Pracownik socjalny, zawód ekstremalny. „Agresja i ataki to nasza codzienność”

Najwyższa Izba Kontroli w porozumieniu z Generalnym Inspektorem Pracy skontrolował warunki zatrudnienia pracowników socjalnych.

Diagnoza jest druzgocąca:

Wniosek NIK: organizacja i warunki pracy nie pozwalają pracownikom socjalnym na skuteczną pomoc.

Coraz gorzej jest też z bezpieczeństwem. "W ciągu ostatniego półrocza liczba ataków bardzo wzrosła" - przyznaje w rozmowie z OKO.press Paweł Maczyński, przewodniczący Polskiej Federacji Związkowej Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej, która walczy o zmiany w ustawie o pomocy społecznej.

"Mamy propozycje rozwiązań, postulaty, ale w negocjacjach z rządem wciąż tkwimy w martwym punkcie".

Zawód wysokiego ryzyka

Tym razem G. nie przyszedł do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej ubiegać się o przyjęcie do domu opieki społecznej. W wielkiej torbie podróżnej miał kanister. Zanim wyszedł, przytrzymał drzwi, żeby pracownice pomocy społecznej nie uciekły z płonącego pokoju.

Renata zmarła tego samego dnia, a Małgorzata trzy dni później, osierociły czwórkę dzieci. Kilka dni temu minęła piąta rocznica morderstwa w Makowie.

Raport NIK: "praca pracownika socjalnego, zarówno w biurze, jak i w terenie wiąże się z wieloma zagrożeniami". Przytacza też badania z Wielkiej Brytanii, które dowodzą, że pracownik socjalny może być jednym z najbardziej stresujących zawodów świata.

Z ankiety przeprowadzonej przez NIK, którą objęto 1/3 wszystkich zatrudnionych wynika, że pracownicy są narażeni na kontakt z agresją fizyczną (prawie 50 proc. ankietowanych) i werbalną (86 proc.). 37 proc. nie czuło się bezpiecznie w biurze, aż 66 proc. w terenie.

"Brakuje szkoleń i procedur bezpieczeństwa, a jeśli już są to często kuriozalne. Na przykład w Brodnicy dyrektor kazał pracownikom nosić urządzenie GPS cały czas, nawet w budynku ośrodka. Naszym zdaniem pracownik musi przede wszystkim umieć oceniać i minimalizować ryzyko, a nie zdawać się w całości na urządzenie techniczne, wprowadzane bardziej, by go kontrolować, a nie zapewniać faktyczne bezpieczeństwo".

Sprzeczne role: pomoc i kontrola

Zdaniem Maczyńskiego zagrożenie jest pogłębiane przez pomieszanie ról. "Pracownik buduje z rodziną, którą się opiekuje relację - chociaż to trudne, kiedy na jedną osobę przypada ich ponad 100. Jego zadanie to zrozumieć i pomóc. Niestety ustawodawca narzuca na niego coraz więcej działań kontrolnych i interwencyjnych - ma sprawdzić, jak wydawane są pieniądze ze świadczeń, wykonywać decyzje sądu".

"Izrael też miał problem z częstymi atakami na pracowników. Tam nikt nie zaczynał zmian od rozdawania im gazów pieprzowych czy urządzeń namierzających. Rozdzielono po prostu funkcje kontrolno-interwencyjną od funkcji wspierająco-pomagającej. To poprawiło sytuację".

Niebezpiecznie nawet w biurach

Okazało się, że zagrożenia nie dotyczą tylko klientów, ale też samego miejsca pracy.

"Widzimy to na co dzień, urzędy z pozłacanymi klamkami, a na uboczu ośrodek pomocy społecznej, który przypomina ruderę. Wszędzie walają się kable, przestrzeń jest zagracona, czasem kraty w oknach odcinają drogę ewentualnej ucieczki" - mówi Maczyński.

Pracowników jest za mało, a będzie mniej

A pracowników będzie tylko ubywać. Z badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Gdańskim wynika, że 84 proc., ankietowanych pracowników chciałoby porzucić pracę.

Państwowa Inspekcja Pracy w obszarze prawnej ochrony pracy ujawniła nieprawidłowości dotyczące m.in.:

• nadużywanie umów cywilnoprawnych;
• nieprzestrzeganie rozkładu czasu pracy zapisanego w regulaminie - nadliczbowe godziny pracy, nieprzestrzeganie przepisów o udzielaniu niewykorzystanych urlopów;
• sposobu informowania pracowników o ryzyku zawodowym.

Krytyczne przeciążenie

"Liczba zadań własnych i zleconych gmin przekracza możliwości kadrowe i finansowe" - stwierdza raport. Realizują zadania z kilkudziesięciu ustaw.

Obowiązków hojnie dorzuca rząd przy wprowadzaniu kolejnych programów: 500 plus, rozszerzone na pierwsze dziecko, "Za życiem", "Czyste powietrze"...

