Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

To najwyższe bariery handlowe od ponad wieku: 10-procentowe cło podstawowe na cały import i wyższe cła nałożone na niektórych największych partnerów handlowych kraju.

Co się stało?

Indeks Dow Jones spadł w czwartek o prawie 4%, co stanowi największą jednodniową stratę procentową od czerwca 2020 r. Indeks S&P 500 stracił prawie 5%, a mocno technologiczny Nasdaq spadł o prawie 6%, co jest najgorszym dniem procentowym od marca 2020 r., czyli od pandemii. Ucierpiały zwłaszcza amerykańskie firmy, które duzo produkują za granicą. Akcje Nike straciły 14%, a Apple – 9%. Giełdy azjatyckie miały w piątek problemy z odbiciem. Japońskim Nikkei otwarł się ze spadkiem o 1,85%, po spadku o 2,8% z czwartku. Rynki chińskie były zamknięte z powodu święta — podaje Reuters.

Dolar tracił wobec głównych walut świata, a także złotego. Po południu w czwartek za 1 euro płacono 1,106 dolara, a za 1 dolara 3,79 zł. Rentowność amerykańskich obligacji dziesięcioletnich zeszła do 4,05 proc., ponieważ inwestorzy zaczęli inwestować w bezpieczne obligacje. Cena złota ustanowiła rekord blisko 3160 dolarów, by później spaść w okolice 3100 dolarów – podaje „Rzeczpospolita”.

Jakie będą skutki?

Z Białego Domu napływały sprzeczne komunikaty, czy nowe cła będą na stałe, czy też są taktyka negocjacyjną Trumpa. Bo ten ogłosił, że cła „dają nam one ogromną siłę negocjacyjną”. A informacje o spadkach na giełdach zignorował: „Rynki będą przeżywać rozkwit” – obiecał Trump w czwartek. „Kraj będzie przeżywał rozkwit”.

„Jeśli obecny pakiet celny zostanie utrzymany, recesja w drugim lub trzecim kwartale jest bardzo prawdopodobna, podobnie jak rynek niedźwiedzia (spadki na giełdzie)” – powiedział Reutersowi David Bahnsen, dyrektor ds. inwestycji w The Bahnsen Group. „Pytanie brzmi, czy prezydent Trump poszuka jakiegoś rodzaju odejścia od tej polityki, jeśli — i kiedy — zobaczymy bessę na giełdzie”.

Analitycy próbują oszacować skutki obecnego ruchu administracji Trumpa. Ostrzegają, że nowe cła mogą podnieść ceny w Ameryce na wszystko, od marihuany po właśnie buty do biegania i iPhone'a Apple'a. Wysokiej klasy iPhone może kosztować nawet 2300 dolarów, jeśli Apple przerzuci koszty na konsumentów.

Premier Kanady, Mark Carney, powiedział, że Stany Zjednoczone wycofały się ze swojej historycznej roli lidera międzynarodowej współpracy gospodarczej. „Dziś gospodarka światowa jest zupełnie inna niż wczoraj” – powiedział, ogłaszając szereg ograniczonych środków zaradczych.

Chiny zapowiedziały odwet za nałożenie przez Trumpa 54-procentowego cła na import towarów z drugiej co do wielkości gospodarki świata; podobnie uczyniła Unia Europejska, na którą nałożono 20-procentowe cło.

Prezydent Francji Emmanuel Macron zaapelował do krajów europejskich o zawieszenie inwestycji w Stanach Zjednoczonych. Inni partnerzy handlowi, w tym Japonia, Korea Południowa, Meksyk i Indie, stwierdzili, że na razie wstrzymają się z jakimikolwiek represjami, gdyż chcą uzyskać ustępstwa.

Co się stało?

Ekolodzy i aktywiści przyrodniczy alarmują: 1 kwietnia Ministerstwo Rolnictwa opublikowało informację, że na torfowiskach użytkowanych rolniczo, objętych jedną z unijnych norm dobrych praktyk rolniczych, znanych pod zbiorczą nazwą jako normy GAEC, nadal możliwe będzie osuszanie, prowadzące do dalszej degradacji bezcennych terenów podmokłych.

Konserwacja rowów melioracyjnych, obejmująca usuwanie przetamowań, koszenie roślinności wodnej, usuwanie krzewów, oraz – co 3 lata – odmulanie rowów i udrażnianie rurociągów drenarskich – te prace są według ministerstwa dozwolone na terenach, które, jak się wydawało, dopiero co udało się uratować przed nieodwracalnym osuszeniem.

