Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Amerykańscy żołnierze wycofują się z Jasionki w wojewódzkie podkarpackim i przemieszczają personel oraz sprzęt w inne miejsca w kraju. "Ta zmiana jest częścią szerszej strategii optymalizacji amerykańskich operacji wojskowych, poprawy poziomu wsparcia dla sojuszników i partnerów, a także zwiększenia efektywności.

Decyzja o przemieszczeniu wojsk i sprzętu odzwierciedla miesiące oceny i planowania, ściśle koordynowane z polskimi gospodarzami i sojusznikami z NATO" – czytamy w komunikacie opublikowanym przez amerykańską armię.

W 2022 r. siły amerykańskie ustanowiły tymczasową obecność w Jasionce po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. Miejsce to nie jest stałą polską bazą wojskową, ale jest wykorzystywane przez USA, NATO i siły partnerskie od trzech lat. Wycofanie się stamtąd wojsk amerykańskich nie oznacza likwidacji bazy. Wojska sojusznicze – m.in. polskie, norweskie, brytyjskie, niemieckie – utrzymają w Jasionce infrastrukturę ochronną.

Dyslokacja wojsk amerykańskich była jednym z ustaleń szczytu NATO w Waszyngtonie z 2024 roku.

Jaki jest kontekst?

Fakt, że przemieszczenie amerykańskich żołnierzy było wcześniej ustalane na poziomie sojuszniczym oraz nie jest wycofaniem się wojsk USA z terenu Polski zdążyli potwierdzić do tej pory szef MON Władysław Kosiniak-Kamysz, premier Donald Tusk, prezydent Andrzej Duda oraz Sztab Generalny Wojska Polskiego.

Informacja o dyslokacji zbiegła się jednak w czasie z publikacją NBC News. Amerykańska telewizja, powołując się na rozmowy z anonimowanymi amerykańskimi i europejskimi urzędnikami, twierdzi, że administracja Donalda Trumpa rozważa wycofanie nawet 10 tysięcy żołnierzy z Europy Wschodniej. To połowa 20 tysięcy żołnierzy, których po wybuchu pełnoskalowej inwazji Rosji USA pod wodzą Joe Bidena wysłały do krajów graniczących z Ukrainą.

„Wewnętrzne dyskusje na temat zmniejszenia liczby amerykańskich żołnierzy w Rumunii i Polsce odbywają się w czasie, gdy prezydent Donald Trump próbuje przekonać Putina do zgody na zawieszenie broni (...) Jeśli Pentagon przyjmie tę propozycję, wzmocni to obawy, że Stany Zjednoczone porzucają swoich wieloletnich sojuszników w Europie, którzy postrzegają Rosję jako rosnące zagrożenie – twierdzą europejscy urzędnicy” – czytamy w NBC News.

Przeczytaj teksty OKO.press na podobne tematy:

Co się wydarzyło?

W piątek Sejm przyjął przepisy obniżające wysokość składki zdrowotnej dla ok. 2,5 mln osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Ustawa trafi teraz do Senatu. Porozumienie Rezydentów OZZL skierowało do Andrzeja Dudy apel o zawetowanie nowelizacji, podkreślając, że polski system ochrony zdrowia już teraz jest skrajnie niedofinansowany.

"Ta decyzja to spadek wpływów do NFZ o 4,6 mld zł w 2026 r. Dla porównania stanowi to ponad dwa razy więcej niż w planie finansowym NFZ na 2024 kosztowała chemioterapia (2,1 mld) albo nieco mniej niż ówczesny koszt finansowania całej psychiatrii wraz z leczeniem uzależnień (5,7 mld). Choć deklaracją rządu jest uzupełnienie tych pieniędzy z budżetu państwa, to należy zaznaczyć, że nie jest to ustawowe zobowiązanie, a jedynie obietnica. Nie ma gwarancji spełnienia jej w kolejnych latach przez następne rządy, ani informacji o tym, jaka kwota miałaby być wpłacana do NFZ.

Podkreślić należy, że funkcjonujemy w kraju ze skrajnie niedofinansowaną opieką zdrowotną – plasujemy się na trzecim od końca miejscu w Unii Europejskiej. Natomiast aż 27% naszych wydatków na zdrowie obywatele pokrywają “z kieszeni” (out-of-pocket). Jakiekolwiek pogorszenie sytuacji finansowej w systemie ochrony zdrowia jest zwyczajnie nieakceptowalne"

- czytamy w liście.

