Partie jak ekskluzywne kluby, należy do nich tylko 0,8 proc. Polaków. To fatalny wynik na tle Europy

Polska polityka to domena wąskiej grupy ludzi. Do najważniejszych partii należy po kilkadziesiąt tysięcy osób, nie wszyscy z nich to aktywni członkowie.

Cztery największe partie polityczne deklarują, że należy do nich:

• PO - 33 500 osób (2018)
• PiS – 37 409 osób (2018)
• PSL – 100 320 osób (2016)
• SLD – 33 554 osoby (2018)

Według ostatniego badania GUS na temat partii politycznych, do wszystkich partii w Polsce w 2016 roku należało 251 tys. osób.

Cztery największe partie skupiają więc 82 proc. wszystkich zrzeszonych w partiach. Natomiast wszyscy członkowie partii stanowią zaledwie 0,8 proc. wszystkich uprawnionych do głosowania Polaków. Według GUS liczebność partii w 2016 roku wobec roku 2014 spadła o 16 proc.

A może polskie partie są jeszcze mniejsze, niż deklarują?

Badanie GUS, podobnie jak oficjalne dane o liczbie członków poszczególnych partii, opierało się jednak na deklaracjach. W styczniu 2016 roku, kiedy PO wybierała nowego przewodniczącego, TVN24 podawał, że liczba członków partii wynosiła 17 tys. osób. W wyborach przewodniczącego, w których można było wziąć udział przez Internet, głosowało 52 proc. uprawnionych. To zaledwie 8-9 tys. aktywnych członków.

Innym wskaźnikiem aktywności członków, a przy okazji sprawności organizacyjnej partii, jest suma wpłacanych składek członkowskich. Wszystkie te dane publikuje PKW na swojej stronie internetowej. Według sprawozdań za rok 2018 partie ze składek zebrały:

• PO - 169 400 złotych;
• PiS - 579 586 złotych;
• PSL - 51 139 złotych;
• SLD - 461 179 złotych.

Uwagę zwracają szczególnie dwie rzeczy: kwota zebrana przez PSL w złotówkach jest dwa razy mniejsza niż deklarowana liczba członków. Jeżeli PSL rzeczywiście ma 100 tys. członków - a według statutu partii składki członkowskie są obowiązkiem każdego z nich - to na osobę przypada mniej więcej 50 groszy.

Druga rzecz, to stosunkowo niska kwota, jaką ze składek zbiera Platforma Obywatelska - ponad trzy razy mniej niż PiS, chociaż partie te deklarują podobną liczbę członków.

Partia Zbigniewa Ziobry, Solidarna Polska, której członkowie od 2015 roku startują w każdych wyborach na listach Prawa i Sprawiedliwości, w 2018 roku ze składek uzbierała 1300 złotych. Partia ma jeszcze z czego żyć dzięki darowiznom (nie składkom) od związanych z nią ludzi, którzy po „dobrej zmianie” załapali się na intratne stanowiska w spółkach i państwowych instytucjach. Aż 127 tys. ze 162 tys. przychodów SP podchodzi od sześciu osób. Opisywaliśmy to w tekście: "Dostali posady w państwowych spółkach i instytucjach. Teraz hojnie wspierają partię Zbigniewa Ziobry".

W Europie najwięcej ludzi w partiach lewicowych

Rzeczywista liczba członków partii jest często – zarówno w Polsce, jak i za granicą – partyjną tajemnicą. Oficjalne dane nie zawsze pokrywają się z liczbą osób aktywnych lub tych, które opłaciły składki w ostatnim okresie. Dlatego w tej analizie opieramy się na niedoskonałym wskaźniku, czyli oficjalnej liczbie deklarowanej przez partie. W ten sposób możemy porównać partie w Polsce i w Europie.

Mistrzem demokratycznej Europy w liczbie (deklarowanych) członków partii są brytyjska Partia Pracy – 512 tys. członków, rumuńscy socjaldemokraci (PSD) – 510 tys. i hiszpański Podemos – 507 tys. Pomijamy niedemokratyczne Rosję (Jedna Rosja – ponad 2 miliony deklarowanych członków) i Turcję (AKP – ponad 10 milionów) – tam partie w dużej części służą do innych zadań niż w krajach demokratycznych.

Liczba członków brytyjskiej Partii Pracy poszybowała w górę w latach 2015-2016, gdy o stanowisko szefa partii ubiegał się obecny przewodniczący Jeremy Corbyn. Wcześniej liczba członków mieściła się między 200 a 250 tys. osób Przyciągnął tysiące osób jako idealistyczny socjalista, osoba spoza tradycyjnego establishmentu partyjnego. Entuzjazm jednak już opadł i obecnie liczba spada. W szczycie, w 2017 roku, członków było 564 tys.

PiS ledwie widoczny

Spójrzmy, jak wygląda zestawienie liczby członków partii rządzących w wybranych krajach europejskich:

Widzimy, że PiS jest daleko w tyle za wieloma krajami. Jednym z wytłumaczeń niskiej partycypacji Polaków w polityce partyjnej może być niechęć do słowa „partia”, które kojarzy się ze znienawidzoną PZPR. Jednak w niektórych krajach europejskich, które również przeżyły kilkadziesiąt lat komunistycznego systemu jednopartyjnego, to zjawisko nie występuje. W Rumunii rządząca PSD ma ponad 500 tys. członków, do opozycyjnej Partii Narodowo-Liberalnej należy ponad 250 tys. osób. Chorwacka Unia Demokratyczna to 220 tys. członków, bułgarski GERB – 86 tys. Trudna do zweryfikowania jest liczba członków Serbskiej Partii Postępowej, ale ona również na pewno jest masowa (w 2013 roku sekretarz generalny partii mówił o 320 tys. członków, cztery lata później serbski minister spraw wewnętrznych twierdził, że mają ich aż 730 tys.).