Informacja resortu jest sprzeczna z celem normy GAEC 2, której stosowanie ministerstwo początkowo chciało ograniczyć do minimalnego odsetka torfowisk, ustępując dopiero pod presją Komisji Europejskiej.

Jak twierdzą dziś organizacje przyrodnicze ustępstwo było pozorne, gdyż katalog prac, o których mowa w informacji ministerstwa, wyklucza prawidłowe zastosowanie normy GAEC 2.

“Dopuszczony jest klasyczny zestaw działań prowadzących do dalszego odwadniania i degradacji torfowisk użytkowanych obecnie jako trwałe użytki zielone lub grunty orne. Skandal polega na tym, iż jest to działanie dokładnie odwrotne do wymaganego w ramach normy GAEC-2, która ma na celu ochronę gleb torfowych użytkowanych rolniczo przed dalszym odwodnieniem i połączoną z tym ogromną emisją dwutlenku węgla” – alarmuje Fundacja Greenmind.

Jaki jest kontekst?

Pod koniec 2024 roku ministerstwo zaproponowało stosowanie normy GAEC2 tylko do najlepiej zachowanych torfowisk, czyli gleb o 60 proc. zawartości materii organicznej. Zdaniem Centrum Ochrony Mokradeł i innych organizacji naukowych był to zapis szkodliwy, ponieważ tak dobrze zachowanych torfowisk w Polsce już prawie nie ma.

Tak wyśrubowany poziom obowiązywania normy sprawiłby, że zdegradowane torfowiska z mniejszą zawartością materii organicznej – niemniej wciąż cenne i możliwe do odtworzenia – uległyby presji gospodarki rolnej i nieodwracalnej degradacji. Tymczasem Polska od dekad boryka się z suszą, która w tym roku osiąga katastrofalne rozmiary po niemal bezśnieżnej zimie.

W marcu 2025 r. ministerstwo poinformowało, że Komisja Europejska nie zgodziła się na proponowany zapis. Pod naciskiem KE ministerstwo obniżyło więc kryterium do 40 proc. zawartości materii organicznej, zwiększając tym samym areał gruntów objętych normą ze 140 tys. ha do ok. 400 tys. hektarów.

“Opublikowana informacja ministerstwa o możliwości konserwacji rowów jest po prostu sabotażem zapisów normy GAEC-2 uzgodnionych z KE (…) Wynegocjowane z Komisją Europejską brzmienie krajowych zapisów normy GAEC-2 mówi jasno o zakazie budowy i odnawiania rowów i instalacji drenujących” – pisze Fundacja Greenmind.

- dodaje fundacja.

Ekolodzy alarmują, że osłabianie normy GAEC 2 stoi w całkowitej sprzeczności z przyjętym w połowie 2024 roku rozporządzeniem w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych (tzw. Nature Restoration Law, NRL). Rząd Donalda Tuska zagłosował przeciwko przyjęciu tego rozporządzenia.

Dla porównania – w Danii lub Niemczech ochroną w ramach normy GAEC2 objęto gleby organiczne odpowiednio od 12,5 proc. i 15 proc. zawartości materii organicznej. Według Centrum Ochrony Mokradeł pożądany poziom normy GAEC2 w Polsce to ok. 15-20 proc.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press

Co się wydarzyło?

Sekretarz stanu USA Marco Rubio podczas spotkania z szefem NATO Markiem Rutte 3 kwietnia w Brukseli powiedział, że wszyscy członkowie NATO, w tym Stany Zjednoczone, powinny wydawać na obronność po 5 proc. PKB. To kolejny kiedy raz, kiedy wysoki rangą członek amerykańskiej administracji tak wysoko ustawia pułap wydatków państw Sojuszu Północnoatlantyckiego na obronność. O tym, że państwa Sojuszu powinny wydawać 5 proc. na obronność, mówił też na początku stycznia prezydent Donald Trump.

Rubio podkreślił też, że „nieuzasadnione” są obawy Europejczyków o to, że USA mogą chcieć opuścić Sojusz lub nagle zmniejszyć swoją obecność w Europie. Rozważania na ten temat w mediach określił mianem „histerii”.

„Prezydent Trump bardzo wyraźnie zadeklarował, że wspiera NATO (...). USA są aktywne w ramach NATO bardziej niż kiedykolwiek (...). [Prezydent Trump] sprzeciwia się jedynie NATO, które nie ma faktycznych zdolności niezbędnych, aby dotrzymać zobowiązań wobec sojuszników” – powiedział Rubio reporterom po spotkaniu.

