Wybitni polscy naukowcy występują w obronie Narodowego Centrum Nauki przed zakusami min. Czarnka

Ministerstwo Edukacji i Nauki od wielu miesięcy zapowiada zmiany w funkcjonowaniu Narodowego Centrum Nauki, najważniejszej rządowej agencji finansującej badania podstawowe w Polsce.

Kilka tygodni temu, podczas XIII Międzynarodowego Interdyscyplinarnego Seminarium Naukowego „Idee – Człowiek – Filozofia” w Starym Sączu, prof. Przemysław Czarnek, minister edukacji i nauki, ogłosił, że po jesiennych wyborach Narodowe Centrum Nauki zostanie zlikwidowane i połączone z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz Agencją Badań Medycznych w jedną centralną instytucję.

Wiadomość ta poruszyła środowisko naukowe.

11 września 2023 został opublikowany list otwarty 48 laureatek i laureatów prestiżowych grantów Europejskiej Rady ds. Badań (ERC) z apelem o „zachowanie obecnego, niezależnego i opartego wyłącznie na ocenie eksperckiej sposobu funkcjonowania NCN”.

Tego samego dnia ukazał się list 49 laureatek i laureatów Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

15 września apel do prezydenta i premiera w sprawie utrzymania niezależności NCN skierowało z kolei 95 stypendystek i stypendystów FNP.

Poniżej publikujemy dwa pierwsze wspomniane dokumenty wraz z listą sygnatariuszy.

List otwarty do Prezydenta i Premiera RP w sprawie Narodowego Centrum Nauki

Szanowny Panie Prezydencie, Szanowny Panie Premierze,

Jesteśmy laureatkami i laureatami grantów Europejskiej Rady ds. Badań (European Research Council, ERC). Są to najważniejsze europejskie granty, przyznawane indywidualnym naukowcom na prowadzenie przełomowych badań naukowych. Procedura ich przyznawania jest bardzo konkurencyjna, a sukces w pozyskaniu tego finansowania jest uznawany za probierz doskonałości naukowej.

NCN zostało stworzone i funkcjonuje na wzór ERC i jest obecnie najważniejszym źródłem finansowania badań podstawowych w Polsce. Jest to instytucja niezależna politycznie i zarządzana przez naukowców; funkcjonuje tak jak agencje grantowe w krajach o najlepszej nauce.

Powstanie NCN jest jednym z największych sukcesów sfery publicznej w Polsce.

Wielu z nas, po latach spędzonych w wiodących ośrodkach naukowych na świecie, zdecydowało przenieść się do Polski i tu, a nie za granicą, budować nasze zespoły i programy badawcze. Często powodem takiej decyzji było istnienie w Polsce NCN, czyli niezależnego, opartego o kryteria merytoryczne systemu finansowania badań podstawowych. NCN od lat wspiera tysiące utalentowanych i ambitnych naukowców na różnych etapach kariery. Bez tego wsparcia praca tych naukowców w Polsce może stać się niemożliwa, z wielką szkodą dla nauki w kraju.

Co ważne, Centrum, podobnie jak ERC, stwarza unikatowe szanse dla młodych naukowców na zbudowanie niezależnego programu badawczego, często mimo trudnego otoczenia instytucjonalnego.

Wreszcie NCN, przez stosowanie najwyższych standardów, buduje tak potrzebny w Polsce etos uprawiania nauki na poziomie światowym. Dzięki finansowaniu tylko najlepszych naukowo projektów, granty NCN są bardzo dobrze inwestowanymi środkami publicznymi przeznaczonymi na naukę.

Ministerstwo Edukacji i Nauki zapowiada radykalne zmiany modelu finansowania badań naukowych w Polsce, w tym likwidację NCN.

Chcemy realizować nasze ambicje w Polsce, tu prowadzić nasze badania i zdobywać finansowanie ze źródeł zagranicznych. Chcemy, aby dzięki nauce na najwyższym poziomie rozwijała się polska gospodarka, a Polska była rozpoznawana na świecie jako kraj o wysokim potencjale naukowo-technologicznym.

Dlatego kierujemy do Pana Prezydenta i Pana Premiera apel o zachowanie obecnego, niezależnego i opartego wyłącznie na ocenie eksperckiej sposobu funkcjonowania Narodowego Centrum Nauki (NCN).

