„Sytuacja jest krytyczna”. W Polsce brakuje 2,3 tys. psychologów szkolnych

Fundacja GrowSPACE ujawniła liczbę wakatów oraz braki w opiece psychologicznej w szkołach podstawowych i średnich w Polsce. Dane na temat planowanych, obsadzonych oraz nieobsadzonych etatów pozyskano od 91 proc. gmin, powiatów oraz miast na prawach powiatów w Polsce.

Zgodnie z wyliczeniami nieobsadzonych jest 27,32 proc. wakatów psychologów i psycholożek szkolnych na rok szkolny 2023/24. To 2295,48 wakatów dla psychologów szkolnych z 8,4 tys. etatów w polskich szkołach. Obsadzonych jest 6105,48 etatów.

To sprawia, że w obecnej sytuacji jeden etat psychologa lub psycholożki szkolnej przypada na 785 uczniów i uczennic. Opieka psychologiczna w polskich szkołach wciąż jest fikcją, a potrzeby są ogromne. Tylko w styczniu 2023 roku polska policja odnotowała 856 nieudanych prób samobójczych.

Jedna trzecia nieobsadzonych etatów

Jak wynika z raportu fundacji GrowSPACE, największe braki są w szkołach podstawowych w województwie podkarpackim – tam nieobsadzonych jest 52 proc. stanowisk. W sumie w szkołach podstawowych i średnich brakuje personelu na 46,44 proc. etatów.

Bardzo trudna sytuacja jest też w województwach zachodniopomorskim – tam nieobsadzonych jest niemal 35 proc. etatów, w małopolskim prawie 34 proc., lubuskim, podlaskim i warmińsko-mazurskim niemal 32 proc.

Sytuacja jest tylko pozornie lepsza w pozostałych województwach – w pomorskim, który ma najniższy odsetek nieobsadzonych etatów, wolny jest co piąty etat. W mieście Warszawa – co szósty.

W podstawówkach nieobsadzonych jest nieco ponad 30 proc. etatów. Podobne braki są w szkołach na wsiach i w mniejszych miejscowościach – wakaty stanowią prawie 30,5 proc. dostępnych etatów dla psychologów i psycholożek.

Źródło: Fundacja GrowSPACE

Punkty krytyczne na mapie Polski

Najsmutniejszym elementem mapy – podkreśla fundacja GrowSPACE – są tzw. punkty krytyczne. Są to gminy, w których nie ma ani jednego psychologa szkolnego. Taką sytuację zadeklarowało 450 gmin, czyli 16 proc. wszystkich samorządów terytorialnych.

W tych rejonach wszystkie zaplanowane etaty są nieobsadzone, ponieważ brakuje personelu.

Wiele gmin radzi sobie poprzez zatrudnianie tzw. psychologów objazdowych. Szkoły planują np. jedną czwartą etatu i wakaty te obsadzone są przez jedną osobę, która jeździ od szkoły do szkoły. W podobny sposób część szkół radzi sobie z obsadzaniem etatów nauczycieli lub nauczycielek fizyki czy chemii, których także w skali Polski brakuje.

„Za trochę ponad miesiąc rozpoczyna się kolejny rok szkolny, a braki wśród psychologów i psycholożek szkolnych są drastyczne. Oczywiście te liczby będą się jeszcze zmieniać. Liczę na to, że w wielu miejscach wakaty zapełnią się, jednak nie można ukrywać braków. Cały raport pokazuje, jak pilnie potrzeba specjalistów i specjalistek. Warto dodać, że niestety czasem sama obecność psychologa bądź psycholożki nie wystarczy. Potrzeba także odpowiedniego umocowania społecznego, zaufania i sprawczości w szkole” – podkreśla ekspert.

Kuc podkreśla też, że przeznaczenie jednej czwartej etatu na pomoc psychologiczną w szkołach sprawia, że staje się ona fikcją. „0,25 etatu biorąc pod uwagę pensum specjalistów i specjalistek w szkołach to 5,5 godziny. Jeden dzień pracy. Bardzo często to nie wystarcza i nie oznacza jeszcze pełnej opieki” – ocenia ekspert.

Źródło: Fundacja GrowSPACE

Samorządy robią, co mogą

Fundacja GrowSPACE podkreśla także, że samorządy zgłaszają większe zapotrzebowanie na etaty psychologów lub psycholożek szkolnych niż wynikałoby z rozporządzenia Ministerstwa Edukacji i Nauki o standardach zatrudnienia specjalistów w szkołach.

MEiN zaplanowało w skali kraju 8212,23 etaty dla psychologów i psycholożek szkolnych na rok 2023/2024, tymczasem samorządy w szkołach planują w sumie 8400,96 etatów. Skąd ta różnica?

„Większe zapotrzebowanie wynika bezpośrednio z sytuacji, z jaką mierzą się młodzi ludzie. Dyrekcje szkół robią, co mogą, aby zwiększać wsparcie, podobnie jak samorządy, które wyrażają zgodę na finansowanie dodatkowych etatów. Takie działanie wynika z tego, że potrzeby młodych ludzi rosną. Coraz więcej osób zgłasza się z problemami, których nie chce lekceważyć” – wyjaśnia Dominik Kuc.

Poszczególne placówki mogą zgłaszać większe zapotrzebowanie, niż planuje Ministerstwo. Tylko co z tego, skoro duża część tych etatów może pozostać nieobsadzona.

Kuratoria zaniedbują swoje obowiązki

To nie pierwszy tego rodzaju raport fundacji GrowSPACE. Fundacja regularnie przeprowadza badania, które pokazują skalę problemów ze zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży oraz brak działań ze strony właściwych instytucji.

Z okazji Dnia Dziecka 1 czerwca 2023 roku fundacja sprawdziła, czy kuratoria prowadzą działania na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, o czym pisaliśmy w tym tekście. Z kontroli wynika, że:

• 5 kuratoriów oświaty (warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, małopolskie, zachodniopomorskie) twierdzi, że działania na rzecz zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży nie mieszczą się w ich kompetencjach.
• 4 kuratoria oświaty (kujawsko-pomorskie, łódzkie, opolskie, dolnośląskie) deklarują, że działania nie są prowadzone i/lub wzięło w nich udział 0 szkół.
• 7 kuratoriów oświaty (podkarpackie, wielkopolskie, pomorskie, świętokrzyskie, lubuskie, śląskie, mazowieckie) oznajmia, że prowadzi działania profilaktyczne w zakresie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. 3 instytucje podają dokładne ilości szkół, które są zaangażowane w działach, co świadczy o istnieniu procedur monitorowania efektów.

Fundacja regularnie monitoruje też policyjne statystyki dotyczące prób samobójczych wśród młodzieży i dzieci.

Skalę kryzysu widać też na pierwszym froncie wsparcia. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, która od 2008 roku prowadzi 116 111 – telefon wsparcia dla dzieci i młodzieży,

To najwięcej w historii organizacji. W styczniu 2023 telefon 116 111 dzwonił 4 638 razy, a na skrzynkę pomocową spłynęły 582 wiadomości. Fundacja podjęła aż 66 interwencji w kryzysach suicydalnych.