Niemcy się ociągają i dają Ukrainie bardzo mało broni? [SPRAWDZAMY]

Niemcy przekazały w ostatnich dniach Ukrainie przeciwlotniczą baterię IRIS-T SL, będącą dla walczącego kraju pierwszym systemem obrony powietrznej najwyższej światowej klasy i tzw. wyższego piętra niż dostarczana dotąd broń bardzo krótkiego zasięgu.

To bardzo wyraźny sygnał fundamentalnej zmiany, jaka zaszła w przeciągu kilku ostatnich miesięcy w niemieckim podejściu do udzielania Ukrainie wsparcia w sprzęcie i wyposażeniu wojskowym.

Cykl „SOBOTA PRAWDĘ CI POWIE” to propozycja OKO.press na pierwszy dzień weekendu. Znajdziecie tu fact-checkingi (z OKO-wym fałszometrem) zarówno z polityki polskiej, jak i ze świata, bo nie tylko u nas politycy i polityczki kłamią, kręcą, konfabulują. Cofniemy się też w przeszłość, bo kłamstwo towarzyszyło całym dziejom. Będziemy rozbrajać mity i popularne złudzenia krążące po sieci i ludzkich umysłach. I pisać o błędach poznawczych, które sprawiają, że jesteśmy bezbronni wobec kłamstw. Tylko czy naprawdę jesteśmy? Nad tym też się zastanowimy.

Dlaczego IRIS zmienia sytuację?

Na początek kilka słów o IRIS-T SL i jego znaczeniu dla walczącego kraju.

Bateria przekazana przez Niemcy Ukrainie składa się z trzech wyrzutni (każda uzbrojona w osiem rakiet IRIS-TL), modułów dowodzenia i namierzania celów oraz pojazdów amunicyjnych z zapasem pocisków do każdej z wyrzutni.

Zasięg pocisków wynosi do 40 km, z kolei wyrzutnie powinny być rozmieszczane w odległości do 20 km od stanowiska dowodzenia i namierzania celów.

To wszystko sprawia, że bateria IRIS-TL ma wystarczające zdolności i zasięgi do objęcia obroną przeciwlotniczą powierzchni całego dużego miasta – jak Charków czy Kijów. W połączeniu z już funkcjonującą – bardzo efektywną – obroną przeciwlotniczą ukraińskich miast, powinno to stworzyć bardzo szczelny jak na warunki tej wojny obszarowy system obrony przeciwlotniczej i niemal uniemożliwić Rosjanom skuteczne ostrzeliwanie pociskami manewrującymi i balistycznymi objętych nim miast.

Pamiętajmy przecież, że jeszcze przed wejściem do gry IRIS-T SL Ukraińcy byli zdolni do zestrzeliwania już nawet ponad połowy wystrzeliwanych przez Rosjan pocisków manewrujących i balistycznych.

W trakcie zmasowanego ataku na ukraińskie miasta w poniedziałek 10 października na nieco ponad 70 odpalonych przez Rosjan pocisków zestrzelonych zostało aż ponad 40. Na każde z zaatakowanych rakietowo miast wysyłano zaś w ostatnim tygodniu nie więcej niż po kilkanaście pocisków. Pisałem o tym w OKO.press:

Dlatego właśnie przekazanie Ukrainie przez Niemcy systemów IRIS-T SL (docelowo ma ich być nie mniej niż 4) oraz przez Stany Zjednoczone systemów NASAMS o zbliżonej charakterystyce i możliwościach (docelowo ma ich być nie mniej niż 6) to kluczowa zmiana w równowadze sił w tej wojnie na korzyść Ukrainy.

Kraj będzie dzięki temu zdolny do skutecznej obrony przeciwlotniczej i antyrakietowej przynajmniej swych największych miast – przy czym należy tu niestety uwzględnić również fakt, że Ukraińcom kończą się zapasy pocisków do posowieckich systemów obrony przeciwlotniczej i wyczerpują się również potencjalne źródła ich uzupełniania.

Takiej baterii nie ma nawet Bundeswehra

Sama historia prac nad IRIS-T SL wiele natomiast mówi o kondycji niemieckiej armii i stosunku klasy politycznej RFN do zbrojeń, przynajmniej w ostatniej dekadzie. Bateria, która trafiła na Ukrainę, to ta pierwsza w ogóle jak dotąd wyprodukowana – została wysłana walczącemu krajowi dosłownie chwilę po zejściu z taśmy produkcyjnej. Powstawała zaś na zamówienie Egiptu, ponieważ Bundeswehra do dziś nie zdecydowała się na zakup tej wyjątkowo dobrze rokującej broni przeciwlotniczej.

