Niewiedza o społeczeństwie. Nowa podstawa programowa niweczy edukację obywatelską

Jeżeli reforma Anny Zalewskiej wejdzie w życie, to całą edukację obywatelską w polskiej szkole, trafi szlag.

Do tej pory zaczynała się już w klasach IV-VI, na lekcjach „Historii i społeczeństwa”. Z 20 działów aż siedem dotyczyło takich kwestii, jak prawa dziecka, samorząd uczniowski, „mała ojczyzna”, demokracja, wspólnota europejska, a nawet problemy ludzkości. W gimnazjum było 60 godzin „Wiedzy o społeczeństwie” (WOS), najczęściej - jedna lekcja tygodniowo przez dwa lata). Na koniec edukacja prawna w klasie I szkół ponadgimnazjalnych i duża porcja dla wybierających WOS na maturze.

Klasa VIII to kiepski pomysł na przedmiot, którego nie zdaje się na egzaminie. Cała energia idzie na przygotowanie się do testu ośmioklasisty, który o rok wcześniej niż obecnie ma decydować o przyszłości absolwenta podstawówki, bo dobry wynik da szansę na lepsze liceum.

Edukacja obywatelska ma zostać zmarginalizowana. Ten efekt wzmocni podstawa programowa WOS - przygotowana niechlujnie i z istotnymi pominięciami.

Dotychczasową podstawę tworzyło 31 bloków tematycznych, dobrze zdefiniowanych i rozpisanych na szczegółowe wymagania. Nowa, o 15 proc. krótsza, ma tylko 12 rozdziałów, gdzie chaotycznie wtłoczono obecne treści.

Nie dla dzieci wybory

W obecnej podstawie po rozdziale 5. „Udział obywateli w życiu publicznym” i 6. „Środki masowego przekazu” następuje rozdział 7. „Wyborcy i wybory”, który ma młodych skłonić do poznania tej formy uczestnictwa w demokracji, wypróbowania jej w szkolnych głosowaniach, zrozumienia motywów wyborczych decyzji oraz zachęcić do „krytycznej analizy haseł i spotów wyborczych”.

W rozdziale 3. „Szkoła i edukacja” uczeń "bierze udział w wyborach organów samorządu szkolnego”. W rozdziale 11. „Demokracja w RP”: uczeń „przedstawia zasady wyborów do Sejmu RP i Senatu RP"; a także „przedstawia sposób wyboru i podstawowe kompetencje Prezydenta RP; znajduje informacje o życiorysie politycznym osób pełniących ten urząd, które wybrano w wyborach powszechnych” (gen. Jaruzelski się nie załapuje).

Jak widać, problemowe i praktyczne ujęcie tematu wyborów, zostało zastąpione ogryzkiem ze szkolnego regulaminu oraz obowiązkiem poznania „zasad wyborów” - trzeba będzie wykuć, że są pięcioprzymiotnikowe! Plus bezsensowna biografistyka, do której autorzy nowej podstawy mają zresztą dziwne upodobanie.

Edukacja europejska i globalna, czyli cele i życiorysy

W obecnej podstawie pięć rozdziałów poświęcono relacjom Polski z innymi krajami, integracji europejskiej (instytucje, budżet, opinie o dalszym rozszerzaniu), Polsce w UE (przykłady korzyści z integracji), współpracy i konfliktom międzynarodowym (jeden wybrany - dokładnie), problemom świata (globalne Południe vs. Północ, uchodźcy, terroryzm).

Ta część podstawy zajmuje 16 proc. (2584 znaki spośród 16 335) i ma skłonić młodych ludzi do przyjęcia perspektywy zaangażowanego i myślącego obywatela Europy i świata.

W nowej podstawie rozdział 12. „Sprawy międzynarodowe” jest chyba najgorszy ze wszystkich, pisany chyba na zasadzie „byle by coś było".

Żałośnie ubogi (5,6 proc. całości) zawiera oficjalne informacje do wykucia („cele i przejawy działania NATO, ONZ, UE”) i ogólniki typu „działalność Polski w ONZ, UE i NATO”. Jest oczywiście miejsce na „znalezienie informacji o życiorysie politycznym Ojców Europy [jednym?!] oraz obywateli polskich pełniących ważne funkcje w instytucjach unijnych” (po co to komu?).

„Podstawowe korzyści z obecności w UE” są ograniczone „dla pracowników i osób podróżujących”.

Zniknął też - bardzo przecież PiS-owski - temat Polonii. W obecnej podstawie: „uczeń wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują więź z ojczyzną”, w nowej ani widu, ani słychu.

Uchodźcy nie są przedstawieni jako problem globalny. Uczeń tylko „wymienia mieszkające w Polsce mniejszości narodowe i etniczne, grupę posługującą się językiem regionalnym oraz grupy migrantów (w tym uchodźców)”.

W obecnej podstawie „uczeń przedstawia przysługujące imigrantom i uchodźcom prawa; na podstawie samodzielnie zebranych materiałów charakteryzuje jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację)”.

Nie będzie w nowej podstawie także innych brzydkich tematów np. „wyszukiwania w środkach masowego przekazu i analizy przykładu patologii życia publicznego w Polsce”.