Na minus wyróżniają się Polacy, Czesi i Słowacy. Polska wypada tutaj szczególnie nieciekawie, ponieważ jest jednym z najludniejszych krajów Europy. Ingrid van Biezen z Uniwersytetu w Leiden w 2012 roku zestawiła dane na temat ilości członków partii w każdym z krajów wobec liczebności elektoratów w tych krajach. Bazowała na danych z lat 2007-2009. Spośród ówczesnych 27 krajów Unii Europejskiej Polska zajmowała przedostatnie miejsce:

Wyprzedzaliśmy tylko Łotwę, a do partii politycznych należało wówczas poniżej jednego procenta uprawnionych do głosowania. Średnia europejska wynosiła niecałe 5 proc.

Według naszego obliczenia, które prezentowaliśmy powyżej (0,8 proc.) widać, że pod tym względem nic w Polsce się nie zmieniło.

Zaskakujący może być niski odsetek dla Wielkiej Brytanii, ale to kraj, w którym mieszka ponad 60 milionów osób. Badanie było przeprowadzone jeszcze przed boomem Partii Pracy z lat 2015-2016.

Spada wszystkim

Tradycyjnie dużo członków mają partie socjaldemokratyczne, szczególnie na zachodzie Europy. Są one stare, wiele z nich powstało jeszcze w XIX wieku, a bazą poparcia dla nich były liczne związki zawodowe. Wyborcy w ostatnich latach w wielu krajach (Wielka Brytania, Francja, Niemcy) stopniowo odchodzą jednak od starych partii, a liczba ich członków spada.

Według badań van Biezen i Thomasa Poguntke z London School of Economics spadające członkostwo w europejskich partiach politycznych to długi proces. W 1960 roku na kontynencie 15 proc. elektoratów należało do partii, w 1980 było to 10 proc., a w 2008 – tylko 5 proc.

Można więc uznać, że to ogólnoeuropejski fenomen. Problem w tym, że Polska nawet na tym tle wypada słabo. Ma co najmniej kilka negatywnych konsekwencji:

• Polityka traktowana jest jak zawód dla wąskich elit, a nie jak coś codziennego i powszechnego, to sprzyja poczuciu, że demokratyczna polityka jest czymś całkowicie oderwanym od życia.
• Wyborcy bez doświadczenia w partyjnej polityce są bardziej podatni na manipulacje polityków.
• Brak stałego wpływu obywateli na kształt polityki - ogranicza się on do wrzucenia karty wyborczej do urny raz na parę lat. Dla odwiecznych zawodowych polityków to bardzo wygodne.
• Brak nowych twarzy w polityce. Polską rządzi wąska grupa ludzi, którzy zajmują się partyjną polityką od 30-40 lat.
• Kampania wyborcza polega wyłącznie na zalewaniu przestrzeni publicznej reklamami wąskiego grona ciągle tych samych kandydatów. Chodzenie od drzwi do drzwi i bezpośrednie rozmowy z wyborcami? Doskonały pomysł, ale w Polsce nie ma kto tego robić.

Prawybory

Jednym ze sposobów na wciągnięcie ludzi w partyjną demokrację mogą być prawybory, które - poza wyborami liderów - dają członkom możliwość znaczącego wpływu na kierunek polityki prowadzonej przez partię, a więc i na krajową politykę jako całość. Członkowie mogą mieć wpływ na kandydatów partii w wyborach krajowych lub lokalnych.

Dobrym przykładem są tutaj Stany Zjednoczone. Liczba członków partii w USA i w Europie to dwa różne światy. Do partii Republikańskiej należą 33 miliony osób a Demokratycznej – 45 milionów. Przed wyborami prezydenckimi, wszyscy członkowie partii mają szansę oddać głos kandydata, który ich zdaniem powinien ubiegać się o urząd prezydenta. W obu partiach mamy więcej członków niż uprawnionych do głosowania Polaków – w ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego było ich nieco mniej niż 30 milionów Polaków.

W Polsce prawybory na prezydenckiego przeprowadziła Platforma Obywatelska w 2010 roku. Członkowie partii mogli głosować przez internet – frekwencja wyniosła 47,7 proc. Pięć lat później prawyborów nie było, o reelekcję ubiegał się prezydent Bronisław Komorowski.

Partie amerykańskie również organizują prawybory, nawet gdy mają urzędującego prezydenta, który może ubiegać się o reelekcję. Często kończą się one miażdżącym zwycięstwem prezydenta, gdy jest popularny. Ale w 1976 roku prezydent Gerald Ford ledwie pokonał kontrkandydata Ronalda Reagana. Platforma zrezygnowała z takiej procedury 5 lat temu. Nie wiemy, czy prawybory powtórzy przy wyborach prezydenckich 2020, gdy prezydentem jest Andrzej Duda z PiS.

O prawybory – choć nie partyjne, a obywatelskie - dla kandydatów do Senatu apelują dziś Obywatele RP. W takich prawyborach mieliby zostać wybrani kandydaci opozycji do Senatu. Lider Obywateli Paweł Kasprzak apeluje, aby przeprowadzić prawybory od dawna, pisaliśmy o tym w OKO.press wielokrotnie, pierwszy raz w grudniu 2017.