Pożar w rządzie PiS po szczycie UE. Ziobro i Morawiecki zakłamują rzeczywistość

Jak pisaliśmy w OKO.press 10 grudnia 2020 na szczycie UE Polska i Węgry wycofały wstępne weto do wieloletniego budżetu Unii i Funduszu Odbudowy na walkę ze skutkami pandemii. Aby uruchomić Fundusz - najpewniej dopiero w połowie 2021 roku - Bruksela będzie potrzebowała jeszcze ratyfikacji przez parlamenty narodowe.

Morawiecki i Viktor Orbán chcieli wetować, bo nie podobało im się rozporządzenie wiążące wypłaty z unijnego budżetu z przestrzeganiem praworządności. Zrezygnowali z dwóch powodów:

• Angela Merkel zaproponowała im salomonowe rozwiązanie: zapisanie w konkluzjach Rady Europejskiej specjalnych deklaracji interpretujących rozporządzenie, by wykluczyć, że będzie stosowane arbitralnie;
• coraz realniejsza stała się groźba, że Unia utworzy Fundusz Odbudowy bez Polski i Węgier, co wiązałoby się ze stratą ogromnych pieniędzy.

Polski premier cieszy się, że obronił potężny budżet, wtórują mu politycy Porozumienia.

Z drugiej strony Zbigniew Ziobro zapowiada, że Solidarna Polska "zbierze się, by omówić skutki tej decyzji", Beata Kempa dziękuje mu "jako Polka i jako matka" i ubolewa, że oddaliśmy suwerenność. A Antoni Macierewicz w TV Trwam niemal oskarża Morawieckiego o zdradę narodową.

Koalicja Zjednoczonej Prawicy wydaje się wisieć na włosku. Ale ani piewcy sukcesu, ani prorocy narodowej zguby nie mają racji. Pokazujemy dlaczego.

Rada Europejska nie stanowi prawa

Morawiecki myli się co do skali swojego sukcesu. W OKO.press pisaliśmy, że konkluzje Rady Europejskiej z 10 grudnia 2020 w przytłaczającej większości stanowią parafrazę tekstu samego rozporządzenia "pieniądze za praworządność".

Oznacza to, że Polska nie mogłaby np. poskarżyć się do Trybunału Sprawiedliwości UE, że któraś z instytucji nie wypełnia postanowień szczytu. Taki wniosek byłby skazany na porażkę, bo nie mamy do czynienia z aktem prawnym.

Czy zatem konkluzje unijnych szczytów są zupełnie bezwartościowe? Niekoniecznie.

Art. 15 ust. 1 TUE precyzuje, że zadaniem Rady Europejskiej jest nadawanie Unii "impulsów niezbędnych do jej rozwoju" i określanie "ogólnych kierunków i priorytetów politycznych". Konkluzje z jej szczytów są właśnie wyrazem jej woli politycznej, podobnie jak rezolucje Parlamentu Europejskiego czy zielone i białe księgi Komisji Europejskiej.

W Radzie Europejskiej zasiadają głowy państw członkowskich, najwyżsi przedstawiciele rządów. Choć teoretycznie wszystkie instytucje UE mają równe znaczenie, w praktyce zdanie Rady Europejskiej jest w Unii niezmiernie istotne. Fakt, że konkluzje są przyjmowane jednomyślnie, dodaje im dodatkowej wagi.

Tekst "deklaracji" zbieżny z rozporządzeniem

Tak więc dokument przyjęty na szczycie 10 grudnia będzie miał swoją polityczną wartość. Problem w tym, co tak naprawdę się w nim znalazło. Jak pokazaliśmy w OKO.press "deklaracje interpretacyjne" przyjęte przez Radę są w 90 procentach parafrazą tekstu rozporządzenia "pieniądze za praworządność".

Dla Mateusza Morawieckiego będą w najlepszym wypadku nagrodą pocieszenia na potrzeby krajowej opinii publicznej. Sam premier i zdecydowana większość polityków PiS próbuje dziś sprzedać je jako triumf.

