Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Minister sprawiedliwości, prokurator generalny Adam Bodnar podczas odbywającej się w Gdańsku konferencji pod hasłem „Prawnicy Solidarności/Prawnicy Przyszłości!” mówił o poszukiwaniach byłego wiceministra sprawiedliwości Marcina Romanowskiego, podejrzanego w śledztwie dotyczącym Funduszu Sprawiedliwości.

„Proszę zauważyć, że podstawa prawna do pozbawienia wolności pana Marcina Romanowskiego zaistniała wtedy, kiedy sąd wydał postanowienie o tymczasowym areszcie (9 grudnia – od aut.). Wcześniej nie było możliwości, aby pana Romanowskiego pozbawić tej wolności” – mówił Bodnar. „Nie byłoby to możliwe, gdyby nie powołanie zespołu śledczego do spraw wyjaśnienia wszystkiego, co związane z Funduszem Sprawiedliwości. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie odważna postawa prokuratora Piotra Woźniaka i jego prokuratorów. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie uchylenie immunitetu sejmowego i Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy i nie byłoby to możliwe, gdyby nie postanowienie sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Nie jesteśmy w stanie odpowiadać za to, że w takich sytuacjach ludzie się ukrywają, uciekają i nie wiemy co się z nimi dzieje” – dodał.

Jak podkreślił, policja „wyczerpuje teraz swoje możliwości na terenie kraju”.

- powiedział, wskazując, że odpowiednie działania ruszą w ciągu najbliższych dni.

Jaki jest kontekst?

Marcin Romanowski w latach 2019-2023 był wiceministrem sprawiedliwości, współpracownikiem ministra Zbigniewa Ziobry i odpowiadał za nadzorowanie Funduszu Sprawiedliwości. Od lutego 2024 trwa śledztwo w sprawie nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości, które ma sprawdzić, czy pieniądze były wydatkowane niezgodnie z przeznaczeniem.

Głównym wątkiem śledztwa jest rekordowa dotacja przyznana Fundacji Profeto, którą kieruje ks. Michał O. O podejrzanej dotacji dla Profeto pisaliśmy jako pierwsi w OKO.press jeszcze w 2020 roku.

Prokuratura Krajowa zarzuca Romanowskiemu popełnienie 11 przestępstw, wśród których są udział w zorganizowanej grupie przestępczej i ustawianie konkursów na pieniądze z Funduszu Sprawiedliwości. Grozi mu 25 lat pozbawienia wolności. 9 grudnia Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa rozpatrzył wniosek prokuratury w sprawie aresztu Marcina Romanowskiego. Od wtorku policjanci przeszukiwali adresy, pod którymi mógł przebywać. Prokuratura przekazała, że od 6 grudnia Romanowski nie loguje się do sieci i nie posługuje się żadnym numerem zarejestrowanym na jego dane osobowe. W związku z tym, że nie da się ustalić, gdzie były wiceminister przebywa, policja złożyła wniosek o wydanie za nim listu gończego.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press

Co się wydarzyło?

Micheil Kawelaszwili, polityk i były piłkarz, wstawiony do wyborów przez rządzącą partię Gruzińskie Marzenie, został prezydentem Gruzji. Zagłosowały na niego 224 osoby z kolegium elektorskiego, w którym zasiada 300 członków. W tym gronie są parlamentarzyści oraz przedstawiciele władz lokalnych. W głosowaniu nie brali udziału politycy partii opozycyjnych.

Kawelaszwili był jedynym kandydatem. Zastąpi prozachodnią urzędującą prezydentkę Salome Zurabiszwili — która nie uznała wygranej Gruzińskiego Marzenia w wyborach, apelowała o ich powtórzenie oraz zapowiedziała, że nie opuści urzędu i nie uzna wyboru nowego prezydenta. To wszystko dzieje się w momencie, kiedy przez Gruzję przechodzą protesty obywateli oburzonych na antyunijną politykę rządu.

Po raz pierwszy prezydent Gruzji nie został wyłoniony w wyborach bezpośrednich. Zaprzysiężenie nowego prezydenta zaplanowano na 29 grudnia.