O ruch prezydenta w sprawie składki zapytano także Małgorzatę Paprocką, szefową Kancelarii Prezydenta.

„Kancelaria monitoruje proces legislacyjny. Jest za wcześnie, aby mówić o decyzji prezydenta. Przepisami zajmie się teraz Senat. Trzeba poczekać na ostateczny kształt ustawy, bo ten temat wywołuje tarcia także w koalicji. Mogę zapewnić, że prezydent weźmie pod uwagę wszystkie konstytucyjne zasady dotyczące dostępu do opieki zdrowotnej, równości i sprawiedliwości społecznej” – odpowiedziała urzędniczka w rozmowie z „DGP”.

Obniżkę składki zdrowotnej dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą krytykują także politycy Nowej Lewicy oraz partii Razem.

„Obniżenie składki zdrowotnej dla dowolnej grupy społecznej w tej sytuacji, w której dziś znajduje się ochrona zdrowia, jest po prostu wyciąganiem z niej pieniędzy, które ratują życie. Bo i bez obniżenia składki dodatkowe pieniądze z budżetu byłyby i są potrzebne. Wyciąganie kasy z ochrony zdrowia odbywa się po prostu ze szkodą dla zdrowia publicznego” – mówi ministra pracy, rodziny i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk w rozmowie z SuperExpressem. Nowa Lewica proponuje likwidację systemu opartego na składce zdrowotnej i wprowadzenie podatku zdrowotnego, który objąłby także korporacje.

Jaki jest kontekst?

W piątek 4 kwietnia 2025 Sejm przegłosował rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw.

Według projektu samozatrudnieni, bez względu na formę opodatkowania, mają płacić istotnie niższą składkę zdrowotną niż dziś. Reforma obejmuje ok. 2,6 mln przedsiębiorców, z czego zyskuje ok. 2,45 mln. Wyjątkiem są osoby korzystające z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych z bardzo wysokimi przychodami – zapłacą więcej niż teraz (chodzi w praktyce o ryczałtowców z ponad 56 tys. przychodu miesięcznie.

Przedsiębiorcy będą płacić znacząco niższą składkę niż pracownicy o tych samych dochodach. Np. przedsiębiorca z dochodem odpowiadającym przeciętnemu wynagrodzeniu (dziś ok. 8,5 tys. zł brutto) zapłaci dwa razy niższą składkę niż pracownik z taką pensją. Jak wskazuje w podsumowaniu zmian organizacja audytorsko-doradcza Grant Thornton, pracownik na minimalnym wynagrodzeniu zapłaci wyższą składkę niż przedsiębiorcy z dochodem na poziomie 10 tys. zł, albo ryczałtowcy z 25 tys. zł przychodu.

NFZ straci 5,854 mld zł, ale przez niektóre przepisy ustawy (wycofanie możliwości odliczenia składek zdrowotnych od podstawy dla podatku liniowego oraz częściowo od podatku dla ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych i karty podatkowej) budżet państwa zyska 1,223 mld zł. Łączna strata dla sektora finansów publicznych jest więc szacowana na 4,626 mld zł w 2026 roku.

Minister finansów zapewnia, że prawie 6-miliardowa dziura w budżecie NFZ, która będzie skutkiem ustawy, zostanie zasypana ze środków budżetu państwa. Nowe przepisy miałby wejść w życie od 2026 roku.

4 kwietnia w Sejmie projekt poparło 213 posłów. W tym: 152 z Koalicji Obywatelskiej, 29 z Polski 2050, 30 z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Przeciw było 190 posłów: 166 z PiS, 20 z Lewicy, 4 z Razem. Wstrzymało się 25 posłów: 12 z Konfederacji, 7 z PiS, 1 z KO.

Przeczytaj teksty OKO.press na podobny temat:

Co się wydarzyło?

Na okładce magazynu „Time„ pojawił się piękny – i bardzo duży – biały wilk, a nad nim przekreślony napis „extinct” (wymarły). Wilk to Remus, nazwany tak od legendarnego założyciela Rzymu, wychowanego przez wilczycę. Ma też oczywiście brata Romulusa – obaj mają 6 miesięcy i wychowują się gdzieś w Stanach Zjednoczonych – lokalizacja nie została ujawniona, by uniknąć tłumów ciekawskich. Ich młodsza siostra, Khaleesi, jest o 4 miesiące młodsza, a imię nosi na cześć bohaterki „Gry o tron". Czwarte z rodzeństwa zmarło wkrótce po urodzeniu, ale z przyczyn losowych, niezależnych od interwencji naukowców.