1. Dr hab. Piotr Achinger (StG 2018)
2. dr hab. Michał Bogdziewicz (StG 2022)
3. Prof. dr hab. Mikołaj Bojańczyk (StG 2009, CoG 2016)
4. dr hab. Marta Bucholc (CoG 2021)
5. Prof. dr hab. Janusz Marek Bujnicki (StG 2010, PoC 2012)
6. dr hab. Marek Cygan (StG 2016)
7. dr hab. Wojciech Czerwiński (StG 2020)
8. dr Karolina Ćwiek-Rogalska (StG 2021)
9. Prof. dr hab. Tomasz Dietl (AdG 2009), członek Rady NCN
10. Associate Professor Piotr Dworczak (StG 2022)
11. Prof. dr hab. Andrzej Dziembowski (StG 2012, AdG 2022)
12. Prof. dr hab. Stefan Dziembowski (StG 2007, AdG 2019), członek Rady NCN
13. Prof. dr hab. Piotr Faliszewski (CoG 2020)
14. dr hab. inż. Krzysztof Fic (StG 2017), członek Rady NCN
15. dr hab. Piotr Garbacz (StG, 2021)
16. Prof. dr hab. Piotr Garstecki (StG 2011)
17. dr hab. Sebastian Glatt (CoG 2020)
18. Prof. dr hab. Andrzej Indrzejczak (AdG 2022)
19. dr hab. Kinga Kamieniarz-Gdula (StG 2021)
20. dr Adam Kłosin (StG 2022)
21. dr hab. Ewelina Knapska (StG 2016)
22. Prof. dr hab. Magdalena Król (StG 2016, PoC 2020, PoC 2023)
23. dr hab. inż. Rafał Kucharski (StG 2022)
24. dr hab. Valentina Lepri (CoG 2019)
25. dr hab. Natalia Letki (StG 2009)
26. Prof. dr hab. Katarzyna Marciniak (CoG 2015, PoC 2023)
27. dr hab. Anna Matysiak (CoG 2019)
28. dr hab. Michał Németh (StG 2018)
29. dr hab. Piotr Nowak (StG 2015)
30. dr Paweł Nowakowski (StG 2021)
31. Prof. dr hab. Marcin Nowotny (StG 2011)
32. Prof. dr hab. Justyna Olko (StG 2012, CoG 2020)
33. dr hab. Marcin Pilipczuk (StG 2017)
34. dr hab. Michał Pilipczuk (StG 2020)
35. dr hab. Dawid Pinkowicz (CoG 2022)
36. dr hab. Piotr Sankowski (StG 2010, PoC 2015, CoG 2017, PoC 2023)
37. Prof. dr hab. Piotr Sułkowski (StG 2013)
38. dr hab. Grzegorz Sumara (StG 2016)
39. Prof. dr hab. inż. Urszula Stachewicz (StG 2020)
40. dr inż. Łukasz Sterczewski (StG 2023)
41. dr Krzysztof Szade (StG 2022)
42. dr hab. Michał R. Szymański (StG 2019)
43. dr hab. Michał Tomza (StG 2021)
44. dr hab. inż. Maciej Trusiak (StG 2023)
45. dr hab. Piotr Wcisło (StG 2022)
46. dr hab. Jarosław Wilczyński (CoG 2021)
47. dr hab. Magdalena Winiarska (StG 2018)
48. dr hab. Tomasz Żuradzki (StG 2018)

StG – Starting Grant, CoG – Consolidator Grant, AdG – Advanced Grant, PoC – Proof of Concept grant

List otwarty do Prezesa Rady Ministrów RP w sprawie Narodowego Centrum Nauki

11 września 2023 r.

Szanowny Panie Premierze,

My, niżej podpisani jesteśmy laureatami jednego z najbardziej prestiżowych wyróżnień naukowych w Polsce – Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Jesteśmy badaczami pracującymi w różnych dyscyplinach i instytucjach naukowych w Polsce.

Zapowiedzi te są tym bardziej niezrozumiałe, że plany MEiN nie były przedstawiane ani władzom NCN, ani nie były dyskutowane ze środowiskiem naukowym.

Pozwalamy sobie przypomnieć, że NCN powstało w wyniku wieloletnich dyskusji, planowania i wspólnych działań środowiska polskich uczonych i administracji państwowej. Powstanie NCN w 2010 roku było spełnieniem naszych wieloletnich postulatów, aby w Polsce funkcjonowała instytucja grantowa (research council) działająca na takich zasadach jak analogiczne instytucje w krajach Unii Europejskiej i w państwach, które dbają o najwyższe standardy przyznawania środków publicznych na naukę w sposób transparentny i merytoryczny.

NCN powstało na wzór najważniejszej europejskiej instytucji tego typu ¬ Europejskiej Rady ds. Badań (European Research Council, ERC) – która dla świata nauki jest wzorem wyłaniania najlepszych projektów naukowych.

Ustawową zasadą działania NCN jest polityczna niezależność i finansowanie tylko najlepszych projektów naukowych w oparciu o decyzje zewnętrznych (obecnie głównie międzynarodowych) ekspertów (system peer-review). Decyzje te są podejmowane wyłącznie na podstawie oceny nowatorstwa projektu naukowego oraz dorobku wnioskodawców. Alternatywą dla obecnego modelu funkcjonowania Centrum jest przyznawanie grantów na podstawie preferencji politycznych, ideologicznych, regionalnych lub personalnych. Wiemy z historii (także PRL), że taki sposób finansowania skończy się katastrofą dla nauki i doprowadzi do ogromnego marnotrawienia środków publicznych.

