Ponad 377 mln złotych z budżetu trafiło od 2007 r. do wydziałów i uczelni katolickich. Chociaż nie wymaga tego Konkordat

Zestawienie przygotowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego dotyczy lat 2007 – 2018 i opisuje finansowanie 14 wyższych uczelni kościelnych i wydziałów teologicznych oraz seminarium prawosławnego. Pierwszy zestawienie opublikował portal Wirtualna Polska.

Wsparcie finansowe dostaje pięć uczelni:

• na czele listy jest KUL. W 2018 r. było to prawie 182 mln zł, a w latach 2007 - 2018 łącznie ponad 1,9 miliarda;
• drugi jest Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW). W 2018 r. ponad 130 mln, a w całym podliczanym okresie – ponad 1,3 miliarda;
• na kolejnym miejscu znalazł się Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. W ubiegłym roku dostał ponad 40,5 mln, od 2007 r. prawie 340 mln;
• czwarta jest Akademia Ignatianum w Krakowie. W 2018 r. ponad 30 mln, łącznie ponad 210 mln
• oraz na piątym miejscu Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie (ChAT). W ubiegłym roku 23 mln, w latach 2007 – 2018 łącznie prawie 136 mln.

Reszta, czyli uczelnie i wydziały teologiczne dostają rocznie od kilkuset tysięcy do kilku milionów złotych.

Państwo płaci, chociaż Konkordat nie wymaga

Funkcjonowanie uczelni katolickich i wydziałów teologicznych określa Konkordat (podpisany w 1993 r., wszedł w życie w 1998). Zgodnie z art. 15 "Rzeczpospolita Polska gwarantuje Kościołowi Katolickiemu prawo do swobodnego zakładania i prowadzenia szkół wyższych, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych oraz instytutów naukowo-badawczych”.

Artykuł ten gwarantuje finansowanie przez państwo dwóch uczelni: KUL-u oraz Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

Tę kwotę obliczyliśmy, dodając dotacje dla zarządzanych przez władze kościelne:

• dwóch Papieskich Wydziałów Teologicznych (w Warszawie i Wrocławiu);
• Akademii Ignatianum w Krakowie
• oraz sześciu wydziałów teologicznych na publicznych uniwersytetach (pełna lista znajduje się na początku tekstu).

Dlaczego ta kwota na pewno jest większa? Chodzi o UKSW. To uczelnia publiczna, finansowana z publicznej kasy. Działają na niej także trzy wydziały nauk kościelnych, nad którymi nadzór (oprócz ministra) sprawuje także odpowiednia dykasteria Watykanu oraz Wielki Kanclerz (w przypadku UKSW kardynał Kazimierz Nycz). Resort nauki podał łączną kwotę dotacji dla UKSW. Ministerstwo nie wyodrębniło wydziałów nauk kościelnych, stąd nie wiadomo, ile pieniędzy te trzy konkretne wydziały otrzymały od 2007 roku.

To samo dotyczy Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, nadzorowanej przez ministra oraz władze odpowiednich Kościołów (o tej uczelni więcej na końcu artykułu).

Trzy ustawy w prezencie

Po co dawać setki milionów uczelniom katolickim, skoro nie wymaga tego Konkordat? Z inicjatywy posłów Platformy Obywatelskiej pod koniec 2005 r. złożono trzy projekty ustaw, dzięki którym finansowanie z budżetu państwa (z wyłączeniem inwestycji budowlanych) uzyskały Akademia Ignatianum w Krakowie, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie oraz Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu.

Projekty ustaw były pokłosiem ustaleń Komisji Konkordatowej z lipca 2005 r. (z końca rządów SLD) pod przewodnictwem ówczesnego szefa MSZ Adama Daniela Rotfelda i biskupa Tadeusza Pieronka z ramienia Konferencji Episkopatu Polski. Komisja opowiedziała się za finansowaniem z budżetu trzech wymienionych wyżej uczelni.

Ustawy zaczęły obowiązywać 1 października 2006 r. Te decyzje kosztowały budżet w 2007 r. – 17 mln 347 tys. złotych, a w roku 2018 r. – już 46 mln 531 tys. złotych. Łącznie w latach 2007 – 2018 był to koszt 363 mln 142 tys. złotych.

Trybunał Konstytucyjny życzliwy Kościołowi

W 2009 roku grupa posłów zaskarżyła trzy wspomniane ustawy do Trybunału Konstytucyjnego, argumentując, że są one sprzeczne z konstytucyjną zasadą równouprawnienia związków wyznaniowych. "Tylko Kościołowi katolickiemu ustawodawca stworzył szczególne preferencje w zakresie dofinansowania szkolnictwa wyznaniowego na poziomie szkoły wyższej" – argumentowali posłowie.

"Uważam, że finansowanie jakichkolwiek uczelni wyznaniowych z budżetu państwa jest naruszeniem zasady bezstronności światopoglądowej władz publicznych. Jakbyśmy oceniali finansowanie przez państwo upowszechniania światopoglądu, dajmy na to, ateistycznego? Jako niedopuszczalne zaangażowanie na rzecz określonego nurtu światopoglądowego" – mówi OKO.press dr hab. Paweł Borecki, prawnik i wykładowca z Zakładu Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego.

Jak dodaje, nie dziwi go także wyrok TK z 2009 r. "Moim zdaniem Trybunał przyłożył rękę do konfesjonalizacji państwa. Począwszy od początku lat 90-tych, okazał się wyraźnie życzliwy dla Kościoła katolickiego i religii w ogólności" – mówi Borecki.

Rektor kontra Wielki Kanclerz

Finansowanie z budżetu otrzymuje także sześć wydziałów teologicznych na publicznych uniwersytetach (pełna lista na początku tekstu).

Jak wynika z danych resortu nauki, od 2007 do 2018 roku sześć wydziałów dostało z budżetu 14 mln 464 tys. złotych.

Jak mówi nam dr hab. Paweł Borecki, finansowanie to wynika bardzo często z porozumień w sprawie funkcjonowania tych wydziałów teologicznych. "Zwracam uwagę, że te porozumienia między organami administracji rządowej a stroną kościelną nie są publikowane. To jest karygodne, bo nie wiadomo, na jakich zasadach pieniądze publiczne są tym wydziałom przekazywane" – przekonuje naukowiec.

Te wydziały, tak jak w przypadku UKSW, podlegają tzw. podwójnemu podporządkowaniu. Z jednej strony władzę nad nimi sprawuje rektor, z drugiej Wielki Kanclerz (biskup ordynariusz diecezji, w której znajduje się wydział).

Zdaniem Boreckiego powoduje to rozbijanie jedności uniwersytetu, bo w praktyce wpływy Wielkiego Kanclerza są znaczne.

Nie tylko dla katolików

Z budżetu finansowana jest także Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie. W ostatnim roku dostała ponad 23 mln, a od 2007 roku – prawie 136 mln złotych. Z tą uczelnią sytuacja jest jednak trochę inna, bo to państwowa uczelnia różnowiercza. Działa na podstawie ustawy z 2000 r., a na wydziale teologicznym ma trzy sekcje: prawosławną, starokatolicką i ewangelicką. Nadzór nad nią sprawuje minister oraz władze odpowiednich Kościołów.

Od 2011 roku z budżetu jest także finansowane Prawosławne Seminarium Duchowne w Warszawie. Do tej pory otrzymało 4 mln 338 tys. złotych.