Pojawił się też filmik, na którym opiekun trzyma dwa małe, kilkutygodniowe piszczące głośno – no dobrze, to pierwsze próby wycia – wilczki.

Trójka wilków nosi w sobie 20 genów wyekstraktowanych ze szkieletów wilka strasznego, zwierzęcia, które było królem amerykańskich stepów w późnym plejstocenie (125–10 tys. lat temu). Wyginął 10 tys. lat temu. Naukowcy wybrali przede wszystkim te geny, które odpowiadają za jego rozmiary – jest większy od wilka szarego – i białe futro. Poza tym genom wilka szarego i wilka strasznego jest identyczny w 99 proc.

Sensacyjna informacja wzbudza jednak kontrowersje

Marzenia o przywróceniu do życia wymarłych gatunków zwierząt i roślin towarzyszą naukowcom od dawna. Najbardziej rozreklamowane są chyba próby „ożywienia" mamuta. Badacze z Colossal Bioscience eksperymentowali z genami ptaka dodo i właśnie mamuta włochatego, ale najbardziej obiecujące okazały się wilki straszne. Surogatkami w ich przypadku były suki dużych ras psów, którym wszczepiono zmodyfikowane genetycznie jajeczka wilka szarego. Co ciekawe, dopiero dzięki badaniom DNA pozostałości tego wymarłego zwierzęcia można było ustalić, że miały one białe futro – wcześniej wyobrażano je sobie jako płowe.

Ale czy Remus i jego rodzeństwo to prawdziwe wilki straszne? Cytowany przez The New York Times Adam Boyko, genetyk z Cornell University, zwraca uwagę, że cała trójka jest wychowywana pod kontrolą ludzi, nie wykształci więc zachowań typowych dla wilczej sfory. Ich dieta również różni się od tej sprzed dziesiątków tysięcy lat, co powoduje, że nie mają podobnej do przodków flory bakteryjnej.

Niedługo po opublikowaniu okładki magazynu „Time” z białym wilkiem, pojawił się artykuł na portalu New Scientist. Jego autor podkreśla, że wilk straszny nie został przywrócony. Nadal jest gatunkiem wymarłym i działania firmy Colosal Bioscience tego nie zmieniły. Sensacyjną wiadomość komentują też naukowcy zajmujący się biologią tych drapieżników.

„Firma Colossal Bioscence nie odtworzyła wilka strasznego” – mówi prof. Robert Mysłajek, badacz wilków ze Stowarzyszenia dla Natury „Wilk”. „Doprowadziła do tego, że suka psa domowego urodziła zwierzę, które posiada genom wilka szarego i niewielką liczbę genów edytowanych na podobieństwo wilka strasznego” – dodaje. Jak podkreśla, białe szczenięta to nie wilk straszny, a genetyczna hybryda.

„To sprytna i głośna akcja marketingowa” – dodaje naukowiec w nagraniu, które opublikował na swoim Facebooku. „Z punktu widzenia ochrony przyrody to działanie fatalne, bo niezorientowany odbiorca odnosi wrażenie, że mamy magiczną różdżkę, dzięki której można odtworzyć wymarłe gatunki” – podkreśla prof. Mysłajek. To może dawać złudzenie, że nie musimy więc dbać o te gatunki, które dziś są na granicy wymarcia.

Doktor Robert Maślak, biolog z Uniwersytetu Wrocławskiego sensację w sprawie wilka strasznego nazywa „ściemą roku”.

