Obnażona manipulacja podkomisji Macierewicza: "Ich obliczenia pokazywały komunikat failed, nieudane"

"Stwierdzenia i pseudonaukowe argumenty, które prezentował p. Macierewicz to bełkot, który nie ma nic wspólnego z nauką. ICM nie miał nigdy nic wspólnego z tymi pseudobadaniami" - mówi w rozmowie z OKO.press dr Marek Michalewicz*, który w latach 2018-2021 pełnił funkcję dyrektora w Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego (ICM) Uniwersytetu Warszawskiego.

ICM to jednostka badawcza, która wykorzystuje komputery dużych mocy do "przetwarzania, analizy i wizualizacji danych oraz przeprowadzania zaawansowanych prac obliczeniowych". Z doświadczenia i zasobów ICM korzystają ludzie nauki, przedsiębiorcy, a także sektor publiczny. Centrum stworzyło m.in. model rozprzestrzeniania się w Polsce COVID-19, a także dwa modele prognozy pogody dostępne na stronie meteo.pl.

11 kwietnia 2022 o ICM mogliśmy usłyszeć w nowym kontekście.

"Podkomisja odtworzyła we współpracy z [...] Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Uniwersytetu Warszawskiego [...] strukturę statku powietrznego Tu-154M oraz przeprowadziła symulację jego lotu oraz uderzenia w ziemię zgodnie z parametrami komisji pani Anodiny i raportu Jerzego Millera oraz ekspertów prokuratury wojskowej w Warszawie" - powiedział na konferencji prasowej dzień po 12. rocznicy katastrofy smoleńskiej Antoni Macierewicz.

Dr Marek Michalewicz, który przewodził ICM w czasie, gdy podkomisja zwróciła się do Centrum, "współpracę" tę widzi jednak zupełnie inaczej:

- mówi Michalewicz w rozmowie z OKO.press.

Informacje, których udzielił nam Michalewicz, chcieliśmy zweryfikować w rozmowie z Antonim Macierewiczem. "Bardzo pani dziękuję za telefon. Wszystkiego najlepszego, dziękuję" - powiedział nam przez telefon szef podkomisji smoleńskiej, a następnie się rozłączył. Pytania dotyczące przebiegu prac z wykorzystaniem systemu LS-DYNA przesłaliśmy na adres mailowy podkomisji i czekamy na odpowiedzi.

Najnowsza wersja raportu z prac podkomisji trafiła do internetu 11 kwietnia 2022, a wśród załączników do pliku opublikowano m.in. zdjęcia ciał ofiar katastrofy. 13 kwietnia 2022 Antoni Macierewicz w specjalnym oświadczeniu przeprosił za publikację tych fotografii. Strona internetowa podkomisji, którą wyłączono 12 kwietnia 2022 po południu, wróciła 13 kwietnia, ale nie zawiera już ani raportu, ani żadnego z załączników.

Całość rozmowy z Markiem Michalewiczem poniżej (o sprawie napisała również "Gazeta Wyborcza").

Maria Pankowska, OKO.press: Na czym polegała wspomniana przez Antoniego Macierewicza współpraca między ICM a podkomisją smoleńską?

Dr Marek Michalewicz*: Chodziło o wykorzystanie amerykańskiego programu LS-DYNA, który działa w pakiecie firmy Ansys. Licencję można kupić do wykorzystania komercyjnego, jest bardzo droga. Tak właśnie w 2020 roku zakupiła dostęp do niej podkomisja. My, jako ICM, byliśmy tylko zamawiającym, pozyskaliśmy ją na nasz komputer, oni mieli nam za to zapłacić.

Jako p.o. dyrektora ICM i pracownik Uniwersytetu Warszawskiego nie mogłem odmówić takiej transakcji. To nie mój sprzęt. Mieliśmy cennik na stronie, dowolna instytucja mogła się do nas zgłosić. I o ile wykorzystanie programu było zgodne z prawem, musieliśmy się zgodzić. Oczywiście zdawaliśmy sobie sprawę, do czego to będzie służyć.

Mieli umowę, zapłacili za dostęp i go dostali, ale ICM nie ma nic do tego.

Podkomisja zwróciła się do ICM...

Komisja sama nie robiła obliczeń, obliczenia robiły cztery osoby z amerykańskiego National Institute for Aviation Research, czyli NIAR, ludzie z Wichita. Liczyli też, a może bardziej próbowali liczyć ludzie, czy może jedna osoba z Wojskowej Akademii Technicznej. Na samym początku oni robili próbne testy na mniejszych danych wejściowych...

Chodziło o to, żeby policzyć prawdopodobieństwo, że doszło do zamachu?

Nie użyłbym słowa prawdopodobieństwo, te obliczenia nie są probabilistyczne. Żeby ocenić to w ten sposób, trzeba byłoby wykonać bardzo wiele różnych obliczeń. To są obliczenia deterministyczne. W fizyce każdy proces opisany jest zestawem równań, one są oparte na prawach fizyki. Te równania opisują przebieg zjawiska w czasie. W tych kolejnych krokach czasowych system fizyczny (model) opisany przez te równania ewoluuje, zmienia się.

Program LS-DYNA wykorzystuje się np., by ocenić, jak będą przebiegały wypadki drogowe. Potem na podstawie takich symulacji utwardza się niektóre części nadwozia, decyduje, kiedy powinna otworzyć się poduszka powietrzna. Można zrobić model, w którym podkładamy bombę w dowolnym miejscu w samolocie, w pewnym momencie ją odpalamy i sprawdzamy, co się będzie działo w zależności np. od wielkości czy położenia ładunków.

Komputery pozwalają stworzyć taki wirtualny świat. Tylko żeby dobrze oddać rzeczywistość, to ten świat musi mieć maksymalną ilość ważnych cech świata rzeczywistego.