Problem w tym, że

W projekcie rozporządzenia - które zanegował 16 listopada i które wejdzie w życie niezmienione - były już zarówno wyraźne obostrzenia, wykluczające stosowanie go w sposób arbitralny. Czy też w celu narzucania rozwiązań pokroju małżeństw osób tej samej płci. Był w nim już także "hamulec bezpieczeństwa", czyli możliwość przekazania wniosku o zawieszenie funduszy pod dyskusję Rady Europejskiej.

W kwestii "hamulca" nie zmieniło się także najważniejsze - procedura wydłużyć się może o maksymalnie trzy miesiące, a Rada Europejska nie będzie musiała na nic jednomyślnie się zgadzać. Po prostu temat przedyskutuje.

Zwycięstwo Orbána?

Jedynym elementem, którego w rozporządzeniu nie było, jest ten dotyczący wyroku TSUE. Polska i Węgry zapowiedziały już, że zaskarżą je w Trybunale. W konkluzjach Rada Europejska zapisała, że Komisja nie będzie mogła uruchomić mechanizmu do czasu, aż TSUE orzeknie, czy jest on zgodny z Traktatami.

Część komentatorów ubolewała, że tym samym procedura będzie mogła ruszyć najwcześniej pod koniec 2022 roku. Czyli już po tym, jak Viktor Orbán zapewni sobie reelekcję. To premierowi Węgier, podejrzewanemu o malwersacje funduszy UE, szczególnie zależało, by skarga do Trybunału wiązała się ze wstrzymaniem rozporządzenia.

Niekoniecznie jednak tak będzie. Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Věra Jourová skomentowała, że spodziewa się, że sprawa zostanie potraktowana przez Trybunał priorytetowo. "To kwestia miesięcy, a nie lat" - stwierdziła.

Konkluzje politycznie zobowiązują Komisję Europejską, by poczekała na ewentualny wyrok zanim stworzy wytyczne stosowania mechanizmu. Jest to o tyle nowość, że wymóg ten został sformułowany wprost i zapisany na papierze. W praktyce jednak KE i tak najpewniej nie zrobiłaby żadnego kroku przed orzeczeniem Trybunału.

Sam TSUE niemal na pewno orzeknie, że mechanizm jest zgodny z unijnymi Traktatami. Podstawą prawną jest bowiem art. 322 TFUE mówiący o tym, że Parlament i Rada mogą uchwalić rozporządzenie dotyczące sposobów wydawania unijnych pieniędzy.

Projekt stosunkowo niegroźny

Zbigniew Ziobro nie ma racji także dlatego, że sam projekt, jak i deklaracje będą stosunkowo niegroźne dla rządu PiS - przynajmniej na razie. Bo naruszenia praworządności będą mogły być karane sankcjami wtedy, gdy Komisja udowodni, że mają zły wpływ na wydawanie unijnych pieniędzy.

W pierwotnej wersji projektu zapisano frazę „wpływają bądź mogą wpłynąć na należyte zarządzanie finansami i ochronę interesów finansowych Unii”. W wersji ostatecznej: „wpływają lub istnieje poważne ryzyko, że wpłyną na…”. Dodano także sformułowanie „w wystarczająco bezpośredni sposób".

Autorzy projektu precyzują, że Komisja będzie musiała stwierdzić co najmniej jedno z listy konkretnych naruszeń. Wniosek Komisji będzie musiała zaakceptować także Rada UE - większością kwalifikowaną. Nie ma więc mowy o arbitralności.

Przejęcie TK, SN, prokuratury, próby zastraszania sędziów Unia może uznać za naruszenia praworządności. Ale mechanizmu nie uruchomi, jeśli nie udowodni wpływu lub poważnego i bezpośredniego ryzyka wpływu tych naruszeń na prawidłowe wydawanie środków z budżetu UE.

Będzie musiała ponad wszelką wątpliwość – i na podstawie dogłębnej analizy – udowodnić, że atak na sądy przyczynił się do nieprawidłowości w wydawaniu pieniędzy. Jak do tej pory oskarżeń o malwersacje wobec Polski wysuwano znacznie mniej niż wobec Węgier.