„Firma twierdzi, że wprowadziła do genomu wilka szarego 20 fragmentów DNA w 14 genach pochodzących od wilka strasznego. Pięć z nich warunkuje białą barwę sierści. Pozostałe dotyczą wielkości, muskulatury i kształtu uszu. Mają się ujawnić w wyglądzie w ciągu pół roku. 14 zmienionych genów to bardzo mało. Ssaki mają około 20 000 genów kodujących białka oraz około 40 000 genów niekodujących. Wilk szary ma 99,5 proc. wspólnych genów z Aenocyon dirus i te szczenięta też mają 99,5 proc. wspólnych genów z tym wymarłym gatunkiem. Są nieco zmodyfikowanymi wilkami szarymi” – wskazuje. Zaznacza również, że w czasie, gdy mamy wielkie wymieranie gatunków, przywracanie tych, których nie ma na Ziemi od dziesiątek tysięcy lat, nie znajduje uzasadnienia. Również dlatego, że ekosystemy uległy zmianie, więc dla wilka strasznego nie byłoby miejsca w naturze.

Prof. Robert Mysłajek dodaje: „Tymczasem ochrona bioróżnorodności, to ochrona gatunków w ich naturalnych siedliskach i ograniczenie dewastacji czynionych obecnie przez ludzi”.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press

Na zdjęciu: czaszka wilka strasznego wykopana w Stanach Zjednoczonych. Fot. AFP

Co się wydarzyło?

Ruszają prace komisji, która będzie wyjaśniać mechanizmy represji wobec organizacji społecznych i aktywistów w latach 2015-2023.

“To komisja będzie miała za zadanie zbadać i przeanalizować różne metody ograniczania korzystania z konstytucyjnych wolności” – powiedział Adam Bodnar na konferencji prasowej.

Przewodniczącą komisji została adw. Sylwia Gregorczyk-Abram, współtwórczyni obywatelskiej inicjatywy “Wolne Sądy”.

Oprócz niej, w składzie komisji znajdzie się 10 osób:

• adw. Paweł Murawski – doradca organizacji pozarządowych oraz obrońca ściganych przed sądami aktywistów;
• adw. Kinga Dagmara Siadlak – wspózałożycielka Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris;
• dr hab. Mikołaj Małecki – adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego;
• dr hab. Tomasz Grzyb – psycholog społeczny i profesor uniwersytetu SWPS;
• dr hab. Krzysztof Podemski – socjolog, profesor Uniwersytetu Adama Mickiewicza, zajmujący się naukowo funkcjonowaniem społeczeństwa obywatelskiego.
• Andrzej Krajewski – działacz Solidarności w latach osiemdziesiątych, wieloletni korespondent Telewizji Polskiej i Polskiego Radia w Waszyngtonie, kronikarz działalności mediów publicznych i opozycji ulicznej w czasach rządów PiS;
• dr Klementyna Suchanow – pisarka i aktywistka;
• Dobrosław Rola – pedagog zaangażowany w pomoc społeczną, wolontariusz, socjoterapeuta i streetworker wspierający osoby w kryzysie bezdomności;
• Magdalena Dropek – doradczyni Ministry Równości, przez prawie dziesięć lat redaktorka największego i najstarszego medium LGBTQI w Polsce, Queer.pl.
• Katarzyna Antoniak – dyrektorka Biura Ministra w Ministerstwie Cyfryzacji;

Jak zastrzega Adam Bodnar, powołana przez premiera komisja, nie będzie miała funkcji śledczych.

“Ta komisja będzie działać na zasadzie gromadzenia dokumentacji, rozmowy z organizacjami pozarządowymi i działaczami społecznymi oraz współpracy z innymi organami władzy, które zakładam, że w ramach zasady współdziałania organów władzy, będą przekazywały odpowiednie informacje” – powiedział Adam Bodnar.

Jak podkreślił szef MSWiA, celem komisji nie będzie też represjonowanie szeregowych funkcjonariuszy wykonujących rozkazy.

“Komisja ma się zająć tymi politykami, którzy z nadużywania władzy, wykorzystywania służb i mediów publicznych uczynili metodę swojego funkcjonowania” – powiedział Tomasz Siemoniak.

Jaki jest kontekst?

Prace komisji mają skupić się na przypadkach łamania wolności zgromadzeń, łamania wolności słowa i działalności mediów publicznych. O represjach wobec aktywistów oraz tzw. SLAPP-ach pisaliśmy wielokrotnie na łamach OKO.press.

Przygotowaliśmy między innymi dwa raporty “Na celowniku”, w których opisaliśmy systemowy mechanizm łamania praw obywatelskich przez władzę Zjednoczonej Prawicy. “W dzisiejszej Polsce inicjatorem SLAPP nie jest biznes czy wpływowe organizacje, ale przede wszystkim upartyjnione państwo, które używa przeciwko aktywistom wszystkich narzędzi, jakimi dysponuje – policji, prokuratury i mediów publicznych” – pisaliśmy w pierwszym raporcie “Na Celowniku”.