Dzięki przestrzeganiu standardów obowiązujących w europejskich instytucjach naukowych NCN w ciągu zaledwie dekady swojej działalności zyskał powszechne uznanie w międzynarodowym obszarze badawczym. Efektem działalności NCN jest finansowanie w latach 2010 – 2022 prawie 28 tysięcy nowatorskich projektów ponad 20 tysięcy naukowców, jakie zostały wybrane spośród prac prowadzonych przez najlepszych uczonych pracujących w Polsce. Co ważne, 1/3 tych środków trafia do młodych, początkujących uczonych. Dzięki temu w Polsce powstało wiele nowych i wybitnych zespołów badawczych. Są one często kierowane przez osoby, które po uzyskaniu najwyższych kompetencji naukowych za granicą, przeniosły się do Polski.

Zapowiedzi MEiN dotyczące zmian w funkcjonowaniu NCN już wywołały negatywne skutki. Wielu młodych badaczy, którzy dzięki istnieniu w Polsce cenionej w świecie prestiżowej agencji grantowej, dotąd wiązali swoją przyszłość z naszym krajem, planuje obecnie przeniesienie się do krajów, w których zapewnione jest finansowanie badań przez niezależne od polityków zespoły eksperckie.

Uważamy, że powtarzające się zapowiedzi niczym nieuzasadnionych i nieprzedyskutowanych z polskim środowiskiem naukowym zmian w modelu funkcjonowania NCN są niezwykle szkodliwe dla nauki w Polsce, ale także dla wizerunku Polski jako kraju nowoczesnego, w którym przestrzegane są międzynarodowe standardy finansowania badań naukowych.

Dlatego apelujemy do Pana Premiera o powstrzymanie planów, które mogłyby doprowadzić do pozbawienia NCN niezależności i w konsekwencji do rezygnacji z przyznawania publicznych środków grantowych na podstawie kryterium naukowej wybitności.

Prof. dr hab. inż. Andrzej Jajszczyk, telekomunikacja

Prof. dr hab. Iwo Białynicki-Birula, fizyka

Prof. dr hab. Cezary Cieśliński, filozofia

Prof. dr hab. Tomasz Dietl, fizyka

Prof. dr hab. Marcin Drąg, chemia

Prof. dr hab. Andrzej Dziembowski, biologia

Prof. dr hab. Elżbieta Frąckowiak, chemia

Prof. dr hab. Andrzej Gałęski, chemia

Prof. dr hab. Tomasz Giaro, prawoznawstwo

Prof. dr hab. inż. Tomasz Goslar, nauki o Ziemi i środowisku

Prof. dr hab. inż. Leon Gradoń, inżynieria chemiczna

Prof. dr hab. inż. Karol Grela, chemia

Prof. dr hab. Daniel T. Gryko, chemia

Prof. dr hab. inż. Ryszard Horodecki, fizyka

Prof. dr hab. Jacek Jemielity, chemia

Prof. dr hab. Bogumił Jeziorski, chemia

Prof. dr hab. med. Wiesław W. Jędrzejczak, hematolog

Prof. dr hab. Leszek Kaczmarek, neurobiologia

Prof. dr hab. Bożena Kamińska, neurobiologia

Prof. dr hab. Ewa Kamler, biologia

Prof. dr hab. Jan Kozłowski, biologia

Prof. dr hab. Maciej Lewenstein, fizyka

Prof. dr hab. Janusz Limon, medycyna

Prof. dr hab. Adam Łajtar, archeologia

Prof. dr hab. Tomasz Łuczak, matematyka

Prof. dr hab. Bogdan Marciniec, nauki techniczne

Prof. dr hab. Krzysztof Matyjaszewski, chemia

Prof. dr hab. Karol Myśliwiec, archeologia

Prof. dr hab. Ludomir Newelski, matematyka

Prof. dr hab. Marcin Nowotny, biochemia

Prof. dr Krzysztof Palczewski, biochemia

Prof. dr hab. Stanisław Penczek, chemia

Prof. dr hab. Marek Pfützner, fizyka

Prof. dr hab. Jan Potempa, biologia

Prof. dr hab. Adam Proń, chemia

Prof. dr hab. Jacek Radwan, biologia

Prof. dr hab. Mariusz Z. Ratajczak, medycyna

Prof. dr hab. inż. Marek Samoć, chemia

Prof. dr hab. inż. Roman Słowiński, informatyka

Prof. dr hab. Andrzej Sobolewski, fizyka

Prof. dr hab. med. Piotr Trzonkowski, immunolog

Prof. dr hab. inż. Jan Węglarz, informatyka

Prof. dr hab. Ewa Wipszycka-Bravo, historia

Prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski, filozofia

Prof. dr hab. Bogdan Wojciszke, psychologia

Prof. dr hab. Maciej Wojtkowski, fizyka

Prof. dr hab. Jan Woleński, filozofia

Prof. dr hab. Marek Żukowski, fizyka

Prof. dr hab. Maciej Żylicz, biologia