Setki protestujących zebrało się przed parlamentem przed głosowaniem prezydenckim — relacjonuje Reuters. Niektórzy grali w piłkę nożną na ulicy i machali czerwonymi kartkami w stronę budynku parlamentu, co było szyderczym nawiązaniem do sportowej kariery nowego prezydenta. „Dzisiejsze wybory stanowią wyraźny dowód na to, że system chce przywrócić Gruzji jej radzieckie korzenie” – powiedział Reutersowi jeden z protestujących.

Jaki jest kontekst?

Gruzja przez dziesięciolecia uchodziła za jedno z najbardziej prozachodnich i demokratycznych państw powstałych po rozpadzie Związku Radzieckiego, jednak w tym roku stosunki z Zachodem uległy pogorszeniu. Gruzińskie Marzenie przeforsowało ustawy dotyczące zagranicznych agentów i praw osób LGBT, które według krytyków są inspirowane przez Rosję — przypomina Reuters.

Premier Irakli Kobachidze 28 listopada oświadczył, że Gruzja wstrzymuje proces integracji z Unią Europejską do końca 2028 roku. Uważa, że kraj dołączy do Unii Europejskiej w 2030 roku, ale na własnych zasadach i „z godnością”, a nie „jak żebrak”. Oświadczenie było reakcją na rezolucję Parlamentu Europejskiego, który uznał ostatnie wybory parlamentarne za nielegalne (podobnie jak urzędująca prezydent) i zarekomendował, by Gruzini w ciągu roku rozpisali nowe.

W poniedziałek, 16 grudnia, ministrowie spraw zagranicznych UE będą rozmawiać o możliwości nałożenia na gruzińskie władze sankcji za brutalne rozbijanie protestów. W całym kraju od końca listopada trwają manifestacje przeciwko antyunijnej polityce Gruzińskiego Marzenia.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press

Co się wydarzyło?

„Bardzo ważna decyzja premiera Donalda Tuska podnosząca poziom ochrony praw i wolności obywatelskich. Prokuratorzy i sędziowie będą mieli teraz pełną wiedzę nt. narzędzi i zakresu kontroli operacyjnej prowadzonej przez służby specjalne” – poinformował minister spraw wewnętrznych i administracji Tomasz Siemoniak na portalu X. „Premier podpisał rozporządzenia, z których wynika, że wniosek o taką kontrolę będzie musiał być znacznie szerszy niż do tej pory. To wnioski z kontroli NIK, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 2014, prac komisji ds. Pegasusa i opinii sędziów” – podkreślił.

Trzy podpisane przez premiera rozporządzenia dotyczą Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego.

Na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano też teksty projektów rozporządzeń skierowane do uzgodnień. Jeden dotyczy dokumentowania kontroli operacyjnej prowadzonej przez Służbę Ochrony Państwa, a drugi — przez policję.

Rozporządzenia zakładają dokładniejsze informowanie we wnioskach o kontrolę operacyjną o jej zakresie. „Istotą zmian jest nałożenie na służby specjalne obowiązków: podania rodzaju narzędzia, za pomocą którego będzie realizowana kontrola operacyjna; wskazania ogólnej funkcjonalności środków technicznych planowanych do wykorzystania; wskazania, jakie materiały (informacje i dane) mają zostać uzyskane w jej wyniku. Kolejną istotną zmianą jest wprowadzenie obowiązku uzasadniania przez Sąd decyzji w przedmiocie zarządzenia bądź przedłużenia kontroli operacyjnej w każdym przypadku, a nie jedynie – jak dotychczas – w przypadku decyzji odmownej” – podaje MSWiA.

Jaki jest kontekst?

OKO.press dowiedziało się pod koniec listopada, że rząd pracuje nad rozwiązaniami, które zwiększą nadzór nad kontrolą operacyjną. Jak wyjaśnialiśmy, jest to reakcja władz na aferę związaną z używaniem programu szpiegującego Pegasus za czasów rządów PiS. Skalę problemu w Polsce poznaliśmy w maju 2024, kiedy minister sprawiedliwości Adam Bodnar przedstawił w Senacie informację o liczbie osób, wobec których w 2023 roku stosowana była kontrola operacyjna. Wyliczał, że do sądów trafiły 5973 wnioski od wszystkich służb o zezwolenie na podjęcie takiej kontroli.