Jego kontynuacją była druga edycja raportu opisująca to, jak państwo PiS nękało aktywistów, którzy po ataku Rosji na Ukrainę ruszyli na pomoc uciekającym przed wojną uchodźcom.

Wybór spraw aktywistów, które opisało OKO.press:

Co się wydarzyło?

Poniedziałek 7 kwietnia to pierwszy dzień obowiązywania ceł ogłoszonych w piątek przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa. To decyzja, którą komentatorzy i eksperci oceniają jako początek wojny handlowej i być może początek końca wolnego handlu takiego, jakim go znamy od kilkudziesięciu lat. Światowe giełdy zareagowały na decyzję o cłach wyprzedażą.

Główny indeks giełdy w Tokio stracił na zamknięciu 7,8 proc., w Hong Kongu – ponad 13 proc., w Singapurze – 7,5 proc. Spadki dotknęły także giełd europejskich. Główne indeksy giełd we Frankfurcie, Paryżu i Londynie w zależności od pory dnia spadały od 10 do ponad 4 proc. Również polski WIG20 spadł o poranku o 6 proc., a po południu Polska Giełda Papierów Wartościowych poinformowała, że o godz. 15:15 wstrzymuje na godzinę notowania. Powodem tej nietypowej decyzji miało być zapewnienie „bezpieczeństwa obrotu”. Przed wstrzymaniem handlu WIG20 tracił 2 proc.

O czasie wystartowała nowojorska giełda i zaczęła poniedziałek od kolejnych spadków: na otwarciu indeks S&P 500 stracił 3,5 proc., a Nasdaq 3,7 proc. Wtedy w mediach społecznościowych zaczęła krążyć rzekoma wypowiedź Kevina Hassetta, głównego doradcy ekonomicznego Białego Domu, który miał ogłosić, że prezydent Donald Trump rozważa 90-dniowe zawieszenie ceł z wyłączeniem Chin. Indeksy wystrzeliły w górę, ale szybko okazało się, że informacja jest bardzo przesadzona. Hassett rozmawiał wcześniej rano z telewizją Fox News, gdzie zapytano go o ewentualne zawieszenie ceł, ale odpowiedź była pozbawiona konkretów: „Myślę, że prezydent podejmie decyzję, jaką podejmie„ – miał stwierdzić Hasset. Również Biały Dom nazwał plotki o zawieszeniu ceł ”fake newsem".

Po godzinie 17 polskiego czasu główne indeksy na Wall Street ponownie świeciły się na czerwono, notując spadki w okolicach 1 proc.

Ostra reakcja rynków na zmianę amerykańskiej polityki handlowej, może według ekspertów zwiastować spowolnienie amerykańskiej gospodarki lub nawet recesję.

Jaki jest kontekst?

To pierwsze notowania giełd światowych od czasu wejścia w życie ogłoszonej przez Donalda Trumpa podwyżki ceł dla praktycznie wszystkich krajów na świecie. Najniższe, 10-procentowe cła weszły w życie o północy czasu waszyngtońskiego w sobotę 5 kwietnia. Wyższe cła obowiązują od dzisiaj, czyli od poniedziałku 7 kwietnia.

W jaki sposób administracja Trumpa wyliczyła nowe taryfy, w prosty sposób wytłumaczył na łamach OKO.press Jakub Szymczak. Nowa polityka handlowa to sposób Donalda Trumpa na “przywracanie świetności” Stanom Zjednoczonym i powrót produkcji przemysłowej do USA. Na razie jednak Amerykanie zniszczyli zaufanie partnerów handlowych, a Amerykanów czekają spore wzrosty cen podstawowych produktów.

„Amerykańskie firmy mogą być konkurencyjne na rynkach światowych m.in. dlatego że korzystają z importowanej stali, części samochodowych itd. Co więcej, import tych dóbr pozwala rozwijać branże o wyższej wydajności i wyższych płacach – w tym na eksportowe, takie jak przemysł lotniczy czy projektowanie oprogramowania” – mówi w rozmowie z OKO.press dr Łukasz Rachel, adiunkt ekonomii w University College London.

Inne teksty OKO.press na ten temat: