Policzyliśmy: 4,8 mld zł kosztują najpilniejsze postulaty opiekunów dorosłych niepełnosprawnych. Sporo, ale państwo na to stać
Wyższa renta socjalna to ok. 620 mln zł. Powszechny dodatek dla dorosłych z niepełnosprawnością to ok. 4,2 mld rocznie. Razem to jedna ósma tego, co państwo wydaje na obronę i raptem trzy razy więcej niż coroczna wyprawka szkolna zapowiedziana przez rząd. Budżet bez trudu poradzi sobie z takim potrzebnym wydatkiem, nie zastąpi on jednak systemu wsparcia
Finanse państwa są w niezłej kondycji, deficyt budżetowy był w 2017 najniższy od lat i zapowiada się, że ten rok także będzie dobry. Budżet udźwignąłby dodatkowy wydatek wysokości 4,8 mld złotych, bez ryzyka przekroczenia limitów deficytu finansów publicznych. To jednak powinien być tylko jeden z wielu elementów systemu wsparcia dla os. z niepełnosprawnościami. Nie stać nas na to, by go nie mieć.
Po czterech latach rodzice dorosłych osób z niepełnosprawnościami wznowili protest w Sejmie. "Rząd rozdaje pieniądze na prawo i lewo, wymyśla różne projekty. Niech pomaga wszystkim. Oni po prostu nas nie widzą" - mówiła RMF FM jedna z protestujących.
Przeczytaj także:
Zaniedbania państwa wobec dorosłych osób z niepełnosprawnością i ich opiekunów są ogromne. Potrzebne są m.in. placówki wsparcia dziennego, mieszkania wspomagane, dostępny transport specjalistyczny i opieka wytchnieniowa.
Część środowiska opiekunów osób z niepełnosprawnością nie chce już dłużej czekać. W liście, który do prezesa PiS Jarosława Kaczyńskiego wystosowali protestujący, domagają się natychmiastowej realizacji dwóch, ich zdaniem najpilniejszych postulatów:
wprowadzenia dodatku rehabilitacyjnego dla osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym, niezdolnych do samodzielnej egzystencji po ukończeniu 18 lat w kwocie 500 zł miesięcznie, bez kryterium dochodowego;
zrównanie kwoty renty socjalnej z najniższą rentą ZUS z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wraz ze stopniowym podwyższaniem tej kwoty do równowartości minimum socjalnego obliczonego dla gospodarstwa domowego z osobą niepełnosprawną.
Zobacz pełną listę postulatów RON
Nawiązując do postanowień Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych (KPON) oraz Karty Praw Osób Niepełnosprawnych, w imieniu części środowiska osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym*, postulujemy o:
Ratyfikowanie przez Rzeczpospolitą Polską protokołu fakultatywnego do Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Ujednolicenie systemu orzecznictwa, wprowadzenie czytelnych kryteriów orzekania opartego na diagnozie funkcjonalnej.
Deinstytucjonalizację wsparcia ON na rzecz usług świadczonych na poziomie lokalnego środowiska. Skierowanie środków publicznych wraz z obowiązkiem realizacji zadań państwa w szeroko pojętym wsparciu ON do gmin i powiatów.
Wdrożenie ogólnodostępnego programu „Niezależne życie”. Utworzenie sieci niewielkich placówek, funkcjonujących na poziomie lokalnym, w tym świetlic środowiskowych, domów dziennego pobytu, mieszkań chronionych, itp. oraz zagwarantowanie każdej ON ze wskazaniem do korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, możliwości nieodpłatnego codziennego korzystania z tych placówek oraz z nieodpłatnych usług opiekuńczych, Specjalistycznych Usług Opiekuńczych, instytucji asystenta osobistego, w miejscu zamieszkania.
Utworzenie koszyka gwarantowanych świadczeń rehabilitacyjnych, zdrowotnych oraz usług opiekuńczych i oparcie na nim zindywidualizowanego zaopatrzenia ON w świadczenia wypełniające wskazania z orzeczenia i/lub bieżące wskazania medyczne.
Uproszczony dostęp do lekarzy specjalistów, nowoczesnych form leczenia, rehabilitacji i terapii.
Zapewnienie ON specjalistycznej opieki w dotychczasowym środowisku, w przypadku śmierci opiekuna lub nabycia przez niego niepełnosprawności uniemożliwiającej sprawowanie opieki.
Zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia i zastąpienie jej innymi formami prawnego wsparcia zgodnie z modelem wspieranego podejmowania decyzji.
Usprawnienie systemu finansowania likwidacji barier architektonicznych, komunikacyjnych, pozyskiwania wyrobów medycznych, leków podtrzymujących życie, sprzętu ortopedycznego, rehabilitacyjnego i środków pomocniczych. Zagwarantowanie że wskazania z orzeczenia i/lub z bieżących wskazań medycznych będą równoznaczne z gwarancją uzyskania przez ON pełnego finansowania w przedmiotowej formie. Bezpłatny dowóz do placówek dla wszystkich ON ze wskazaniem do rehabilitacji. W przypadku braku na terenie powiatu/miasta/gminy, placówki realizującej wskazania z orzeczenia, w tym wskazania dotyczące rehabilitacji społecznej, postulujemy o umożliwienie osobie niepełnosprawnej realizacji w/w wskazań we własnym zakresie, przy refundacji kosztów, w kwocie jaka na każdego podopiecznego kierowana jest do placówek.
Zagwarantowanie co najmniej jednego w roku kalendarzowym bezpłatnego turnusu rehabilitacyjnego dla ON (ze wskazaniem do rehabilitacji) oraz o ile to niezbędne także dla jej opiekuna.
Podwyższenie kwoty renty socjalnej do równowartości minimum socjalnego, obliczonego dla gospodarstwa domowego osoby niepełnosprawnej.
Wprowadzenie zmian w ustawie o świadczeniach rodzinnych w zakresie dotyczącym zasiłku pielęgnacyjnego, tj o ustanowienie zróżnicowanych kwot zasiłku na poziomie kompensującym niesamodzielność, w zależności od faktycznego stopnia niesamodzielności.
Zniesienie kryterium dochodowego do zasiłków rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych, dla rodzin z ON w stopniu znacznym, pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. Prawo do dodatku rehabilitacyjnego bez kryterium dochodowego dla każdej ON ze wskazaniem do rehabilitacji, bez względu na jej wiek.
Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego dla każdego faktycznego opiekuna ON ze wskazaniem do stałej lub długotrwałej opieki, nieposiadającego prawa do emerytury lub renty, w tym także dla faktycznego opiekuna nieposiadającego obowiązku alimentacyjnego.
Dodatkowe, obok świadczenia pielęgnacyjnego, wsparcie dla opiekunów sprawujących opiekę na dwiema lub więcej ON ze wskazaniem do stałej lub długotrwałej opieki, oraz dla opiekunów samotnie sprawujących opiekę nad ON. (Postulat częściowo zrealizowany).
Stałe odprowadzanie składek emerytalno-rentowych od świadczenia pielęgnacyjnego i zorganizowaną opiekę wytchnieniową dla opiekuna ON ze wskazaniem do stałej lub długotrwałej opieki.
Zabezpieczenie opiekuna ON na wypadek ustania opieki, przez zagwarantowanie mu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, z zaliczeniem okresu pobierania świadczenia pielęgnacyjnego poprzedzającego rejestrację w UP do okresu pracy, na czas nie krótszy niż 12 miesięcy oraz zapewnienie mu instrumentów ułatwiających powrót na rynek pracy. (Postulat częściowo zrealizowany).
Zapewnienie opiekunom ON ze wskazaniem do stałej lub długotrwałej opieki, pobierającym emerytury lub renty, comiesięcznego dodatku w wysokości różnicy między kwotą świadczenia pielęgnacyjnego a kwotą pobieranej emerytury lub renty.
Wydłużenie okresu zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad ON dla rodziców ON pozostających w stosunku pracy, do okresu określonego wskazaniem lekarskim. Dodatkowy urlop związany z koniecznością rehabilitacji podopiecznego. Prawo do elastycznego czasu pracy dla opiekuna ON w stopniu znacznym. Ulgi dla opiekuna ON w stopniu znacznym w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz ulgi dla pracodawcy zatrudniającego opiekuna ON w stopniu znacznym.
Prawo do bezpłatnych przejazdów dla ON w stopniu znacznym wraz z opiekunem w celu realizacji obowiązku szkolnego, leczenia, rehabilitacji i diagnozowania.
Stałe kierowanie subwencji oświatowej dla osób niepełnosprawnych pobierających naukę bezpośrednio do placówek oświatowych. (Postulat częściowo zrealizowany).
Ostatnia aktualizacja: 2017.10.11
Policzyliśmy, ile kosztowałoby spełnienie dwóch podstawowych postulatów opiekunów.
Nowy dodatek rehabilitacyjny
W tej chwili dorosłe osoby z niepełnosprawnością otrzymują zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 153 zł. Przyznaje się go w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z jej niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Komu przysługuje zasiłek?
dziecku z niepełnosprawnością;
osobie z niepełnosprawnością w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia; oraz osobie, która ukończyła 75 lat.
Zasiłek nie był waloryzowany od 2006 roku. Otrzymuje go ok. 920 tys. osób w Polsce. Postulowany przez protestujących dodatek rehabilitacyjny byłby wypłacany na podobnych zasadach, ale w liście RON mowa o nieco mniejszej grupie - chodzi o dorosłe osoby niepełnosprawne niezdolne do samodzielnej egzystencji.
Ile jest takich osób? Niestety nie wiadomo dokładnie, możemy tylko szacować. Z publikacji GUS na temat zasiłków rodzinnych z 2015 roku wynika, że rok wcześniej w łącznej liczbie zasiłków pielęgnacyjnych 74,6 proc. wypłacono dla osób niepełnosprawnych w wieku 16-74 lata, 22,8 proc. dla niepełnosprawnych dzieci w wieku poniżej 16 lat i 2,6 proc. dla osób, które ukończywszy 75 lat nie miały uprawnienia do dodatku pielęgnacyjnego.
Wynikałoby z tego, że liczba dorosłych osób z niepełnosprawnością niezdolnych do samodzielnej egzystencji może wynosić nawet 650 tysięcy do 700 tysięcy, szacując z pewnym marginesem błędu.
Jeśli tak, to dodatek rehabilitacyjny wysokości 500 zł miesięcznie (nie trudno dopatrzeć się tu inspiracji programem rodzina 500 plus) kosztowałby ok 4,2 mld zł rocznie.
Renta socjalna przysługuje osobie, która spełnia dwa warunki:
jest pełnoletnia oraz
jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało
1) przed ukończeniem 18. roku życia albo
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia albo
3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Renta socjalna przysługuje zatem wyłącznie osobie, która osiągnęła pełnoletność, i która jest całkowicie niezdolna do pracy. Za osobę pełnoletnią uważa się osobę, która ukończyła 18 lat. Za osobę pełnoletnią uważa się również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat, a nie ukończyła 18. roku życia.
Od 1 marca 2017 roku renta socjalna wynosi 840,00 zł brutto.Protestujący chcą jej podwyższenia do minimalnej wysokości emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i renty rodzinnej, która wynosi 1029 zł 80 gr brutto. Czyli o niecałe 190 zł miesięcznie.
Według danych ZUS w 2016 roku było 272 tys. osób pobierających rentę socjalną. Zrównanie renty socjalnej z najniższą rentą ZUS z tytułu całkowitej niezdolności do pracy kosztowałby 619 mln zł dodatkowych wydatków. Należy jednak pamiętać, że liczba rencistów socjalnych mogła nieco wzrosnąć w ciągu dwóch lat.
A co, gdyby podwyższyć tę kwotę do równowartości minimum socjalnego obliczonego dla gospodarstwa domowego z osobą niepełnosprawną? Nie wiadomo, bo nikt tego nie oblicza.
Instytut Pracy i Spraw Społecznych, który oblicza minimum egzystencji i minimum socjalne, robi to tylko dla gospodarstw pracowniczych i emeryckich. To ostatnie minimum wyniosło w grudniu 2017 roku 1132,21 zł dla gospodarstwa jednoosobowego.
Gdyby zrównać rentę socjalną z kwotą emeryckiego minimum socjalnego (co jednak trudno sobie wyobrazić bez podwyższenia minimalnych rent i emerytur), należałoby wyłożyć dodatkowe 953 mln zł w porównaniu z obecnymi wydatkami na rentę socjalną.
Opiekunowie mówią jednak o stopniowym podnoszeniu, więc wzrost wydatków nastąpiłby dopiero w kolejnych latach.
Podsumowując: koszt podwyższenia renty socjalnej zgodnie z postulatami RON to od 619 mln zł do ok miliarda złotych w bliżej nieokreślonej przyszłości. Ta druga liczba jest jednak mocno hipotetyczna.
„500+, Mieszkanie+, Za życiem, Dostępność+ (kierowany głównie do seniorów), to część kosztownych, społecznych programów rządu PiS. Mają one wspólną cechę – są ślepe na potrzeby dorosłych, niesamodzielnych osób niepełnosprawnych” – napisali protestujący w stanowisku z 18 kwietnia 2018 r.
PiS wpadł tutaj w pułapkę. Rząd chwali się - w dużej mierze słusznie - dobrymi wynikami gospodarczymi i niezłą sytuacją budżetu. Twierdzi, że stać go na nowe wydatki (nie zawsze realizując poprzednie, bo np. nie potrafił na większą skalę wystartować z programem Mieszkanie plus, więc teraz niestety wycofuje się z obietnic).
Skala wydatków, które obiecuje PiS, nie jest jednak tak duża, jak przedstawia to choćby TVP (a skądinąd również opozycyjne media, które na wyrost mówią o wielkich prezentach Kaczyńskiego, czy niebywałym rozdawnictwie PiS), budzi jednak całkiem zrozumiałą frustrację o osób, które czują, że państwo od lat zostawia je na lodzie.
Zobacz, czego od rządu domagają się RPO i organizacje rzecznicze osób z niepełnosprawnością
Ze sprawozdań przedstawionych ONZ przez organizacje pozarządowe (stworzyły one swój własny społeczny raport) oraz RPO wyłania się obraz państwa, które nie potrafi zapewnić milionom swoich obywateli równego traktowania. Rzecznik i organizacje walczące o prawa osób z niepełnosprawnościami domagają się m.in.:
Przyjęcia kompleksowego programu odejścia od opieki instytucjonalnej – na rzecz wsparcia na poziomie społeczności lokalnej; DPS-y są zazwyczaj bardzo duże (średnia liczba podopiecznych to 104 osoby) i częste są przypadki łamania praw człowieka, tak w placówkach publicznych jak i niepublicznych. Alternatywą dla nich powinny być mieszkania chronione lub wspomagane, które wciąż są w Polsce rzadkością. Liczba wszystkich osób korzystających z mieszkań chronionych jest ponad 30-krotnie niższa niż osób korzystających z domów pomocy społecznej.
Likwidacji instytucji ubezwłasnowolnienia i zastąpienia jej systemem wspieranego podejmowania decyzji. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie spełnia standardów Konwencji – np. brak jest okresowej kontroli niezawisłego organu. Osoba ubezwłasnowolniona traci zdolność do czynności prawnych lub jest jej ona ograniczona, często na całe życie, ubezwłasnowolnienie nie jest poddawane okresowej kontroli przez niezawisły organ, nie uwzględnia potrzeb i interesów osoby, skutkuje wykluczeniem; brak jest form prawnego wsparcia osób z niepełnosprawnościami zgodnych Konwencją.
Wzmocnienia ochrony osób z niepełnosprawnościami przed przemocą, w tym przemocą domową. Pomoc dla takich osób jest niedostępna, niekiedy dosłownie: na 35 działających w Polsce Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie jedynie 8 mieściło się w budynkach dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową. W 32 ośrodkach nigdy nie znalazła się osoba głucha. Osoby z niepełnosprawnościami są szczególnie narażone zarówno na przemoc instytucjonalną, jak i w miejscach publicznych.
Wyeliminowania nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób z niepełnosprawnościami, które pozbawiono wolności. Dziś do aresztu – również niedostosowanego do potrzeb tych osób – może trafić ktoś z problemem z poruszaniem się. Z kolei standard 3 m² powierzchni mieszkalnej na więźnia nie uwzględnia, że osoby na wózkach muszą mieć przestrzeń do manewrów.
Projektowania budynków, programów i usług według zasad uniwersalnego projektowania (czyli tak, aby mógł korzystać z nich każdy bez konieczności adaptacji – np. wejście do budynku z poziomu gruntu, bez schodów i potrzeby budowy podjazdu). Prawo budowlane nakazuje dostępność nowych budynków dla osób z niepełnosprawnościami, nie wymaga jednak stosowania zasad uniwersalnego projektowania. W praktyce uwzględnia się jedynie dostępność dla osób na wózkach – potrzeby np. osób niewidomych są pomijane. Właściciele budynków wybudowanych przed 1995 roku w ogóle zaś nie mają obowiązku likwidacji barier architektonicznych.
Wzmocnienia ochrony przed dyskryminacją. Dziś osoby z niepełnosprawnościami mogą skorzystać z mechanizmów zawartych w ustawie o równym traktowaniu – jeśli spotkały się z dyskryminacją w miejscu pracy. Nie ma natomiast tej możliwości w przypadku dyskryminacji w takich obszarach jak zabezpieczenie społeczne, dostęp do usług, opieki zdrowotnej, oświaty i szkolnictwa wyższego.
