Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Najwyższa Izba Kontroli przeanalizowała kampanie społeczne realizowane przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów oraz ministerstwa finansów, zdrowia, klimatu i środowiska w czasach rządów PiS. NIK dopatrzyła się nieprawidłowości przy realizacji trzech kampanii, które mogły narazić skarb państwa na stratę rzędu 15 milionów złotych.

W związku z tym do prokuratury trafiły cztery zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstw. W sprawę zamieszanych może być co najmniej sześciu urzędników, reprezentujących Kancelarię Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwo Finansów.

Trzy kampanie pod lupą

Zawiadomienia, które Najwyższa Izba Kontroli złożyła do prokuratury, dotyczą podejrzenia przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez sześciu funkcjonariuszy publicznych, działających przez to na szkodę interesu publicznego (w art. 231 § 1 kk).

Chodzi o niedopełnienie obowiązku zapewnienia celowego i gospodarnego wydatkowania środków publicznych (wynikającego z art. 44 ust. 3 pkt 1 ppkt a i b ustawy o finansach publicznych) przy realizacji kampanii społecznych w latach 2020-2023, kiedy premierem był Mateusz Morawiecki (na zdjęciu):

• „Zwroty, które cieszą” – kampania Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwa Finansów, której celem było „wyjaśnienie obywatelom przyczyn wysokich zwrotów podatku dochodowego za 2022 r. oraz utrzymanie wysokiego poziomu zadowolenia społecznego, wynikającego z otrzymania zwrotu”; na tą kampanię, zdaniem NIK, niegospodarnie wydano ponad 7,3 mln zł.
• „Liczy się Polska” – kampania Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, której celem była „poprawa nastrojów społecznych po pandemii koronawirusa i podtrzymanie pozytywnej opinii o dysponowaniu przez rząd środkami unijnymi oraz przekonanie społeczeństwa o potrzebie zabiegania o pozyskanie nowych środków z unijnego Funduszu Odbudowy”; na tą kampanię, zdaniem NIK, niegospodarnie wydano ponad 6 mln zł.
• „STOP-COVID – ProteGO Safe” – to kampania Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwa Zdrowia, promująca użytkowanie aplikacji Stop Covid, która miała służyć do samokontroli stanu zdrowia i anonimowego ostrzegania o potencjalnym kontakcie z COVID-19; zdaniem NIK na tą kampanię Kancelaria wydała niegospodarnie 2 mln zł, a następnie, pomimo że pierwsza tura kampanii nie przyniosła oczekiwanego rezultatu, wydatkowano kolejne 2,5 mln zł na dalsze działania komunikacyjne.

Jaki jest kontekst?

To kolejne zawiadomienie złożone przez NIK do prokuratury, które dotyczy nadużyć władzy w czasach rządów PiS.

W sierpniu 2024 roku do prokuratury wpłynęły pokontrolne zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przy organizacji pikników 800 plus, które pochłonęły 10 milionów złotych. NIK argumentowała, że podwyższenie kwoty świadczenia z 500 do 800 zł było decyzją administracyjną i nie wymagało podjęcia żadnych działań ze strony świadczeniobiorców, stąd promocja zmiany w programie była zupełnie niepotrzebna.

NIK bardzo gruntownie skontrolowała też funkcjonowanie Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego, w tym m.in. przyznawanie dotacji z tzw. Funduszu Patriotycznego. Fundusz Patriotyczny rozdał aż 102 miliony złotych, które trafiły do 461 organizacji, głównie narodowo-katolickich. NIK uznała, że dotacje były przyznawane z naruszeniem zasad: zmieniano punktację, poprawiano wnioski, nie zważano na powiązania ekspertów z organizacjami, a część dotacji została przyznana zupełnie uznaniowo przez dyrektora Instytutu, Jana Żaryna.

Raporty NIK są też istotnym materiałem dowodowym w toczącym się wciąż postępowaniu badania nieprawidłowości w przyznawaniu dotacji z Funduszu Sprawiedliwości. We wtorek 4 lutego do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynęły akty oskarżenia wobec sześciu osób zamieszanych w sprawę, m.in. wobec prezesa fundacji Profeto księdza Michała O. oraz urzędników z Ministerstwa Sprawiedliwości, odpowiedzialnych za przeprowadzenie i rozpatrzenie konkursu o dotacje.