Obecna władza od początku obiecywała, że wprowadzi realną kontrolę nad służbami. Taki zapis znalazł się również w umowie koalicyjnej.

Dodatkowym elementem, który wymusił zmianę przepisów, jest wspomniane w tweecie Siemoniaka orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 28 maja 2024 roku. To słynna sprawa ze skargi polskich obrońców praw człowieka. Wykazali oni przed Trybunałem, że w Polsce każdy i każda może być obiektem bezpodstawnej inwigilacji służb.

ETPCz przyznał im rację i nakazał Polsce zmianę przepisów. Tuż po wyroku ministrowie spraw wewnętrznych Tomasz Siemoniak i sprawiedliwości Adam Bodnar ogłosili, że przystępują do zmian w przepisach.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press

Co się wydarzyło?

Zgromadzenie Narodowe Korei Południowej opowiedziało się w sobotę za impeachmentem prezydenta Yoon Suk Yeola.

Do przegłosowania wniosku potrzebna była większość 2/3 w liczącym 300 miejsc parlamencie – „za” opowiedziało się 204 deputowanych. Przeciw było 85. 12 członków ugrupowania prezydenta, rządzącej Partii Władzy Ludowej, zagłosowało za impeachmentem. Trzy osoby się wstrzymały, a osiem głosów uznano za nieważne.

Prezydent został zawieszony w obowiązkach do czasu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, który ma na decyzję 180 dni. Jego obowiązki przejął, w trybie natychmiastowym, premier Han Duck-soo.

Trybunał Konstytucyjny ma zbadać, czy były wystarczające podstawy do wszczęcia procedury impeachmentu. Jeśli sześciu z dziewięciu sędziów Trybunału podtrzyma decyzję parlamentu, Yoon Suk Yeol ostatecznie opuści urząd. Byłby drugim demokratycznie wybranym prezydentem Korei Południowej, który stracił władzę w wyniku impeachmentu. W 2017 usunięto w ten sposób ze stanowiska prezydent Park Geun-hye.

Było to drugie głosowanie w sprawie impeachmentu Yoon Suk Yeola. W pierwszym nie udało się przegłosować wniosku.

Jaki jest kontekst?

3 grudnia prezydent Korei Południowej wprowadził w kraju stan wojenny. W wystąpieniu telewizyjnym ogłosił, że wytępi „bezczelne pro-północnokoreańskie siły antypaństwowe”. Stwierdził, że partie opozycyjne zagrażają porządkowi konstytucyjnemu, więc jedynym rozwiązaniem jest stan wojenny.

Według koreańskiej agencji Yonhap cytowanej przez Reutersa podczas stanu wojennego „zakazana zostanie działalność parlamentu i partii politycznych, a media i wydawcy znajdą się pod kontrolą dowództwa stanu wojennego”. Zaczął obowiązywać zakaz demonstracji.

Tego samego dnia zebrało się południowokoreańskie Zgromadzenie Narodowe. W obecności 190 z ogólnej liczby 300 posłów jednogłośnie uchwalono wniosek o zniesieniu stanu wojennego — nawet część członków partii prezydenta głosowała przeciwko decyzji Yoon Suk Yeola.

Stan wojenny trwał sześć godzin, a jeszcze w tym samym tygodniu opozycja wniosła wniosek o impeachment prezydenta.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press

Co się wydarzyło?

Kaja Kallas chce sankcji dla Gruzji po tym, jak brutalnie rozpędzano uczestników pokojowych, prounijnych protestów w Tibilisi i innych miastach w całym kraju. Obywatele Gruzji sprzeciwiają się zawieszeniu rozmów akcesyjnych z UE do 2028 roku, o czym zdecydował premier Irakli Kobachidze.

Nowa szefowa unijnej demokracji zwróci się do ministrów spraw zagranicznych z prośbą o wyrażenie zgody na nałożenie sankcji. Rozmowa na ten temat ma odbyć się w poniedziałek, 16 grudnia.

„To będzie na stole” – powiedział wysoko postawiony urzędnik UE, wypowiadając się pod warunkiem zachowania anonimowości. „Mówimy o sankcjach skierowanych do osób, które brały udział w tłumieniu protestujących” – dodał w rozmowie z dziennikarzami Euronews.