Pociski IRIS-T powstały początkowo jako broń klasy powietrze-powietrze. Ich seryjna produkcja rozpoczęła się w 2005 roku – z czasem weszły do uzbrojenia lotnictwa nie tylko Niemiec, ale i wielu wysokorozwiniętych państw, jako że IRIS-T należą do dziś do najlepszych pocisków powietrze-powietrze.

Na podstawie rakiety IRIS-T zaczęły też powstawać wersje rozwojowe niektórych naziemnych systemów obrony przeciwlotniczej – w tym nawet słynnego i bardzo skutecznego amerykańsko-norweskiego NASAMS, również obiecanego przez USA Ukrainie.

Koncepcje zbudowania w oparciu o pociski IRIS-T również naziemnych wyrzutni rakiet przeciwlotniczych powstawały od początku lat dwutysięcznych. Ostatecznie jednak dopiero w 2015 roku niemiecki rząd zlecił producentowi pocisków IRIS-T czyli firmie Diehl Defence opracowanie systemu umożliwiającego odpalanie podobnych rakiet z ziemi.

Powstała więc najpierw nowa, cięższa i mająca wystarczającą moc do startu z ziemi przy zachowaniu zasięgu wersja pocisków IRIS-T oznaczona jako SL, a potem kilka różnych propozycji uzupełnienia systemu odpowiednimi radarami i systemami kierowania ogniem.

Równolegle odbyła się jednak cała polityczno-biznesowa wieloletnia epopeja – chętnych do zapoznania się z jej przebiegiem odsyłamy do ciekawego materiału serwisu Defence.24 - w wyniku której stan rzeczy do dzisiaj jest taki, że Niemcy nie zamówiły dotąd ani jednej baterii IRIS-T SL dla swoich sił zbrojnych – i to mimo faktu, że w systemie obrony powietrznej RFN istnieje znacząca luka, do wypełnienia właśnie przez system tej klasy.

Nie, nie chodziło o jakieś wątpliwości co do jakości systemu i jego zdolności, czy tym bardziej kwestii offsetów – rakiety IRIS-T w swej wersji powietrze-powietrze były już bowiem uzbrojeniem sprawdzonym i zbierającym bardzo wysokie recenzje od swych użytkowników, przy tym produkowanym w Niemczech.

Armia na bocznym torze

Wieloletnie opóźnienia w uzupełnianiu luk w obronie przeciwlotniczej Niemiec były bowiem tylko jednym z wielu obszarów zaniedbań dotyczących Bundeswehry. Armia i jej potrzeby od bardzo długiego czasu znajdowały się na bocznym torze zainteresowań kolejnych niemieckich rządów – co zresztą było rodzajem trendu w wielu krajach Europy, w tym do okolic 2010 roku i w Polsce.

Wydatki na zbrojenia były wielokrotnie obcinane, a programy modernizacji czy wymiany sprzętu odkładane na później – czyli na święte nigdy.

Braki i niedostatki sprzętowe w niemieckich zasobach dotyczą zresztą wielu innych typów uzbrojenia – w tym nawet czołgów Leopard 2. Rzutuje to bardzo mocno na realne możliwości zarówno armii najsilniejszej gospodarki Europy, jak i na zdolności Niemiec do przekazywania Ukrainie sprzętu wojskowego z własnych zasobów.

Niemniej jednak od kilku miesięcy nasz zachodni sąsiad bardzo znacząco wzmocnił swe zaangażowanie w pomoc Ukrainie.

Na początku były hełmy

Niemcy bardzo kiepsko zaczęły swój udział we wspólnotowym reagowaniu Zachodu na wojnę w Ukrainie. Kiedy jeszcze przed rozpoczęciem przez Rosję działań wojennych kraje Zachodu deklarowały dostarczenie sprzętu wojskowego Ukrainie, Niemcy obiecały jedynie słynne hełmy, które dotarły do zaatakowanego kraju ponad dwa tygodnie po rozpoczęciu wojny. Następnie nasz zachodni sąsiad zapowiedział hojnie dostarczenie Ukrainie aż 3000 zestawów przeciwlotniczych klasy MANPADS – niestety ostatecznie okazały się one trzymanymi od czasów NRD w magazynach archaicznymi posowieckimi Striełami, w dodatku przechowywanymi w nieodpowiednich warunkach – więc część skrzyń z tym sprzętem pokryła się grubą warstwą pleśni, co ujawnił „Spiegel”. Te egzemplarze, które nadawały się do użytku, zaczęły docierać na Ukrainę dopiero w drugiej połowie marca.