O tym, że USA nie mają planów wycofania się z Sojuszu, mówił też szef NATO, Mark Rutte.

„USA nie mają planu nagłego zmniejszenia swojej obecności w Europie (...), pomimo że muszą być mocniej obecne w innych regionach” – powiedział Rutte. Dodał, że jeśli Amerykanie będą chcieli skupić swoją obecność bardziej w rejonie Indo-Pacyfiku, zostanie to przeprowadzone w „skoordynowany sposób”.

Jaki jest kontekst?

Posądzanie Europejczyków o „histerię” jednak zaskakuje, zważywszy na to, że te obawy nie wzięły się znikąd, lecz były efektem niejasnych wypowiedzi członków amerykańskiej administracji dotyczących zmniejszenia zaangażowania w bezpieczeństwo Europy. Podczas konferencji bezpieczeństwa w Monachium wiceprezydent J.D. Vance mówił m.in. o tym, że największym zagrożeniem dla Europy nie jest Rosja, lecz „zagrożenie wewnętrzne” w postaci rzekomego łamania demokracji i wolności wypowiedzi. Przy czym jako przykład tego Vance podał anulowanie wyborów w Rumunii, do którego doszło na skutek nieprawidłowości w kampanii i bardzo prawdopodobnej ingerencji w wybory Rosjan. Wypowiedź Vance'a podburzyła więc zaufanie Europejczyków, bo oto przedstawiciel najważniejszego kraju sojuszniczego przedstawił zupełnie sprzeczną z ich stanowiskiem diagnozę bezpieczeństwa dla kontynentu.

12 lutego podczas spotkania ministrów obrony NATO w Brukseli sekretarz obrony USA Pete Hegseth powiedział, że USA nie będą już dłużej „głównie skupione” na bezpieczeństwie Europy, bo ważniejsza jest dla nich „zabezpieczanie własnych granic i zapobieganie wojny z Chinami”.

Hegseth powiedział też, że USA nie będą brały udziału w misji stabilizacyjnej w Ukrainie po zakończeniu wojny i że to Europa będzie musiała wziąć na siebie to zobowiązanie. Przy tym, że Europa w wielu kluczowych dla obronności obszarach polega na wsparciu Stanów Zjednoczonych, tak radykalne wykluczenie możliwości amerykańskiego zaangażowania — na etapie sprzed jakichkolwiek rozmów pokojowych — również wzbudziło ogromny niepokój i niezrozumienie sojuszników. Zwłaszcza że ci konsekwentnie powtarzali, że jakiekolwiek gwarancje bezpieczeństwa dla Ukrainy będą skuteczne pod warunkiem, że zaangażują się w nie Amerykanie. USA otwarcie odmówiło więc wsparcia sojuszniczego w niezwykle kluczowej dla bezpieczeństwa kontynentu sprawie.

Do tego trzeba dodać wielokrotnie powtarzane przez Donalda Trumpa zapowiedzi o tym, że USA nie zaangażują się w obronę żadnego kraju, który nie wydaje na obronność co najmniej 2 proc. PKB. Takie wypowiedzi były jasnym zakwestionowaniem postanowień o kolektywnej obronie, bo te nie wiążą działania artykułu 5 NATO z poziomem wydatków na obronność.

Obecnie europejscy sojusznicy NATO wciąż mierzą się z ogromną niepewnością co do stabilności i jedności sojuszu. Wiele państw deklaruje podniesienie wydatków na obronność do poziomu ponad 2 lub 3 proc. PKB, co jest dla nich ogromnym kosztem. Jednocześnie USA wciąż przesuwają granicę minimalnych oczekiwanych wydatków. Nowy poziom wydatków na obronność państwa NATO mają ustalić na szczycie Sojuszu w czerwcu w Hadze.

Co się wydarzyło?

Prokuratura uchyliła wobec Anny W. areszt tymczasowy zasądzony na wniosek prokuratora na okres 3 miesięcy przez Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w dniu 30 stycznia 2025 r. Areszt został zastosowany jako tzw. środek zapobiegawczy, aby zapewnić prawidłowy przebieg śledztwa.