Jak dowiedziało się Euronews, Kallas nie przyniesie na poniedziałkowe spotkanie konkretnej listy osób, którym groziłoby zamrożenie aktywów i zakaz podróży. Poprosi jedynie o mandat na rozpoczęcie prac technicznych. Bruksela rozważa również zawieszenie ruchu bezwizowego, z którego teraz mogą korzystać obywatele Gruzji udający się do UE.

„Omówimy ramy polityczne dotyczące tego, czy powinniśmy działać w Gruzji, czy nie” – powiedział anonimowo urzędnik. Euronews cytuje innego unijnego dyplomatę, który mówi, że Unia powinna podjąć działania ”wobec najbardziej odpowiedzialnych za przemoc, której jesteśmy świadkami”.

„Nie jestem pewien, czy w Radzie będzie konsensus” – dodał. Przeciwko nakładaniu sankcji będą Węgry. Zapowiedział to Péter Szijjártó, minister spraw zagranicznych Węgier, który wszystkie propozycje wyciągania konsekwencji wobec gruzińskich władz nazwał ”nonsensem i skandalem„. ”Jeśli taka propozycja zostanie oficjalnie złożona, oczywiście ją zawetujemy. Wszyscy mogą być tego pewni" – powiedział.

Jaki jest kontekst?

Irakli Kobachidze 28 listopada oświadczył, że Gruzja wstrzymuje proces integracji z Unią Europejską do końca 2028 roku i tym samym rezygnuje z jakiegokolwiek budżetowania ze strony wspólnoty. Premier uważa, że kraj dołączy do Unii Europejskiej w 2030 roku, ale na własnych zasadach i „z godnością”, a nie „jak żebrak”. Oświadczenie było reakcją na rezolucję Parlamentu Europejskiego, który uznał ostatnie wybory parlamentarne za nielegalne i zarekomendował, by Gruzini w ciągu roku rozpisali nowe.

Po tej deklaracji ludzie masowo wyszli na ulicę w obronie eurointegracji i całą noc protestowali przy budynku parlamentu. „Specnaz ruszył do akcji około pierwszej w nocy. Uderzył gazem łzawiącym, wodą z armatek, którą wymieszał z nieznanym chemicznym środkiem, pięściami i pałami. Wyłapywali protestujących nie tylko na ulicy. Wbiegali za nimi do aptek, sklepów, a nawet cerkwi, w której ci szukali schronienia, albo starali się dojść do siebie po kontakcie z gazem lub parzącą wodą. Bilans pierwszej nocy zatrzymał się na 43 zatrzymanych, po drugiej było już 107” – relacjonowała w OKO.press Stasia Budzisz.

Do dziś protesty nie ustają. I cały czas są brutalnie rozpędzane.

Unia Europejska od początku protestów rozważa wprowadzenie sankcji. Apel w tej sprawie opublikowali również eksperci zajmujący się unijną polityką międzynarodową. „Członkowie społeczeństwa obywatelskiego, dziennikarze i politycy opozycji są brutalnie bici przez siły bezpieczeństwa, podczas gdy coraz więcej osób trafia do więzień. Przywódcy Gruzińskiego Marzenia [rządzącej partii – od aut.] niedawno ogłosili, że politycy opozycji zostaną poddani »procesowi w stylu norymberskim«, aby przekształcić kraj w państwo jednopartyjne” – piszą w nim. „My, jako europejscy think tankowcy, wzywamy UE i jej państwa członkowskie do powstrzymania Gruzińskiego Marzenia przed przesunięciem Gruzji w stronę państwa w pełni autorytarnego. Ważne jest, aby działać teraz i ukarać tych, którzy są odpowiedzialni za przemoc, oszustwa wyborcze i prawa, które podważają wolność słowa, społeczeństwo obywatelskie i prawa człowieka. (...) Jeśli UE nie będzie w stanie podjąć działań, wyśle ​​sygnały przywódcom Kremla i innych autorytarnych reżimów, które doprowadzą do nasilenia przemocy, manipulacji wyborami i autorytaryzmu” – czytamy.

Gruzja – przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press