W kwietniu z kolei niemiecki koncern Rheinmetall nie dostał od rządu zgody na eksport 100 używanych wozów bojowych Marder – które Ukraina zamierzała kupić po rynkowej cenie razem z pakietem remontowo-modernizacyjnym. Niemcy odmówiły również przekazania Ukrainie własnych rezerwowych Leopardów 2 i nie udzieliły Hiszpanii zgody eksportowej na przekazanie Ukrainie Leopardów będących własnością tego kraju.

W połączeniu z rozkrokiem, w jakim na poziomie politycznym stanął początkowo wobec wojny w Ukrainie i dylematów, jak powinien na nią zareagować Zachód, zarówno niemiecki rząd, jak i większość niemieckich elit politycznych, dawało to bardzo sugestywny obraz Niemiec, jako kraju, który usiłował co najmniej umywać ręce od tego, co dzieje się za wschodnią granicą Unii.

Według bazy danych Ukraine Suport Tracker prowadzonej przez Kiel Institute for the World Economics znajdujące się w pierwszych miesiącach wojny w ogonie stawki Niemcy wywindowały się obecnie na czwarte miejsce – po kolejno: Stanach Zjednoczonych, instytucjach Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii - pod względem łącznej wartości wszelkich typów pomocy udzielonej Ukrainie.

[kliknij wykres, żeby zobaczyć jego interaktywną wersję ze wszystkimi szczegółami]

Niemcy są też już na czwartym miejscu – za Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Polską – pod względem wartości udzielonej Ukrainie pomocy militarnej (w postaci zarówno sprzętu i amunicji, jak i środków finansowych na uzbrojenie).

[kliknij wykres, żeby zobaczyć jego interaktywną wersję ze wszystkimi szczegółami]

Ciekawe jest pytanie, w jakim stopniu ta pomoc odpowiada realnemu potencjałowi gospodarczemu danego państwa. Kiel Institute for The World Economics ma odpowiedź i na to – przy czym nie jest już ona dla Niemiec tak korzystna jak poprzednie zestawienia. Pod względem wartości udzielonej Ukrainy pomocy w porównaniu do PKB danego kraju, Niemcy wciąż znajdują się na 18. miejscu wyprzedzone nie tylko przez Polskę, kraje bałtyckie i skandynawskie czy Słowację, ale i przez Grecję, Austrię czy Słowenię.

[kliknij wykres, żeby zobaczyć jego interaktywną wersję ze wszystkimi szczegółami]

O ile więc wartość absolutnie rekordowej pod względem skali amerykańskiej pomocy dla Ukrainy przekłada się na 0,2, PKB Stanów Zjednoczonych, o tyle Niemcy przekazali Ukrainie równowartość niespełna 0,1 procent swego PKB – a nawet z uwzględnieniem ich wkładu w pomoc udzieloną przez Unię Europejską – jedynie 0,17 proc. O tym, że można się zdobyć na zauważalnie więcej, przekonują przykłady trzech znacznie mniej zamożnych krajów stojących tu na czele rankingu, czyli kolejno Łotwy, Estonii i Polski. Łotwa przekazała Ukrainie pomoc o wartości 0,9 proc. swego PKB, Estonia 0,8 proc. a Polska 0,5 proc. Pod tym względem Niemcy nadal mają więc do kogo równać.

Ale równają. Już mniej więcej równolegle z kompromitacją ze Striełami Niemcy zaczęły realnie pomagać Ukrainie. Od marca Kijów zaczął otrzymywać od Niemiec łącznie 500 Stringerów, ok 3000 pocisków przeciwpancernych Panzerfaust 3 razem z 900 wyrzutniami i prawie 8000 granatników przecipancernych Matardor.

Najcięższymi typami broni przekazanymi dotąd przez Niemcy Ukrainie są gąsienicowe wyrzutnie rakietowe MARSII i armatohaubice samobieżne Panzerhaubitze 2000. Niemcy dostarczyły Ukrainie trzy MARS-y będące odpowiednikami amerykańskich wyrzutni M270 MLRS, czyli bronią o możliwościach niemal identycznych z HIMARS-ami, choć o nieco niższej mobilności.

Z kolei oprócz 10 niemieckich Panzerhaubitze 2000 Ukraińcy dostali jeszcze 10 kolejnych od Holandii i Norwegii – wszystko razem z pakietem szkoleniowym i zapasami amunicji było wspólnym przedsięwzięciem zaangażowanych w dostawy krajów.

Trzeba przy tym zaznaczyć, że Panzerhaubitze 2000 – będące przed wojną w Ukrainie bardzo wysoko ocenianym sprzętem, który jednak nie przeszedł dotąd testu bojowego w wystarczającej skali - okazały się raczej rozczarowująco mało odporne na warunki panujące na froncie, co skutkowało sporą ich awaryjnością.