Gospodarka, głupcze

Dzisiejsza „Wiedza o społeczeństwie” oparta jest na założeniu, że młody człowiek musi rozumieć gospodarkę: zasady wolnego rynku, podaży, popytu. Musi poznać podatki, umieć porównać oferty banków. Rozumieć, czym jest przedsiębiorczość, szara strefa i korupcja. Powinien w tych kategoriach opisać jak działa budżet domowy i przemyśleć swoje plany życiowe w kontekście lokalnego i krajowego rynku pracy.

w postaci dwóch wzmianek w rozdziale 3. Rodzina (uczeń „wyjaśnia, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe; wymienia główne źródła jego dochodów" oraz „wymienia kategorie wydatków gospodarstwa domowego; planuje jego budżet") i jednej w rozdziale 6. „Społeczność lokalna", gdzie uczeń „przedstawia główne źródła przychodów i kierunki wydatków w budżecie gminy”.

To wszystko bez szerszego kontekstu może oznaczać wypisywanie rzędów cyferek.

Obywatel/ka po takiej edukacji będzie bezradny/a wobec informacji, które słyszy codziennie z mediów o PKB, ściągalności VAT czy stopie oprocentowania kredytów. „Podstawy przedsiębiorczości" (na razie jest tylko nazwa, dziwnie liberalna) mają się pojawić w szkole ponadgimnazjalnej.

Liryka patriotyczna, bez szczepionki antynacjonalistycznej

W rozdziale 8: „uczeń uzasadnia, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe (regionalną, narodową/etniczną, państwową/obywatelską, europejską), co stanowi zmienioną i zagmatwaną wersję zapisu obecnego „że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej”).

Uczeń będzie także „rozpoznawać przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu; uzasadniać potrzebę przeciwstawiania się takim zjawiskom”.

To zostało, ale zniknęły punkty następne, które mają być szczepionką na nacjonalizm: „uczeń wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niego jest patriotyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem”.

W ramach nowego ujęcia patriotyzmu uczeń „analizuje symbole RP” (jak? i po co?) i „wyjaśnia, w czym powinna przejawiać się postawa patriotyczna młodego i dorosłego człowieka". Zniknęła kolejna przestroga: „odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, uczeń wyjaśnia, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między narodami”.

Demokracja w wersji soft

Nauka o demokracji jest spłaszczona. Zniknęła np. analiza „różnic w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym”.

Rozdział 10. „Prawa człowieka” - to ściśnięta do bólu edukacja prawna obecnie prowadzona w pierwszej klasie szkół ponadgimnazjalnych. Momentami jest zbyt trudna (uczeń „wykazuje różnice między prawami a wolnościami człowieka”); ale dobrze, że w ogóle jest i że uczeń „wymienia prawa i wolności osobiste zawarte w Konstytucji RP; wie, które z nich nie mogą zostać ograniczone". Mowa też „o kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego”.

Na plus nowej podstawy wprowadzenie nowinki demokratycznej - „budżetów obywatelskich”.

Jakaś dziwna psychologia

Zamiast przekazać wiedzę i umiejętności obywatelskie, nowa podstawa uprawia ambitną, ale momentami dziwaczną psychologię. Uczeń „powiększa treść własnej tożsamości lokalnej, regionalnej, etnicznej i obywatelskiej” (o co chodzi?). Dwukrotnie mowa też o „skutecznej autoprezentacji – kształtowaniu swojego wizerunku w nowym środowisku”.

Uczeń rozumie „znaczenie potrzeb społecznych człowieka (kontaktu, przynależności, uznania)” - zaskakująca triada, skupiona na przystosowaniu do wymogów grupy.

Obecna podstawa stawia inne cele: uczeń „wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania”.

Niektóre zadania brzmią jak na III roku psychologii społecznej: uczeń „rozumie, że konflikt w grupie może wynikać z różnych przyczyn (sprzeczne interesy, inne cele); przedstawia sposoby rozwiązywania konfliktów oraz określa ich zalety i wady; stosuje optymalne sposoby rozwiązywania określonych konfliktów”.

Wieje nudą i sztampą

Obecna edukacja obywatelska stara się być blisko życia, operować konkretami, zachęcać do aktywności, m.in. w organizacjach pozarządowych. Sięga po metody aktywizujące, w tym tzw. projekty uczniowskie, zespołową pracę nad większym tematem.

Nowa podstawa przewiduje udział każdego ucznia w minimum jednym projekcie, ale ich tematy nikogo nie porwą:

• „tradycja i zwyczaje swojej społeczności regionalnej”;
• „moja gmina, wydarzenia i postaci z jej dziejów”;
• „oczekiwane kompetencje wybranych kategorii społeczno-zawodowych i ich miejsca na rynku pracy” (tu OKO.press się poddało, nie rozumiemy, o czym mowa).

Obecna podstawa - choć też pisana językiem metodyków nauczania - uderza klarownością w porównaniu z proponowaną.

Ale zamiast naprawy dostaliśmy merytoryczne byle co, trochę skrzywione ideologicznie i napisane takim żargonem, że wiedza staje się martwą literą.

Znajdź 10 różnic

Autorzy nowej podstawy - działając w skrajnym pośpiechu - postąpili racjonalnie przenosząc całe fragmenty z obecnej. Zawsze jednak zmieniali jakieś słówko, jakby to chcieli ukryć. Dotyczy to np. tematu mass mediów: porównaniu obu podstaw jest jak gra w "znajdź 10 różnic".

Skłaniające do refleksji "znaczenie mass mediów w życiu obywateli" nowa podstawa zastąpiła "znaczeniem dla wolności słowa” (o co chodzi?), a analizę "wyników wybranego sondażu” - "prostymi wynikami takich badań” (prostymi, czyli jakimi?). Jest też jedna nowa treść: "uczeń wskazuje cele kampanii społecznych; analizuje materiały z wybranej kampanii tego rodzaju”.

Jakiego rodzaju?