Luty bez baby boomu. Zachwiała się propaganda sukcesu demograficznego 500 plus

Co się zmieniło w 2016 roku?

Czy prognozy się spełniły? Zgodnie z informacjami GUS w całym 2016 roku urodziło się 13 tys. dzieci więcej niż w 2015 roku. Tylko w grudniu 2016 urodziło się prawie sześć tysięcy więcej dzieci niż w grudniu 2015. Miesiąc później (w styczniu 2017) - wzrost był nieco mniejszy - urodziło się cztery tysiące więcej dzieci niż w styczniu 2016 roku (35 tys. do 31 tys.)

Na lutowe wyniki trzeba było długo czekać. 26 kwietnia (2017), tuż po publikacji najnowszych danych GUS, MRPiPS pochwaliło się wynikami na twitterze:

Ministerstwo chwali się też wynikami marcowymi, ale tych GUS jeszcze nie opublikował. W poście jest mowa o "wstępnych danych". Odejmując od 7 tys. wzrost styczniowy (cztery tysiące) i wzrost lutowy (tysiąc) na marzec pozostają dwa tysiące. To wzrost śladowy. Być może spadek jest chwilowy. Możliwe jednak, że wzrost urodzeń nie będzie stałym trendem.

I tu pojawia się zasadniczy problem z wnioskowaniem o wzroście dzietności w wyniku 500 plus.

Jak dowiedzieliśmy się w GUS, dzietność będzie znana w maju 2017 roku. Sam wzrost liczby urodzeń może być też spowodowany tym, że przybywa kobiet w wieku rozrodczym.

Przypomnijmy, że dzietność to statystyczny współczynnik, określający liczbę urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat). W Polsce ten współczynnik wyniósł 1,32 w 2014 i 1,29 w 2015 roku. Jest jednym z najniższych w Unii Europejskiej.

Poprosiliśmy prof. Irenę Kotowską, demografkę z SGH, by spróbowała oszacować współczynnik dzietności za 2016 rok. Profesor oceniła, że prawdopodobnie dzietność będzie na podobnym poziomie, jak w ostatnich latach i wyniesie ok. 1,3. Czyli, mimo wzrostu urodzeń, dzietność wzrośnie nieznacznie albo wcale.

O związku demografii z programem 500 plus krytycznie wypowiadają się sami demografowie. Prof. Irena Kotowska została poproszona przez ministerstwo o ocenę wpływu programu na decyzje prokreacyjne i dzietność w Polsce. Zaprezentowała ją 8 lutego 2017 roku w Pałacu Prezydenckim podczas seminarium pt. "Monitoring pierwszych skutków społecznych Programu Rodzina 500 plus".

W rozmowie z OKO.press podkreśliła, że: "są przynajmniej dwa powody wskazujące, iż przypisywanie zaobserwowanego wzrostu urodzeń jednemu z rozwiązań polityki rodzinnej, wprowadzonemu w kwietniu 2016 roku, jest - najdelikatniej rzecz ujmując - nieuprawnione."

Inny klimat dla rodzin

Jednak prof. Kotowska podkreśla, że nie chodzi tylko o to, że jest za wcześnie na oceny. Monitorowanie zachowań prokreacyjnych tylko na podstawie danych z GUS jest niewystarczające. Profesor wskazuje na kontekst i moment, w którym powstał program 500 plus.

W ostatnich 4 latach (2013-2016) wprowadzono wiele nowych rozwiązań, które stworzyły inny klimat wokół polityki rodzinnej. Wśród decyzji, które pomogły rodzinom z dziećmi, prof. Kotowska wymienia wprowadzenie:

• urlopów rodzicielskich i ich uelastycznienie;
• świadczenia rodzicielskiego;
• Karty Dużej Rodziny;
• mechanizmu "złotówka za złotówkę" w progach dochodowych uprawniających do świadczeń;
• zmiana ulg podatkowych na dzieci;
• weryfikacja kryterium dochodowego i świadczeń rodzinnych;
• program polityki rodzinnej opracowany w Kancelarii Prezydenta RP przez zespół ekspertów pracujących pod kierunkiem minister Ireny Wóycickiej.

Na liście znajduje się też Program Rodzina 500 plus.