W lipcu dotarły na Ukrainę pierwsze egzemplarze z łącznie 30 (wszystkie już przekazano) szybkostrzelnych samobieżnych dział przeciwlotniczych Gepard. Ten raczej wiekowy już sprzęt w wojnie na Ukrainie zyskał nowe życie. Po pierwsze nadaje się do odpierania ataków działającej na niskiej wysokości samolotów szturmowych Su-25 i śmigłowców bojowych, po drugie jednak można go użyć także do zwalczania celów naziemnych.

Kolejnym liczącym się typem uzbrojenia dostarczonym Ukrainie dzięki Niemcom było 55 transporterów opancerzonych M113 z zasobów duńskiej armii. Niemcy po prostu za nie zapłacili. Razem z M113 (i ich holenderskimi „klonami”) z dostaw od innych krajów Zachodu transportery tego typu dość szeroko zasiliły ukraińskie brygady zmechanizowane i były wielokrotnie widziane w akcji w trakcie działań kontrofensywnych na południu i północnym wschodzie kraju.

Nie można również zapomnieć o przekazanym przez Niemcy Ukrainie systemie radarów artyleryjskich COBRA umożliwiającym prowadzenie błyskawicznego ognia kontrbateryjnego. Pojawienie się na froncie tego i podobnych systemów z zasobów innych krajów przyczyniło się latem do częściowego zniwelowania miażdżącej rosyjskiej przewagi w środkach artyleryjskich zwłaszcza w Donbasie.

Dodajmy do tego kilkanaście różnego typu radarów na pojazdach (głównie na HMMWV) oraz broń elektroniczną - do zwalczania dronów i zagłuszania rosyjskiej komunikacji.

Niemcy dostarczyli też Ukrainie ponad 5 tysięcy ładunków wybuchowych, 100 000 metrów lontu detonującego i… prawie pół miliona detonatorów. Niemieckie dostawy objęły też 15 tysięcy min przeciwczołgowych – wśród których Ukraińcy szczególnie cenią sobie te typu DM-22.

Dodajmy do tego 100 tysięcy granatów ręcznych oraz 50 specjalistycznych rakiet typu „bunker buster” (zdolnych do niszczenia fortyfikacji podziemnych), a zobaczymy bardzo wydatną pomoc także w zakresie uzbrojenia rzadziej obecnego na spektakularnych nagraniach z wojny w Ukrainie, a żywotnie potrzebnego ukraińskiej armii.

Ukraińcy nie pogardzili także z pewnością 100 tysiącami polowych zestawów pierwszej pomocy oraz 400 tysiącami dziennych racji żywnościowych przekazanymi już temu krajowi przez Niemcy.

Niemiecki resort obrony publikuje aktualizowaną co tydzień listę sprzętu wojskowego przekazanego Ukrainie, zastrzegając przy tym, że nie obejmuje ona pozycji objętych tajemnicą wojskowego. Na liście osobno wyszczególniono również sprzęt, którego dostarczenie jest dopiero planowane.

Baterii IRIS-T ma więc być łącznie nie mniej niż cztery – przy czym niemiecki MON zastrzega, że ma już budżet na jeszcze trzy kolejne. Do tego Niemcy dorzucą jeszcze dwie wyrzutnie MARS II.

Sfinansują także do spółki z Norwegią i Danią 16 słowackich kołowych armatohaubic 155mm Zuzana. A same zamierzają przekazać Ukrainie jeszcze m.in. 50 wozów MRAP DINGO i prawie 30 różnego typu mostów polowych) – zarówno tzw. towarzyszących (16 samobieżnych BIBER-ów, czyli „Bobrów”), jak i pontonowych (13 zestawów).

Na tym nie koniec, bo w Berlinie szykowany jest też znaczny wielkości pakiet wyposażenia i umundurowania zimowego (w tym np. ponad 90 tysięcy zimowych zestawów umundurowania).

***

Po bardzo rozczarowującym starcie w zakresie pomocy sprzętowej dla Ukrainy Niemcy zaczęły dość szybko nadrabiać początkowe zaległości. Już wczesnym latem nad Dniepr zaczęły trafiać dostawy niemieckiego sprzętu znacząco poprawiającego zdolności ukraińskiej armii do prowadzenia walki.

W efekcie dziś wartość udzielonej przez Niemcy Ukrainie pomocy sprzętowej zaczyna być porównywalna z pomocą udzieloną przez Polskę – choć jeśli weźmiemy pod uwagę różnice w potencjałach gospodarczych obu krajów i przytoczone wcześniej dane o wartości pomocy wojskowej w porównaniu do PKB danego kraju, musimy uczciwie skonstatować, że Niemcy wciąż jeszcze mają to i owo do nadrobienia.