"Minister Gliński posunął się dalej niż decydenci PRL" - mówi dokumentalistka Agnieszka Arnold

Chodzi o ogłoszony 28 grudnia 2018 roku pomysł Ministerstwa Kultury. Minister Piotr Gliński chce połączyć państwowe studia filmowe w jeden „profesjonalny publiczny ośrodek produkcji filmowej” o przewidywanych rocznych obrotach 100 milionów złotych. W istniejących studiach KADR, TOR, ZEBRA, KRONIKA i WFDiF widzi on "pozostałości PRL", których "kultywowanie doprowadzi do marginalizacji polskiej produkcji filmowej".

Filmowcy mają zupełnie inne zdanie. Wyrażają je jednak po fakcie, bo największa zmiana w polskim przemyśle filmowym od powołania Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej nie była z zainteresowanymi konsultowana.

Arnold: Centralizacja ma pozbawić filmowców niezależności twórczej

Dokumentalistka Agnieszka Arnold (na zdjęciu - obok Glińskiego) w liście otwartym nazywa planowane zmiany "brutalnym zamachem na niezależność filmowców", który zniweczy ich dorobek. "Nawet w PRL nikt się nie odważył zlikwidować Zespołów Filmowych" przypomina reżyserka. Centralizacja doprowadzi jej zdaniem do tego, że w państwowym przemyśle filmowym pozostaną tylko propagandziści.

Agnieszka Arnold jest autorką wielu filmów dokumentalnych o mniejszościach etnicznych oraz m.in. o Marii Janion ("Bunt Janion") i Karolu Modzelewskim ("Niepodległość bez cenzury"). Była asystentką Janusza Morgensterna (przy "Godzina W") i Stanisława Barei (przy "Misiu"). To ona zainspirowała Jana Tomasza Grossa do napisania głośnej książki "Sąsiedzi" o mordzie w Jedwabnem - wykorzystał w niej rozmowy, które przeprowadziła do filmu o tym samym tytule (2001). (Film w dwóch częściach można obejrzeć tu i tu)

Nakręciła też "Kongres niedokończony" - film o Kongresie Kultury z 1981 roku. Jego obradom przewodniczyli m.in. Gustaw Holoubek i Kazimierz Dejmek, a został on przerwany wprowadzeniem stanu wojennego.

Gliński chce konkurować z Hollywood?

"Zmiany można było skonsultować. Tymczasem minister OGŁASZA" - skomentowała w rozmowie z OKO.press Agnieszka Holland, zarzuciła ministrowi Glińskiemu, że nie skonsultował swojej decyzji ze środowiskiem filmowym. A Jacek Bromski, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich, powiedział nam: „Nie wiadomo właściwie, kto tym będzie zarządzał, jaki ta instytucja będzie miała budżet, czy i jak będzie finansowana przez państwo”.

Plusy rozwiązania dostrzegał dr hab. Marcin Adamczak z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. „Mogę się zgodzić z tym, że konsolidacja może zaradzić słabej rentowności, jeśli rzeczywiście była ona problemem w niektórych studiach, jak słyszeliśmy od ministra” - mówił OKO.press.

Jednak przeważają głosy zdecydowanie krytyczne. Krzysztof Zanussi 3 stycznia powiedział w "Kropce nad i": "To jest pewna filozofia w zarządzaniu kulturą, ta filozofia już się po wielokroć nie sprawdziła. Myśmy już mieli taką centralizację za komuny. Był Mosfilm i Lenfilm, takie dwie wytwórnie, które miały konkurować z Hollywood. Nie udało się". Zanussi kontruje ministerstwo: to nie masowe produkcje (takie jak "Krzyżacy") zbudowały prestiż polskiego kina, ale filmy artystyczne (takie jak "Popiół i diament").

Gliński (jak Pawłowicz) o Holland: "Że czerwona to się zgodzę"

Minister Gliński długo ignorował krytyczne głosy. Aż w końcu zareagował.

W poniedziałek, 7 stycznia "Fakty" TVN wyemitowały materiał o planach ministerstwa: "Minister Gliński buduje kolosa. Chce połączyć zespoły i studia filmowe w jeden narodowy. Z ludźmi kina pomysłu nie konsultuje, a nazwiska Smarzowski czy Holland działają na ministra jak płachta na byka" - komentowała Justyna Pochanke.

Minister odniósł się na Twitterze, w stylu mniej ostatnio obecnej Krystyny Pawłowicz:

"Jakiś funkcjonariusz TVN fantazjuje, że pp. Smarzowski i Holland działają na mnie "jak płachta na byka". Pani Holland jako płachta? Że czerwona to się zgodzę... Ale ja jako byk? Mimo wszystko przesada...".