Jeśli sama siatka samolotu ma wiele milionów punktów sieciowych, to taki model liczy się dziesiątki godzin na setkach, czasami tysiącach rdzeni obliczeniowych. To olbrzymie obliczenia, a mówimy o normalnych warunkach.

Natomiast kiedy struktura się rozrywa - ze względu na wybuch albo uderzenie w przeszkodę - to niesamowicie komplikuje obliczenia. Jest tylko jeden program komercyjny na świecie o którym wiem, który może to policzyć - właśnie LS-DYNA. Tylko że według mnie oni tego nigdy nie przeliczyli.

Skąd pewność, że obliczenia się nie udały?

Kiedy te programy były uruchamiane, obliczenia w zdecydowanej większości nie dochodziły do końca, pokazywały komunikat "failed", nieudane. Tak wynika z logów z systemu, do których mieliśmy dostęp.

Są różne przyczyny takiego komunikatu. Może to być zbyt krótki czas na dokonanie obliczeń, mogą też być np. obliczenia rozbieżne, kiedy pojawiają się liczby niefizyczne, za duże lub zbyt małe, wszystko jest bez sensu. Mogą być też inne przyczyny, bo to nie są łatwe obliczenia.

Te obliczenia, które im się udały, trwały za krótko, średnio po kilkanaście minut. Podkreślam: tak skomplikowana operacja wymagała dziesiątek lub setek godzin obliczeniowych. Zajmuję się supercomputingiem i naukami obliczeniowymi od 40 lat na różnych kontynentach i nie widziałem, by tak szybko przeliczyć tak skomplikowany model. Mowy nie ma.

Dłuższe obliczenia oznaczały wyższą cenę? Podkomisja nie mogła sobie na to pozwolić?

Cena jest przypisana do każdego rdzenia obliczeniowego. W każdym serwerze są 24 rdzenie. Skaluje się obliczenia na wiele rdzeni, można prowadzić je równolegle na setkach, a nawet tysiącach rdzeni. Wtedy licencja kosztuje niewspółmiernie więcej. Podkomisja miała zapłacić za to ok. 100 tys. złotych.

Upierali się, że wystarczy im siedem dni, chociaż mówiłem, że to za mało. Na umowie było więc siedem, a potem błagali mnie, żeby to przedłużyć, miałem telefony w nocy od sekretarki pana Macierewicza. Dostęp do licencji został wydłużony, zasoby zwiększone, ale wzrosła też cena. Oni tego nie zapłacili. Bo suma całkowita tego zamówienia przekroczyła granicę zamówień publicznych [zgodnie z prawem organy administracji publicznej muszą ogłosić przetarg na usługi kupowane za kwotę ponad 130 tys. zł netto - red.] Chcieli to ukryć, zaczęli kombinować, że zapłacą nam za rok. Później chcieli, żebyśmy coś sprokurowali, żeby mogli zapłacić za coś innego - odmówiłem. Przez cały 2021 mój kierownik finansowy korespondował z nimi. Ostatecznie ICM pokrył koszty tych obliczeń.

Jaka była brakująca kwota?

Jakieś 85 tys. złotych.

Kiedy podkomisji się skończyły pieniądze i chcieli więcej płacić za licencję, wykombinowali sobie, że poproszą pracowników Wojskowej Akademii Technicznej, żeby to oni wzięli na siebie te obliczenia i zgłosili to jako projekt naukowy. Wtedy licencja będzie za darmo, bo ICM płaci za tę licencję dla wszystkich naukowców w Polsce z funduszy przyznawanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.

Ludzie z WAT już wcześniej liczyli coś na naszym sprzęcie, mieli po prostu zwiększyć liczbę jednostek obliczeniowych.

Powiedziałem, że muszą w tym celu złożyć podanie o nowy grant obliczeniowy. Złożyli. Z trzech recenzentów, których znalazłem, dwóch uznało to za słaby projekt i go nie rekomendowało. Jeden napisał trochę pozytywniej. Nie wydałem zgody.

Na konferencji prasowej Antonii Macierewicz pokazywał jednak różnego rodzaju wizualizacje.

W naukowym dokumencie powinni pokazać, jakie były dane wejściowe, w jaki sposób symulowali ten wybuch-niewybuch i co z tego wyszło. Na konferencji tego nie było. Mieliśmy machanie rękoma i pokazywanie filmików. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że wizualizacja to nie jest to samo, co wizualizacja symulacji, gdzie w każdym kadrze pokazywana jest siatka tego, co jest liczone. Tutaj to było tak, jak gdyby jakiś artysta od animacji narysował nam Myszkę Miki. Pokazujemy, jak samolot się przesuwa, nagle wybuch - bum! To jest bajka.

Ktoś na Twitterze napisał: to tylko symulacja. Nie! Symulacje są bardzo wartościowe, ale nie przedstawione w taki sposób.

*Dr Marek Michalewicz - od 2014 roku jest profesorem wizytującym w Instytucie Zaawansowanych Nauk Obliczeniowych w Stony Brook University na Long Island w NY, USA. Studiował Fizykę na Uniwersytecie Wrocławskim, zdobył tytuł Magistra Nauk (Fizyka Teoretyczna) na Uniwersytecie LaTrobe w Melbourne w Australii, oraz doktorat (PhD) na wydziale Fizyki Teoretycznej, Instytutu Studiów Zaawansowanych na Australijskim Uniwersytecie Narodowym w Canberrze. Od 40 lat zajmuje się fizyką teoretyczną i obliczeniową oraz naukami obliczeniowymi, przewodził ośrodkom badawczym . W latach 2018-2021 był (p.o.) dyrektorem ICM UW.