Co się wydarzyło?

Według wstępnych informacji Rosjanie mieli zaatakować centrum Iziumu za pomocą pocisku balistycznego. W tym czasie na ulicy było wielu ludzi.

Jak informuje Ołeh Syniehubow, szef charkowskiej administracji wojskowej, w mieście brzmiał alarm przeciwlotniczy, ale czas „przylotu” pocisku był tak krótki, że ludzie nie zdążyli dotrzeć do schronu. Wskutek ataku zostały częściowo zniszczone budynki administracyjne, został również uszkodzony pięciopiętrowy budynek mieszkalny. Syniehubow podkreśla, że w tym miejscu nie ma żadnego obiektu wojskowego. Natomiast są tam m.in. budynki służb pomocy społecznej, podatkowej, centrum usług administracyjnych. W wyniku uderzenia zniszczona została m.in. część budynku rady miejskiej.

Rosyjski pocisk zabił pięcioro cywili, 50 osób odniosło obrażenia. Co najmniej 24 osoby trafiły do szpitala, troje z nich jest w stanie ciężkim.

Na miejscu uderzenia pracują ratownicy, medycy oraz inne służby, które ustalają, czy mieszkańcy potrzebują tymczasowego mieszkania, czy uszczelnienia okien. Zostało uszkodzonych co najmniej 170 mieszkań.

„Terror przeciwko nieuzbrojonym ludziom w biały dzień!” – pisze Syniehubow.

„Tego okrucieństwa nie da się pogodzić. Musimy wywrzeć presję na Rosję, użyć jak największej siły – siły broni, siły sankcji, siły dyplomacji – aby powstrzymać terror i chronić życie” – napisał Wołodymyr Zełenski w mediach społecznościowych.

Aktualizacja 18:14

Według charkowskiej prokuratury wśród ofiar jest trzech mężczyzn w wieku 43, 61 i 68 lat oraz dwie siostry – Anhelina oraz Ołeksandra – w wieku 19 i 18 lat. 19-letnia Anhelina była w ciąży. Dziewczyny przyjechały do urzędu, żeby złożyć wnioski o wyrobienie paszportów. Kierowca, który ich przywiózł, również zginął. Przeżyła teściowa Anheliny (na zdjęciu u góry).

Sytuacja w regionie

Rosyjska armia codziennie ostrzeliwuje przyfrontowe obwody Ukrainy za pomocą różnego typu broni, atakuje bombami oraz dronami. Tylko w ciągu ostatnich kilku dni zginęło co najmniej 13 osób w Sumach (30 stycznia oraz 1 lutego), 14 osób w Połtawie, jedna osoba w Charkowie.

Co się wydarzyło?

Chiny, na czele których stoi Xi Jinping (na zdjęciu powyżej), zapowiedziały nałożenie nawet 15-procentowych ceł na takie produkty jak węgiel i skroplony gaz ziemny oraz 10-procentowych na ropę naftową, maszyny rolnicze i niektóre samochody – poinformował CNN. To odpowiedź Pekinu na 10-procentowe cła amerykańskie, które weszły w życie we wtorek 4 lutego o 12. Chińskie cła mają zacząć obowiązywać od 10 lutego.

Poza tym Pekin ogłosił także wzmocnienie kontroli eksportowych niektórych produktów metalowych i technologii, w tym wykorzystujących takie metale rzadkie jak wolfram i tellur. Chiny są największym producentem koncentratów wolframu – odpowiadają za 80 proc. światowej produkcji.

Ponadto Chiny zdecydowały także o wpisaniu kolejnych dwóch amerykańskich przedsiębiorstw na listę podmiotów niewiarygodnych. Lista ta to de facto lista podmiotów objętych sankcjami, czyli różnego rodzaju ograniczeniami w handlu. Na listę podmiotów niewiarygodnych trafiły firma biotechnologiczna Illumina oraz producent odzieży PVH Group, właściciel takich marek luksusowych jak Calvin Klein and Tommy Hilfiger. W ciągu ostatnich pięciu dni notowania spółki spadły o 8 proc.