"Nie można wyizolować wpływu jednego, konkretnego instrumentu polityki rodzinnej z całego zestawu narzędzi wprowadzanych niemal jednocześnie, które dotyczą zarówno bezpośredniego jak i pośredniego wsparcia dochodowego rodzin jak i ułatwienia w łączeniu pracy zawodowej z rodziną" - dodaje prof. Kotowska.

Odroczona decyzja o dziecku

Demografowie zaznaczają silną korelację pomiędzy sytuacją na rynku pracy a planami prokreacyjnymi. Dr Anna Matysiak prezentując wyniki badań porównawczych w Europie wskazała na ten trend.

"Ludzie reagują na pogorszenie warunków ekonomicznych i opóźniają decyzję o dziecku, przekładając ją na 'lepsze czasy'.

Prof. Kotowska uważa, że bliższy wgląd w dane GUS dotyczące urodzeń, zwłaszcza dane z lat 2013-2016, świadczy o tym, że właśnie z taką sytuacją mamy do czynienia.

"Dane z 2016 roku wskazują na kontynuację zmian obserwowanych od 2014 roku. Zwiększa się bowiem natężenie urodzeń przez kobiety w wieku 25-29 i 30-34 lata. Wyraźniejszy wzrost urodzeń drugich i szczególnie trzecich dzieci sprawił, że w ogólnej liczbie urodzeń nieznacznie wzrósł udział urodzeń drugiego dziecka i został zahamowany spadek udziału urodzeń trzeciego dziecka".

Coraz częściej osoby bezdzietne opóźniają decyzje prokreacyjne

Jest to zresztą zgodne z wynikami badań zespołu demografów Instytutu Statystyki i Demografii, dotyczących realizacji planów prokreacyjnych. Dane z dwóch kolejnych rund międzynarodowego badania Generations and Gender Survey, zrealizowanych na przełomie lat 2010-2011 i 2014-2015, wskazują na to, że osoby, które mają dziecko, częściej niż osoby bezdzietne deklarowały, że w najbliższych trzech latach podejmą decyzję o kolejnym.

Prof. Kotowska: "Czy zmiany polityki rodzinnej i poprawa na rynku pracy przekonają osoby, które w drugiej rundzie badania deklarowały, że nie zamierzają mieć dzieci w ciągu najbliższych 3 lat? Tego nie wiemy, ale wiadomo, że odsetek osób, które trzeba do tego przekonywać, bo odkładają te decyzje na później, zwiększył się w porównaniu z pierwszą rundą wśród bezdzietnych osób z 46 proc. do 54 proc.

Wychodzimy z recesji

Również dr Iga Magda z Instytutu Badań Strukturalnych, uważa, że niewielki wzrost liczby urodzeń, który właśnie obserwujemy, może być spowodowany lepszą koniunktura gospodarczą: "Jeśli spojrzeć na dane o urodzeniach, to faktycznie podskoczyły w zeszłym roku, ale wychodziliśmy z takiego dołka, że trudno było oczekiwać przeciwnego trendu. Z badań wynika, że istnieje bardzo silna korelacja między poprawą na rynku pracy a dzietnością.

Ogłaszanie boomu demograficznego na skutek wprowadzenia 500 plus jest sporą przesadą".

Trendy demograficzne nie są możliwe do uchwycenia w perspektywie kilku miesięcy czy nawet lat - ich analiza jest długofalowa. Z pewnością ogłoszenia o "polskim baby boomie" są życzeniowe.

Wzrosty były i wcześniej

Liczba urodzeń maleje od 19082 roku (patrz wykres poniżej). Ale okresy wzrostu (rok do roku) zdarzały się już w poprzednich latach. Np. duży, większy niż obecnie, wzrost przypadł na lata 2004-2009. W 2010 liczba urodzeń znów zaczęła spadać. Z cytowanej wypowiedzi dr Magdy wynika, że ten wzrost był spowodowany lepszą sytuacją gospodarczą.

W 2014 roku liczba urodzeń znowu wzrosła (bardzo nieznacznie). W 2015 spadła. W 2016 wzrosła o 13 tys.

Wykres dzietności i liczby urodzeń żywych:

Jak zaznacza Dominik Owczarek, sposobem na radzenie sobie z problemem starzenia się społeczeństwa może być m.in. skuteczna polityka migracyjna. Obecna skala imigracji jest tak mała, że nie szans na wyrównanie - jak np. w Niemczech - ubytku demograficznego.