Zniesienia zakazu zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną oraz stworzenie systemu wspierania osób z niepełnosprawnościami w pełnieniu ról rodzicielskich.
Wprowadzenia jednolitego systemu orzecznictwa o niepełnosprawności, skupiającego się na wsparciu potrzebnym danej osobie, a nie na jej dysfunkcjach.
Zwiększenia ochrony przed przemocą osób chorujących psychicznie i przebywających w szpitalach psychiatrycznych. Regulacje wewnętrzne domów pomocy społecznej znacznie ograniczają prawa i wolności mieszkańców.
Zwiększenia wsparcia dla uczniów z niepełnosprawnościami i ulepszenie systemu finansowania ich potrzeb edukacyjnych. Niestety, odsetek uczniów uczących się w ramach edukacji włączającej zmniejsza się wraz z wiekiem;
Wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zróżnicowania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności.
Zagwarantowanie wszystkim osobom z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną praw wyborczych oraz praw do zgromadzania i zrzeszania się.
Podjęcia działań w celu pełnego dostosowania publicznych środków transportu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zdecydowanej poprawy wymaga sytuacja w mniejszych miastach oraz stan infrastruktury i taboru kolejowego.
Zapewnienia dostępności stron internetowych instytucji publicznych.
Rozszerzenia regulacji dotyczących języka migowego i wprowadzenie rozwiązań prawnych odnoszących się do komunikacji wykorzystującej gesty, znaki graficzne, przedmioty.
Promowania zatrudniania osób z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy. Tymczasem wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością należy do najniższych w UE.
Stworzenia systemowych rozwiązań zapewniających możliwość korzystania z usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością; W tej chwili dostępność takich usług asystenta jest incydentalna, ograniczone terytorialnie i czasowo, co nie daje osobom z nich korzystającym szans na długoterminowe wsparcie.
Sytuacja budżetu państwa nie jest zła, deficyt budżetowy był w 2017 najniższy od lat, a Międzynarodowy Fundusz Walutowy właśnie obniżył prognozę deficytu finansów publicznych na 2018 rok - ma on wynieść zaledwie 1,9 proc wobec poprzednio prognozowanych 2,7 proc. Budżet bez trudu udźwignąłby dodatkowy wydatek pozostając bezpiecznie poniżej 3 proc. unijnego limitu deficytu finansów publicznych. Warto jednak dbać, by deficyt był jak najmniejszy. Ograniczanie wydatków i uszczelnianie systemu podatkowego nie jest jedyną drogą.
Polska ma spore rezerwy jeśli chodzi o dochody państwa. Obciążenia fiskalne są raczej niskie na tle Europy, a udział wpływów z podatków w PKB jest u nas znacznie poniżej unijnej średniej. Dziennikarz i publicysta Piotr Wójcik policzył niedawno, że gdyby Polska podniosła podatki do poziomu Niemiec i zaczęła ściągać podobną część PKB w daninach publicznych mielibyśmy w budżecie państwa 64 mld zł nadwyżki. Niemieckie podatki są bardziej progresywne niż nasze - zamożni płacą relatywnie więcej, a mniej zamożni - mniej. Wyższy podatki płacą też firmy, niższy jest za to podatek VAT.
To wymagałaby jednak dużej zmiany myślenia u polskich polityków. Czy to możliwe? Mateusz Morawiecki zapowiedział nową "daninę solidarnościową" - "taką, by najbardziej zamożni ludzie, najlepiej zarabiający, mogli w niewielkim stopniu zostać opodatkowani, by złożyć się na tych najbardziej potrzebujących". Brzmi jak progresywny podatek, ale na szczegóły mamy poczekać do maja.
Świadczenie kompensacyjne jest potrzebne, życie osoby z niepełnosprawnością jest drogie. Nie obejdzie się jednak bez stworzenia pełnego systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnością. Chodzi między innymi o stworzenie sieci mieszkań wspomaganych, możliwości korzystania z asystenta osobistego czy bezpłatnego transportu specjalistycznego.
"Myślicie, że wszystko można sobie kupić? Popytajcie osób, których to dotyczy"- napisała dr Agnieszka Dudzińska z Centrum Badań nad Niepełnosprawnościami.
"Myślicie że 500 zł na miesiąc wystarczy dla osoby naprawdę niesamodzielnej? W większości przypadków to żart."
Komentarze