Jednak ze względu na pogarszający się stan dziecka podejrzanej, potwierdzony opiniami biegłych, 3 kwietnia prokurator zdecydował o uchyleniu aresztu. Prokuratura ma do tego prawo na mocy art. 259 § 1 pkt 2 k.p.k., który dopuszcza możliwość odstąpienia od tymczasowego aresztowania ze względu na możliwe negatywne skutki dla osoby najbliższej podejrzanej.

W okresie aresztowania Anny W. dziecko pozostało pod opieką męża podejrzanej, Marka W., który jest podejrzanym w tym samym postępowaniu.

Jaki jest kontekst?

Anna W., była dyrektor Biura Prezesa Rady Ministrów jest podejrzana o udział w zorganizowanej grupie przestępczej oraz przyjęcie od Pawła S. korzyści majątkowej w wysokości 3,5 milionów zł w zamian za wpływanie na postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego na dostawę agregatów prądotwórczych.

Na wniosek prokuratora Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach w dniu 30 stycznia 2025 r. zastosował wobec Anny W. środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres 3 miesięcy. Jak podkreśla prokuratura, w momencie zastosowania aresztu okoliczności sprawy nie wskazywały na to, że pozbawienie wolności podejrzanej pociągnie za sobą ciężkie skutki dla niej samej lub jej najbliższej rodziny, co jest podstawą uchylenia stosowania aresztu.

Prokuratura podkreśla jednak, że decyzja o uchyleniu aresztu tymczasowego nie ma nic wspólnego z przebiegiem śledztwa.

„W sprawie nadal aktualne pozostają przesłanki stosowania środków zapobiegawczych, w tym istnieje duże prawdopodobieństwo, że podejrzana popełniła zarzucane jej przestępstwa” – pisze prokuratura w komunikacie.

Dlatego też, w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, prokurator zastosował wobec podejrzanej środki zapobiegawcze o charakterze wolnościowym – poręczenie majątkowe w wysokości 400 tysięcy zł, zakaz opuszczania kraju oraz dozór policji połączony z zakazem kontaktu ze wskazanymi uczestnikami postępowania. Zakaz ten nie obejmuje męża podejrzanej, Marka W.

Stworzona przez PiS Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych zawierała bez przetargów wielomilionowe kontrakty z zaprzyjaźnionymi firmami. Zarządzał nią zaufany człowiek premiera Mateusza Morawieckiego, Michał K. Najwięcej zamówień trafiało do firmy Red is Bad, założonej przez Pawła Sz. To ta spółka miała pozyskiwać od RARS ustawione zlecenia na dostawy sprzętu w trakcie pandemii. Paweł Sz. miał sprzedać Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych po zawyżonych cenach sprzęt za pół miliarda złotych. Jak wynika z dotychczasowych zeznań świadków, które ujawniła m.in. Gazeta Wyborcza, nielegalny proceder miał się odbywać bezpośrednio na zlecenie Michała K., ówczesnego prezesa RARS.

Co się wydarzyło?

Budapeszt ogłosił wycofanie się ze Statutu Rzymskiego, na podstawie którego działa Międzynarodowy Trybunał Karny. Decyzja została ogłoszona przez premiera Viktora Orbána podczas konferencji prasowej z Benjaminem Netanjahu, objętym wydanym przez MTK nakazem aresztowania premierem Izraela.

„Właśnie podpisałem dokumenty potwierdzające nasze wycofanie z MTK (…). Powodem jest to, że ten ważny, międzynarodowy sąd w ostatnich latach stał się bastionem upolitycznienia (…). Najlepiej to widać na przykładzie decyzji w sprawie Izraela” – powiedział Viktor Orbán podczas konferencji prasowej z Netanjahu. Dodał, że bardzo się cieszy, że Węgry są dla Netanjahu „bezpiecznym miejscem”.

Benjamin Netanjahu przyjechał do Budapesztu z oficjalną wizytą w czwartek 3 kwietnia. To jego druga podróż zagraniczna po wydaniu przez MTK nakazu jego aresztowania w listopadzie 2024 r. Został podjęty z honorami. Zgodnie ze wcześniejszymi deklaracjami, węgierskie władze nie zamierzają dokonać jego zatrzymania.

Podczas wspólnej konferencji prasowej Viktor Orbán podkreślał, że Węgry są obecnie „wyspą wolności w UE” oraz „europejskim bastionem cywilizacji judeo-chrześcijańskiej”. Stwierdził też, że to na Węgrzech zamieszkuje największa diaspora żydowska w Europie. Wizytę Netanjahu określił jako „o znaczeniu cywilizacyjnym”.