Jeszcze kilka dni temu minister Gliński deklarował:

List Agnieszki Arnold w sprawie centralizacji studiów filmowych

Rozporządzenie Ministra Kultury rozwiązujące Zespoły Filmowe oraz WFDiF i dokonujące centralizacji tych podmiotów ma na celu pozbawienie filmowców niezależności twórczej. Podporządkowanie całej kinematografii jednemu ośrodkowi decyzyjnemu, uzależnionemu bezpośrednio od władzy, nie pozostawia żadnych złudzeń.

W PRL nikt się nie odważył na likwidację Zespołów Filmowych

Filmowcy budowali struktury zapewniające wolność twórczą od początku lat 90., dzięki nim kino polskie odnośni sukcesy na świecie i zdobyło z powrotem rodzimą publiczność. Brutalny zamach na niezależność filmowców ten dorobek zniweczy. Co więcej Minister w swoich zamiarach posunął się dalej niż praktykowali to decydenci PRL-u.

Wówczas nikt nie odważył się na likwidację Zespołów Filmowych. A w nich powstawały filmy odważne, krytyczne, wartościowe społecznie. Wszystkie po realizacji były kolaudowane, co równoznaczne z batalią z cenzorami i urzędnikami ministerialnymi, naprzeciw stawali kierownicy Zespołów i grono zrzeszonych w nich twórców. Odpowiedzialność, odwaga i solidarność środowiska powodowały, że o każdą zakwestionowaną scenę, o każdy kadr toczono walkę nie bacząc na utratę pozycji zawodowej i apanaży. Jako asystentka Janusza Morgensterna i Stanisława Barei pamiętam to doskonale. Zdarzało się, jak mówiono wtedy, że władza sterująca nastrojami społecznymi dopuszczała czasem do dystrybucji filmy jej zdaniem kontrowersyjne, ale mające stanowić swoisty „wentyl bezpieczeństwa”. Z reguły jednak wchodziły do kin filmy pokiereszowane przez cenzurę, z wyciętymi całymi scenami, zmienionymi zakończeniami.

Były filmy niedopuszczane do dystrybucji, ale przetrwały w magazynach i można je dziś oglądać. A te realizowane pod dyktat władzy, choć przetrwały, są bezwartościowe, chyba że traktować je jako kurioza epoki. Bo tak było i tak jest, że propaganda nie jest sztuką.

O takich subtelnościach jak rodzaj tematu, osiągnięcia twórcze reżyserki/reżysera czy nawet traktowanie filmu jako wentyla bezpieczeństwa nie będzie mowy, ponieważ reprezentanci władzy wielokrotnie dowiedli, że są ludźmi spoza kultury, nie reflektują jej znaczenia ani dla siebie, ani dla społeczeństwa.

Zostaną sami propagandyści

W tym kontekście najgorzej rysuje się przyszłość polskiego dokumentu. Zawód dokumentalisty wymaga szczególnych predyspozycji, ciekawości świata i ludzi, etyki, empatii a przede wszystkim pasji. Pasji opisywania świata po to, by go zmieniać. I dlatego dokumentalista czy zajmuje się historią, czy współczesnością, musi być subwersywny, odkrywać co zakryte, wywoływać refleksję, poszerzać widzenie i czucie. A to, sądząc po dotychczasowych dokonaniach realizowanych zgodnie z życzeniami władz, całkowicie się wyklucza. Zostaną więc sami propagandyści.

A przecież trudno sobie wyobrazić dochodzenie do wolności Polaków bez ich twórczości czy filmów Wajdy, Barei, Falka, Marczewskiego i innych wybitnych twórców.

Do niedawna robiłam filmy dokumentalne, starałam się sprostać wymaganiom nakreślonym przez poprzedników. Z satysfakcją muszę stwierdzić, że dekonstruując mity i stereotypy, miałam wierną publiczność, moje filmy współtworzyły debaty społeczne, inspirowały artystów z innych dziedzin, a także młodych naukowców. Były lepsze i gorsze, ale zawsze wprowadzały ferment i pobudzały do myślenia. Nie byłam ulubienicą kolejnych władz, nie znalazłam też sympatii w środowisku. Każda próba zdobycia finansów na kolejny film była gehenną. Z jednej i z drugiej strony stykałam się z argumentacją wręcz nikczemną. Ale do ostatniej zmiany władzy w 2015 roku udawało mi się jednak zdobywać środki właśnie dzięki zagwarantowanej niezależności twórczej filmowców.

Na podstawie moich doświadczeń, z całą stanowczością muszę stwierdzić, że

Odważny głos Krzysztofa Zanussiego to za mało, musimy być solidarni i zdeterminowani w proteście, jeśli chcemy tworzyć.

Agnieszka Arnold