To nie wszystko. Chiński urząd antymonopolowy zapowiedział także otwarcie śledztwa wobec Google za rzekome naruszanie przepisów antymonopolowych. Jak zwraca uwagę CNN, nie będzie to jakoś szczególnie dotkliwe wobec amerykańskiego koncernu, bo prowadzi on bardzo ograniczoną działalność w Chinach – wyszukiwarka Google nie jest tam dostępna.

Ale jak zwraca uwagę cytowany przez CNN ekspert, Julian Evans-Pritchard z firmy analitycznej Capital Economics, odpowiedź Chin na amerykańskie cła jest bardzo ostrożna i ograniczona. Chińskie cła dotkną towarów o wartości zaledwie 20 miliardów dolarów, co stanowi zaledwie 12 proc. amerykańskiego importu do Chin, podczas gdy cła amerykańskie dotyczą towarów o wartości co najmniej 450 miliardów dolarów.

„Zastosowane środki są dość skromne w porównaniu z działaniami podjętymi przez USA i wydaje się, że zostały zaprojektowane tak, by wysłać istotny sygnał zarówno do USA, jak i na potrzeby komunikacji krajowej, bez powodowania istotnych strat” – mówi ekspert.

Jaki jest kontekst?

Prezydent Donald Trump oskarża Chiny o stosowanie nieuczciwych praktyk gospodarczych, m.in. dumpingu cenowego i zalewanie amerykańskich rynków tanimi towarami, z którymi towary wytworzone w USA nie mogą konkurować. Poza tym Trump chce likwidacji deficytu handlowego w relacji z Chinami. USA mają największy deficyt w handlu właśnie z Chinami. W 2024 roku wynosił on 292,5 miliarda dolarów I jak wynika z danych zebranych przez Bloomberg, w ciągu ostatnich lat ulega on zmniejszaniu.

Chiny zaskarżyły amerykańskie cła do Światowej Organizacji Handlu.

W dniu 4 lutego 2025 r. prokurator z Zespołu Śledczego nr 2 zajmującego się nieprawidłowościami w Funduszu Sprawiedliwości skierował do Sądu Okręgowego w Warszawie akt oskarżenia przeciwko sześciu osobom — poinformowała Prokuratura. W sumie zarzucono im popełnienie 15 czynów zabronionych.

Aktem oskarżenia objęto następujące osoby:

• Urszulę D., byłą dyrektor Departamentu Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości, podejrzaną o popełnienie 4 przestępstw,
• Karolinę K., byłą naczelnik Wydziału Pomocy Pokrzywdzonym i Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości, podejrzaną o popełnienie 4 przestępstw,
• Michała O., prezesa fundacji Profeto.pl., podejrzanego o popełnienie 4 przestępstw,
• Marcina M., byłego głównego specjalistę w Departamencie Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości, członka komisji konkursowej, podejrzanego o popełnienie 1 przestępstwa,
• Wojciecha Z., specjalistę w Departamencie Funduszu Sprawiedliwości, członka komisji konkursowej, podejrzanego o popełnienie 1 przestępstwa,
• Monikę G., zastępcę Dyrektora Departamentu Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości, podejrzaną o popełnienie 1 przestępstwa.

Michałowi O., Urszuli D. i Karolinie K. prokurator zarzucił m.in. udział w zorganizowanej grupie przestępczej, przekroczenie uprawnień i niedopełnienie obowiązków, poświadczenia nieprawdy w dokumentach oraz wyrządzenia szkody w wielkich rozmiarach w mieniu Skarbu Państwa, w celu osiągnięcia korzyści osobistych i majątkowych, w tym przez inne osoby (art. 258 § 1 kk).

Księdza Michała O., prezesa fundacji Profeto, prokurator oskarżył o doprowadzenie w porozumieniu z wyżej wymienionymi osobami do udzielenia wsparcia finansowego Fundacji „Profeto” w łącznej kwocie ponad 66 mln zł. pomimo że Fundacja nie spełniała warunków formalnych i merytorycznych do uzyskania dotacji oraz dopuszczenie się prania brudnych pieniędzy.

Urszulę D. prokurator oskarżył o m.in. przekroczenie uprawnień i niedopełnienie obowiązków w związku z dopuszczeniem do udzielenia wsparcia finansowego fundacji Profeto, mimo że ta nie spełniała wymagań formalnych.