Rząd zapewnił nadmiar obowiązków, nie zapewnił godnych zarobków.

Dają więcej niż dostają

Średnia krajowa płaca pracowników socjalnych to 2787 zł brutto, czyli niewiele powyżej płacy minimalnej. W mniejszych gminach pracownicy zarabiają mniej - dla nich podwyżka nastąpi dopiero wtedy kiedy wzrośnie minimalne wynagrodzenie.

"Bywa, że niektórzy podopieczni ośrodków uzyskiwali więcej w formie świadczeń z pomocy społecznej, niż zarabiał pracownik socjalny" - pisze NIK w raporcie.

Problem z płacą, to nie tylko problem finansowy, ale też niedocenienia. "Widzieliśmy, że podwyżka związana z ostatnim wzrostem płacy minimalnej czasem paradoksalnie skłaniała pracowników do odejścia" - mówi Maczyński.

NIK: "Badanie ankietowe pokazało, że mimo dużej odpowiedzialności, która spoczywa na pracownikach socjalnych, często czują się niedoceniani. Większość z nich odczuwa przeciążenie pracą. Frustrację wywołują też zarobki oraz brak uznania i szacunku społecznego".

Efekt? Mniejsza skuteczność, brak dostępu do pomocy

"W rezultacie pomoc udzielana jest na podstawowym poziomie, niemal wyłącznie dla najbardziej potrzebujących, do kwoty wcześniej zaplanowanych środków budżetowych i w sytuacjach interwencyjnych" - stwierdza Najwyższa Izba Kontroli.

Działalność pomocy społecznej jest też oderwana od realnych potrzeb. "W obecnym systemie nie są badane i wykazywane prawdziwe potrzeby społeczne w gminach" - wskazuje NIK. "Prognozy dotyczące liczby osób wymagających wsparcia na kolejny rok określane są głównie na podstawie statystyk i z góry określonych ram finansowych narzuconych przez władze gminy, a nie rzeczywistego rozpoznania potrzeb społecznych".

Ponad 60 proc. (2263 osób) ankietowanych przyznało, że "w ich rejonach z różnych powodów są osoby wymagające pomocy, które z niej nie korzystają".

27 proc. (1140) stwierdziło, że tego nie wie. "Jako główne przyczyny nieudzielania pomocy wskazali niechęć potrzebujących, którzy nie składają wniosków oraz niedostosowane procedury do realiów".

Maczyński: „Zamiast pomagać na miejscu, pracując z ludźmi potrzebującymi wsparcia, musimy zajmować się dokumentami, wypełnianiem ton wniosków. Sens naszej pracy kompletnie się przez to rozmywa".

Walka trwa

Polska Federacja Związkowa Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej na podstawie informacji przekazanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej stworzyła listę 100 gmin, w których pracownikom socjalnym płaci się najgorzej, czyli mniej niż średnią krajową.

"Opublikowanie tych informacji zrobiło swoje - część samorządów dzwoniła, niektórzy burmistrzowie grozili nawet pozwami za umieszczenie ich na liście" - mówi Maczyński. "Mamy sygnały od pracowników gmin, że ich wynagrodzenia wzrosły zaraz po tej akcji".

Lokalne spory zbiorowe to jedno pole walki, drugie dotyczy zmian w ustawie o pomocy społecznej. "Nasze doświadczenie pokazują, że jeśli samorząd nie dostanie wytycznych w formie ustawy, to nie garnie się do poprawy sytuacji żadnej grupy zawodowej".

Pracownicy socjalni od dawna domagają się m.in.:

• wyższych płac;
• ujednolicenia ich pozycji w strukturze samorządowej z urzędnikami;
• rozwiązań problemów związanych z bezpieczeństwem w pracy;
• zmiany zakresu zadań, tak żeby były nastawione na profilaktykę, pomoc i wsparcie, a nie interwencję i kontrolę
• podwyższenie dodatku terenowego;
• opracowanie ścieżki awansu zawodowego powiązanego z wynagrodzeniami;
• przyśpieszenie przyznawania dodatkowego urlopu wypoczynkowego (dziś mogą z niego skorzystać dopiero po 5 latach, chociaż badania pokazują, że z powodu wypalenia cierpią już po 2-, 3 latach).

Rząd przez wiele miesięcy protestów wytrwale ignorował postulaty, rozmowy wciąż trwają. Czy jest nadzieja na poprawę? "Trudno powiedzieć. Zapowiedziano nam, że w styczniu gotowy będzie projekt nowelizacji ustawy" - mówi Maczyński.

"Rozmowy z ministerstwem wydają się być bardziej merytoryczne, pada więcej konkretów. Nasze doświadczenia pokazują jednak, że z rządem można bardzo długo dyskutować, bez żadnych efektów. Na razie nic się nie zmieniło i wciąż jesteśmy w martwym punkcie".