać się, że polskie scenariusze transformacji i odchodzenia od węgla z końcem przewidzianym dopiero na 2049 rok znajdzie się w Glasgow w ogniu trudnych pytań.

Ponadto ważne będą technikalia, czyli negocjacje dotyczące konkretnych narzędzi do osiągnięcia celów porozumienia paryskiego. W szczególności chodzi o decyzję czy cele w ramach porozumienia mają być na 5 czy 10 lat, a także o kształt mechanizmu nowego globalnego systemu handlu emisjami. W ramach tworzenia tego ostatniego państwa będą spierać się o uzgodnienie tzw. jednolitych metryk do przeliczania siły gazów cieplarnianych - tak, aby emisje różnych substancji mogły być przeliczalne według jednego wzorca, by umożliwić handel nimi - oraz o przejrzystość raportowania.

Bez oczekiwań, proszę

Natura ONZ-owskiego procesu klimatycznego zakładająca, że blisko 200 delegacji z krajów tak różnych jak Norwegia i Indie, albo Brazylia i Nauru (to ostatnie zagrożone dosłownie zatonięciem na skutek wzrostu poziomu wód oceanu spowodowanego topnieniem lodowców) podejmuje decyzje na drodze konsensusu, sprawia, że o stuprocentowe spełnienie postulatów wynikających z nauki będzie trudno. Jednak nie to jest największym problemem.

– mówi Katarzyna Snyder, z Instytutu Zielonej Gospodarki, była szefowa delegacji Polski w negocjacjach klimatycznych.

„A tymczasem w polityce mamy kontekst post-pandemiczny, kryzys energetyczny, nagły boom w sektorze paliw kopalnych, polaryzację polityczną uniemożliwiającą agresywną politykę proklimatyczną Bidenowi oraz Chiny i Rosję, których przywódcy nie pojawią się na COP-ie. To, na czym zależy Afryce i innym krajom rozwijającym się - czyli 100 mld dolarów rocznie od krajów rozwiniętych na łagodzenie skutków zmian klimatycznych i adaptację - też nie zostanie osiągnięte. Nie wróży to dobrze. Nie jest to wina samego procesu. To kwestia woli politycznej na świecie, której wciąż za mało” – mówi Snyder.

Co z Polską?

Kraje UE co do zasady są reprezentowane na COP przez Komisję Europejską i aktualną prezydencję Słowenii - dlatego raczej nie ma co oczekiwać dużej aktywności polskiej delegacji. „Bez zapowiedzi krajowych zobowiązań wobec neutralności klimatycznej, za to z wodorem i dużym spadkiem węgla w miksie energetycznym. Oto, z czym Polska jedzie na szczyt klimatyczny do Glasgow” – napisała w tym tygodniu Interia, odpytując wiceministra Adama Guibourgé-Czetwertyńskiego.

Niemniej Polska na COP26 po prostu będzie musiała się zmierzyć z naciskiem na przyspieszenie planów wyjścia z węgla. Nie wiadomo jednak, co powie – jeśli w ogóle – nowa polska ministra klimatu Anna Moskwa, o której kompetencjach w dziedzinie polityki klimatycznej milczą archiwa. “Odwołanie ministra Michała Kurtyki to ponury sygnał przed COP-em na poziomie dyplomatycznym. Bo do tej pory, może nieco pokracznie i chaotycznie, ale jakoś to szło z tą transformacją w Polsce. Teraz nie wiadomo, jak zachowa się Polska” – mówi anonimowo osoba od lat bliska polskiej dyplomacji klimatycznej.

Pierwszą okazję do wypowiedzi rząd PiS będzie miał już 1 listopada, w czasie sesji plenarnej otwierającej szczyt, podczas której występują głowy państw lub rządów krajowych delegacji. Premier Mateusz Morawiecki wygłosi wówczas krótkie wystąpienie.

Ostatnia dekada?

COP26 to początek nowej fazy w światowej dyplomacji klimatycznej, która musi zakończyć się w 2030 roku, by ludzkość miała szansę na uniknięcie najgorszych skutków ocieplenia.

Nadszedł czas na kompleksową reakcję, z wykorzystaniem wszystkich instrumentów, jakimi dysponujemy. Nie widzę jeszcze tej odpowiedzi. Widzę pewne zalążki i są one bardzo cenne, ale pełna kompleksowa odpowiedź, której potrzebujemy od teraz do 2030 roku, nie jest jeszcze widoczna” – powiedziała w oświadczeniu Christiana Figueres, była sekretarz wykonawcza UNFCCC.

Covidowe nierówności

COP26 odbędzie się w cieniu niewygasłej pandemii COVID-19, co miało wpływ na równość dostępu do wydarzeń szczytu, a także na równość stron w procesie negocjacji.

Pandemia i globalne nierówności w dostępie do szczepionek utrudniły wielu delegacjom aplikowanie o wizę, przeloty (wymagane kwarantanny), zwiększyły koszty i generalną niepewność co do możliwości wzięcia udziału w szczycie. Największe szanse pełnego uczestnictwa mają państwa bogate, co oczywiście spowoduje napięcia, bo każda decyzja negocjacyjna podejmowana na szczycie powinna być podejmowana przy równym udziale wszystkich państw.