Karolinę K. prokurator oskarżył o przekroczenie uprawnień i niedopełnienie obowiązków m.in. w związku z korektą projektu oferty, tak aby spełniała warunki formalne przyszłego konkursu, a tym samym dopuszczenie do uzyskania wsparcia finansowego przez fundację niespełniającą warunków formalnych.

Marcina M. i Wojciecha Z. prokurator oskarżył o przekroczenie uprawnień w związku z podejmowaniem działań polegających między innymi na poświadczaniu nieprawdy w dokumentacji co do spełniania wymogów formalnych przez fundację ubiegającą się o przyznanie dotacji, podczas gdy fundacja w swoich celach statutowych nie miała wskazanych celów działania związanych ze wsparciem i pomocą osobom pokrzywdzonym.

Oskarżeni usłyszeli też zarzut zawyżania punktacji w ocenie konkursowej celem przyznania dotacji fundacji Profeto.

Monikę G. prokurator oskarżył o przekroczenie uprawnień i niedopełnienie obowiązków w związku z udzieleniem wsparcia finansowego ustalonej fundacji, pomimo że oferta, która podlegała ocenie, powinna być odrzucona już na etapie oceny formalnej jako niespełniająca warunków przyznana dofinansowania.

Akt oskarżenia ma sumie 377 stron. Prokurator zawnioskował o ujawnienie na rozprawie 2078 dowodów wspierających tezę oskarżenia. Do Sądu Okręgowego w Warszawie przekazano 360 tomów akt.

W postępowaniu przygotowawczym przesłuchano 200 osób w charakterze świadka, przeprowadzono 152 przeszukania, zamówiono 120 opinii biegłych sądowych, zabezpieczono dokumentację z m.in. Ministerstwa Sprawiedliwości, Najwyższej Izby Kontroli oraz Krajowej Administracji Skarbowej, oraz przeprowadzono analizę ok. 50 umów o udzielenie dotacji.

Jaki jest kontekst?

O tym, że prowadzona przez byłego egzorcystę Fundacja Profeto wygrała konkurs Ministerstwa Sprawiedliwości i z funduszy resortu buduje centrum pomocy dla ofiar przestępstw wraz z salą widowiskową, studiem nagrań i trzema reżyserkami, informowaliśmy w OKO.press jako pierwsi już w maju 2021 roku. Ujawniliśmy wtedy, że mimo braku doświadczenia w pomocy ofiarom, fundacja Profeto już po trzech dniach od ogłoszenia konkursu złożyła szczegółową ofertę. I wygrała, pozostawiając inne organizacje w szoku – choć pomagały ofiarom od lat, w konkursie pokonał je wydawca katolickich mediów.

Od tamtej pory śledziliśmy tę sprawę, ujawniając jej kolejne szczegóły, a po naszych tekstach i po zmianie władzy sprawą zainteresowała się prokuratura. Do dziś zarzuty postawiono już 24 osobom, które są w sumie oskarżone o popełnienie łącznie 64 przestępstw.

Kolejne szczegóły sprawy – już we współpracy z TVN24 – opisywaliśmy w 2024 roku. W lutym 2024 roku ujawniliśmy poważne nieprawidłowości przy obracaniu dotacją przez Fundację Profeto. W czerwcu dotarliśmy do wykonawcy ośrodka, który opowiedział nam, czym naprawdę miała być inwestycja ks. Michała O. Ujawniliśmy również, że jeszcze przed ogłoszeniem konkursu w 2021 roku i przyznaniu dotacji dla Fundacji Profeto, ks. Michał O. miał kilkadziesiąt razy spotykać się ze Zbigniewem Ziobrą. Część z naszych ustaleń potwierdziła już prokuratura.

Co się wydarzyło?

W wywiadzie dla The Financial Times, który został opublikowany 3 lutego 2025 roku, Andrzej Duda powiedział, że zakończenie wojny rosyjsko-ukraińskiej może doprowadzić do eksplozji międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Polski prezydent ma obawy, że ona rozleje się z Ukrainy do Polski, dotknie również krajów zachodnioeuropejskich oraz USA, więc Kijów będzie potrzebował „ogromnego wsparcia” partnerów w zakresie bezpieczeństwa.