Przywódcy mają rozmawiać m.in. o współpracy gospodarczej oraz obronnej, a także o „rosnącym antysemityzmie w Europie Zachodniej”.

„Antysemityzm w Europie Zachodniej osiągnął ostatnio rozmiar nieobserwowany wcześniej” – stwierdził Orbán. Dodał, że „jest on napędzany przez nielegalną migrację”, której „Bruksela nie chce i nie może powstrzymać”. Podkreślił, że nie zamierza respektować żadnego unijnego prawa, które zakłada przyjmowanie migrantów.

Benjamin Netanjahu przyznał, że jest „bardzo wzruszony wizytą”. Relacje z Węgrami określił mianem „wielkiego sojuszu”. Podziękował Orbánowi za trzymanie strony Izraela na forum UE, ONZ oraz „śmiały ruch w sprawie MTK”.

„To ważne nie tylko dla nas, ale dla wszystkich demokracji, żeby przeciwstawić się tej skorumpowanej organizacji” – powiedział Benjamin Netanjahu podczas wspólnej organizacji prasowej.

Jaki jest kontekst?

Rząd Orbána nie uznaje toczącego się przeciwko Benjaminowi Netanjahu postępowania w Międzynarodowym Trybunale Karnym. Premier Izraela oskarżony jest o zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości polegające m.in. na głodzeniu jako metodzie prowadzenia wojny i umyślnym kierowaniu ataków na ludność cywilną oraz zbrodni przeciwko ludzkości polegających na zabójstwach, prześladowaniach i innych nieludzkich czynach. Oprócz niego analogiczne zarzuty ciążą też na byłym ministrze obrony Izraela Joawie Galancie.

Nakazy aresztowania przeciwko Netanjahu i Galantowi dotyczą przestępstw popełnionych od co najmniej 8 października 2023 r. do co najmniej 20 maja 2024 r., czyli dnia, w którym prokuratura złożyła wnioski o wydanie nakazów aresztowania.

Także w listopadzie 2024 roku MTK wydał nakaz aresztowania Mohammeda Diaba Ibrahima Al-Masriego, dowódcy Brygad al-Kassam, czyli zbrojnego skrzydła Hamasu. Na Al-Masrim ciążyły zarzuty zbrodni przeciwko ludzkości polegających na zabójstwach, torturach, gwałtach i innych formach przemocy seksualnej oraz zbrodni wojennych polegających na zabójstwach, umyślnym kierowaniu ataków na ludność cywilną, braniu zakładników, gwałtach i innych formach przemocy seksualnej, okrutnym traktowaniu i naruszaniu godności osobistej. Oskarżeniem objęte były zbrodnie po 7 października 2023 roku. Nakaz wobec Al-Masriego został jednak anulowany po potwierdzeniu jego śmierci.

Z tego samego powodu MTK wycofał nakazy aresztowania wobec przywódcy Hamasu Yahya Sinwara oraz premiera Autonomii Palestyńskiekj Ismaila Haniyeha.

MTK to sąd międzynarodowy powołany do sądzenia osób fizycznych oskarżanych o popełnienie najcięższych zbrodni, takich jak zbrodnie ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne oraz zbrodnie agresji. Działa na podstawie Statutu Rzymskiego, który jest umową międzynarodową. Sygnatariuszami umowy jest obecnie 125 krajów, w tym wszystkie państwa UE. Jeśli sfinalizują swoją zapowiedź,

Sygnatariuszem Statutu Rzymskiego nie są też np. Stany Zjednoczone.

Wszystkie państwa-strony Statutu są zobowiązane do przestrzegania postanowień MTK, w tym tych o nakazach aresztowania. Państwa te powinny zatem dokonać zatrzymania Benjamina Netanjahu. Ale Węgry nie są jedynym krajem, który zapowiedział, że nie zamierza tego zrobić. „List żelazny” wobec Netanjahu przedstawił też rząd Donalda Tuska, co wzbudziło ogromne kontrowersje i niezadowolenie opinii publicznej, bo to łamanie prawa. Podobne deklaracje złożył niedawno Friedrich Merz, kandydat na kanclerza Niemiec.

Krytyczni wobec izraelskiego rządu komentatorzy z Izraela twierdzą, że Benjamin Netanjahu chce doprowadzić do tego, by kolejne kraje ignorowały postanowienia MTK i aby w ten sposób doszło do „normalizacji” jego podróży zagranicznych.