Duda porównał tę hipotetyczną sytuację do Rosji na początku lat 90. (po rozpadzie Związku Radzieckiego), gdzie po powrocie żołnierzy walczących w Afganistanie szerzyła się przemoc z użyciem broni palnej.

„Wyobraźcie sobie sytuację, gdy tysiące ludzi wraca z frontu do domu. Ci ludzie, którzy walczą z Rosją, wielu z nich będzie miało problemy psychiczne” – mówił Duda. Wiele osób z zespołem stresu pourazowego wróci do „swoich wiosek, miasteczek, gdzie znajdą zrujnowane domy, zrujnowane fabryki, bez pracy i perspektyw”.

Ukraińskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo ds. Weteranów zareagowały na słowa polskiego prezydenta.

„Nie zgadzamy się z przedstawianiem ukraińskich żołnierzy, którzy obecnie ryzykują życie w obronie Europy przed rosyjską inwazją, jako potencjalnego zagrożenia dla europejskiego bezpieczeństwa” – pisze Heorhij Tychy, rzecznik MSZ Ukainy. Słowa te poprzedzało podziękowanie Polsce oraz prezydentowi Dudzie za pomoc udzieloną Ukrainie.

Tychy zaznaczył, że po 2014 roku z wojny wróciły setki tysięcy Ukraińców, a „nie odnotowano znaczącego wzrostu przestępczości ani zagrożeń dla Polski czy Europy”. Dodał, że Ukraina od pierwszych lat rosyjskiej agresji zwraca szczególną uwagę na adaptację, socjalizację i integrację swoich żołnierzy.

„Ukraińscy żołnierze i weterani nie są zagrożeniem, ale czynnikiem bezpieczeństwa dla Ukrainy, Polski i całej Europy” – czytamy w komunikacie MSZ. „Odważni ukraińscy mężczyźni i kobiety, którzy stanęli w obronie swojego kraju i świata przed rosyjskimi najeźdźcami, zasługują na najwyższy szacunek”.

Ministerstwo Weteranów podkreśliło, że porównania z sytuacją w Rosji w latach 90. czy powrotem wojsk radzieckich z Afganistanu są nietrafne.

„Ukraińscy weterani są obrońcami, którzy chronią swoją ziemię przed najeźdźcami, a nie niosą zagrożenie” – pisze ministerstwo, dodając, że natomiast „należy skupić się na wojskach rosyjskich i ich sojusznikach, którzy są prawdziwym zagrożeniem, ponieważ nadal przygotowują nowe akty agresji przeciwko wolnemu światu”.

Ministerstwo zaznacza, że jest świadome wyzwań wiązanych z powrotem ukraińskich wojskowych do cywilnego życia i pracuje nad stworzeniem skutecznego systemu wsparcia.

Ukraińscy weterani wracają do aktywnego życia, rozwijając inicjatywy biznesowe, wolontariackie i społeczne. W adaptacji byłym żołnierzom pomagają programy sportowe i rehabilitacyjne dla weteranów.

Jaki jest kontekst?

Według danych Ukraine Crisis Media Center pod koniec 2024 roku w Ukrainie zarejestrowanych było 1,2 mln weteranów. Wyniki ogólnokrajowego badania „Wizerunek weteranów w społeczeństwie ukraińskim” przeprowadzonego na początku grudnia 2024 roku przez Ukraińską Fundację Weteranów wraz z Grupą Socjologiczną „Rating” i Ministerstwem ds. Weteranów pokazują, że stosunek Ukraińców do wojska i weteranów pozostaje niezwykle pozytywny.

96 proc. respondentów ufa weteranom ATO (operacji antyterrorystycznej, która trwała na wschodzie Ukrainy od 2014 do 2018 roku), którzy teraz znów walczą, 91 proc. – weteranom obecnej wojny. 94 proc. respondentów stwierdziło, że ufa lub raczej ufa Siłom Zbrojnym Ukrainy walczącym na linii frontu (mniej osób ma zaufanie do przedstawicieli komisji poborowych, co jest związane z problemem mobilizacji).

78 proc. respondentów uważa, że społeczeństwo ukraińskie szanuje weteranów. Aż 71 proc. respondentów ma wśród swoich krewnych osoby, które walczyły lub walczą na froncie od 24 lutego 2022 roku.

Inne teksty w OKO.press na podobny temat: