Rada Programowa TVP: Po co przypominać zasady relacjonowania kampanii? „To uchwała z czasów PO”

Zdominowana przez wybranki i wybrańców PiS Rada Programowa TVP na czwartkowym (31 sierpnia 2023) posiedzeniu pokazała, jak rozumie niezależność telewizji i swoją kontrolną rolę.

Odrzuciła uchwałę, bo to były czasy Platformy Obywatelskiej

Krzysztof Luft, jeden z pięciorga przedstawicieli opozycji w 15-osobowej Radzie, zaproponował uchwałę, która wezwałaby władze TVP do przypomnienia pracowniczkom i pracownikom dokumentu z sierpnia 2015 „w sprawie relacjonowania kampanii wyborczej i referendalnej w TVP".

Dokument z 2015 roku zobowiązywał ówczesne władze TVP do przestrzegania bezstronności, uczciwości i obiektywizmu w obsłudze kampanii wyborczej. Rzecz w tym, że – jak mówi nam Luft – jest on wciąż obowiązującym w TVP wewnętrznym prawem, bo nikt go nie unieważnił, ani nie sformułował nowego. Stąd postulat, by go dziś przypomnieć.

Stanowi rozwinięcie opisanych w ustawie o radiofonii i telewizji zasad „pluralizmu, bezstronności, wyważenia i niezależności”, a także wymogu, by „sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli oraz formowaniu się opinii publicznej i umożliwiać obywatelom i ich organizacjom uczestniczenie w życiu publicznym poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk, oraz wykonywanie prawa do kontroli i krytyki społecznej".

Dokument z 2015 roku (załączamy go w całości na końcu tekstu) w porównaniu z praktyką tzw. mediów publicznych brzmi dziś jak marzenia naiwnego romantyka-demokraty. Ówczesny prezes jednoosobowego wtedy Zarządu TVP Janusz Daszczyński zobowiązał dziennikarzy i dziennikarek stacji:

• "wyraźnie oddzielali informację od komentarza, przy czym niedopuszczalne jest nadawanie komentarzom charakteru agitacji wyborczej;
• nie wolno stosować ujęć lub efektów, które pokazywałyby przedstawicieli jednych komitetów wyborczych korzystniej od innych, bądź w gorszym świetle;
• dziennikarz powinien zachować równy dystans wobec polityków różnych orientacji. Niedopuszczalny jest lekceważący lub przymilny stosunek do kandydatów, dyskryminowanie niektórych rozmówców albo tolerowanie demagogicznych, obraźliwych czy destrukcyjnych zachowań polityków, utrudniających wypowiedzi swoim oponentom;
• dziennikarzowi musi towarzyszyć świadomość współodpowiedzialności za treści, które pojawiają się w programie „na żywo", a mogą wprowadzić widzów w błąd. Dlatego wykorzystując całą swoją wiedzę i kompetencje powinien niezwłocznie zweryfikować te fakty i wypowiedzi, które są niezgodne z prawdą;
• należy zachować wyjątkową ostrożność w odniesieniu do materiałów o oskarżycielskiej wymowie, godzących w poszczególnych kandydatów i ich ugrupowania. Ewentualną, uzasadnioną publikację musi poprzedzać staranna weryfikacja prawdziwości zarzutów i musi jej towarzyszyć informacja o źródłach, z których pochodzą.

Nieoczekiwany głos księdza: „Zasady warto przypominać”

Jak opowiada OKO.press Krzysztof Luft, jego propozycja uchwały nie wzbudziła większego zainteresowania. Uzasadnienie przedstawił także Janusz Daszczyński, nie padły żadne kontrargumenty.

Ktoś tylko bąknął, że „to przecież była uchwała PO„. Nieoczekiwanie odezwał się sentencjonalnie ks. prof. Józef Kloch, że „zasady to zawsze warto przypominać”. I głosował za, razem z Luftem i Daszczyńskim.

Przeciw było siedem głosów, bo posłanki Joanna Scheuring-Wielgus i Iwona Śledzińska-Katarasińska poinformowały o zawieszeniu prac w Radzie z uwagi na kandydowanie w wyborach 2023, a trzech osób nie było.

W oficjalnym komunikacie o posiedzeniu Rady nie ma nawet wzmianki o odrzuceniu uchwały Lufta.

Skład Rady Programowej gwarantuje władzy polityczną kontrolę nad tym ciałem. Z 10 osób, które wyłania Sejm, opozycja typuje pięć (KO wskazała Lufta, Daszczyńskiego i Śledzińską-Katarasińską, Lewica – Scheuring-Wielgus, PSL – Artura Andrysiaka), piątka to kandydaci PiS.

Pozostałe pięć osób wyznacza Rada Mediów Narodowych, a w jej pięcioosobowym składzie jest z kolei troje wybranych przez Sejm kandydatów PiS: Krzysztof Czabański, Piotr Babinetz oraz Joanna Lichocka.

Luft nie jest zaskoczony wynikami głosowania: „Najwyraźniej prorządowi członkowie Rady nie widzą potrzeby przestrzegania przez TVP zasad pluralizmu, bezstronności i niezależności. Trochę mnie tylko dziwi, że tak jawnie to deklarują”.

Kto rezygnuje, a kto nie widzi powodu

Inna sprawa to uczestnictwo w pracach Rady Programowej osób kandydujących w wyborach do parlamentu. Ustawowym zadaniem Rady jest ocenianie „programu bieżącego oraz programów ramowych”. Wymaga to bezstronności i obiektywizmu, co stoi w jaskrawej sprzeczności z wymogami kampanii wyborczej.

Luft: „Zawieszenie członkostwa przez Joannę Scheuring-Wielgus i Iwonę Śledzińską-Katarasińską zostało przyjęte przez wybranków PiS z wyraźnym lekceważeniem. Na nasz apel, by inne kandydujące osoby zrobiły to samo, przewodniczący Skurkiewicz i pani Sobecka oświadczyli, że nie widzą żadnych podstaw, aby to robić. Argumentacji nie podali”.

W efekcie kandydaci w wyborach z partii władzy będą w ramach Rady Programowej, oceniać sposób relacjonowanie kampanii przez publiczną telewizję. „To absurdalne i nieprzyzwoite” – uważa Luft.

Oto dokument z 2015 roku. Brzmi dziś jak sen o publicznej telewizji

Zasady relacjonowania kampanii wyborczych w Telewizji Polskiej S.A.

Załącznik do Uchwały Nr 367/2015 Zarządu Spółki TVP S.A. z 26 sierpnia 2015 r.

Kampania wyborcza jest trudnym egzaminem dla telewizji publicznej. W dużej mierze od pracy dziennikarzy zależy, czy obywatele skorzystają z prawa do świadomej i suwerennej decyzji. W atmosferze ścierania się różnych poglądów i programów największej wagi nabierają wymagania dziennikarskiej misji:

1) wysoki poziom wiedzy w przedmiocie dyskursu politycznego,

2) etyka słowa w powiązaniu z bezwzględnym przestrzeganiem zasad etyki dziennikarskiej w TVP S.A.,

3) bezstronność i ukazywanie rzeczywistości ze wszystkich punktów widzenia,

4) rzetelność,

5) niezależność,

6) dociekliwość w dochodzeniu do prawdy,

7) równowaga w prezentowaniu różnych stanowisk, grup i interesów wszystkich stron debaty publicznej.

§ 1

Dziennikarze, którzy przygotowują informacje i audycje dotyczące wyborów, powinni znać i stosować w praktyce regulacje wynikające z niniejszych Zasad oraz zawarte w szczególności w:

1) podstawowych aktach prawnych, takich jak:

a) ustawa z dnia 5 stycznia 2001 r. Kodeks wyborczy;

b) ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym;

c) ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji.

2) uchwałach i wytycznych Państwowej Komisji Wyborczej;

3) rozporządzeniach i stanowiskach Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;

4) uchwałach Zarządu TVP S.A. dotyczących wyborów/referendum;

5) zasadach etyki dziennikarskiej w Telewizji Polskiej S.A. – informacja, publicystyka, reportaż, dokument, edukacja, stanowiących Załącznik nr 2 do Uchwały Nr 246/2012 Zarządu Spółki TVP S.A. z dnia 9 maja 2012.

§ 2

W debatach i dyskusjach wyborczych TVP S.A. gwarantuje równowagę udziału przedstawicieli wszystkich komitetów wyborczych.

§ 3

W audycjach informacyjnych należy wyraźnie oddzielić informację od komentarza, przy czym niedopuszczalne jest nadawanie komentarzom charakteru agitacji wyborczej.

§ 4

W czasie kampanii wyborczej i w czasie wyborów:

1. wszystkie materiały filmowe, reportaże, felietony, filmy dokumentalne,

2. scenariusze programów publicystycznych przygotowywanych przez firmy zewnętrzne oraz listy proponowanych gości muszą być pisemnie akceptowane przez kierownictwa anten lub osoby upoważnione.

§ 5

1. Materiał zdjęciowy w informacjach i sprawozdaniach wyborczych podlega formalnemu ujednoliceniu. Nie wolno stosować ujęć lub efektów, które pokazywałyby przedstawicieli poszczególnych komitetów wyborczych korzystniej od innych, bądź w gorszym świetle.

2. TVP S.A. realizuje relacje z konwencji, konferencji itp. komitetów wyborczych z ewentualnym wykorzystaniem materiałów sztabów wyborczych.

3. Materiały promocyjne sztabów mogą być tylko ilustracją lub uzupełnieniem własnych relacji dziennikarskich TVP S.A. i powinny być oznaczone.

§ 6

Udział dziennikarzy relacjonujących kampanię w warsztatach przedwyborczych i referendalnych jest obowiązkowy.

§ 7

Dziennikarz nie może uczestniczyć w pracach komitetów wyborczych, nie może pełnić funkcji doradczych, nie może brać udziału w szkoleniu polityków, pomagać kandydatom w przygotowaniu wystąpień publicznych, angażować się w działania na rzecz jakiegokolwiek kandydata w jakikolwiek sposób. Nie wolno mu także, w trybie nieformalnych kontaktów, udostępniać materiałów stanowiących własność TVP S.A. lub komitetów wyborczych, ani przekazywać informacji przed ich emisją na antenie.

§ 8

Niedopuszczalne jest zawieranie przez dziennikarzy lub redakcje jakichkolwiek umów z politykami, którym zależy na eksponowaniu lub ukryciu określonych tematów. Dziennikarzowi nie wolno ulegać naciskom politycznym ani zewnętrznym próbom wpływania na obsady dziennikarskie. O wszystkich takich przypadkach dziennikarz zobowiązany jest bezzwłocznie poinformować dyrektorów anten.

§ 9

Dziennikarz powinien zachować równy dystans wobec polityków różnych orientacji. Dotyczy to nie tylko treści zadawanych pytań, ale i zachowań antenowych. Niedopuszczalne jest zadawanie pytań sugerujących odpowiedzi, komentujących itp. Niedopuszczalny jest lekceważący lub przymilny stosunek do kandydatów, dyskryminowanie niektórych rozmówców albo tolerowanie demagogicznych, obraźliwych czy destrukcyjnych zachowań polityków, utrudniających wypowiedzi swoim oponentom.

§ 10

Dziennikarz relacjonujący kampanię nie powinien prezentować swoich sympatii i antypatii politycznych na forum publicznym.

§ 11

Dziennikarze i redakcje powinny zapobiegać i przeciwdziałać sytuacjom, w których podczas audycji dochodziłoby do zachowań sprzecznych z prawem lub dobrymi obyczajami. Interwencje dziennikarzy w takich przypadkach powinny być taktowne, ale stanowcze.

§ 12

W materiałach filmowych, jak i w audycjach studyjnych dziennikarz powinien dążyć do uzyskania od kandydatów oraz przedstawicieli sztabów wyborczych odpowiedzi w kwestiach dotyczących istotnych problemów publicznych. W celu zachowania bezstronności katalog problemów powinien być identyczny dla wszystkich kandydatów. Koncepcja rozmowy powinna być jednorodna tematycznie umożliwiająca widzowi zrozumienie tematu. Strategia zadawania pytań powinna zmierzać do konkretnych odpowiedzi.

§ 13

Dziennikarzowi telewizji publicznej musi towarzyszyć świadomość współodpowiedzialności za treści, które pojawiają się w programie emitowanym „na żywo", a mogą wprowadzić widzów w błąd. Dlatego wykorzystując całą swoją wiedzę i kompetencje powinien niezwłocznie zweryfikować te fakty i wypowiedzi, które są niezgodne z prawdą materialną.

§ 14

W okresie wyborczym nie należy zapraszać do audycji społecznych, gospodarczych, kulturalnych, programów typu show itp. (niebędących audycjami własnymi TVP S.A. o tematyce wyborczej) osób kandydujących w tych wyborach oraz prowadzących publicznie agitację wyborczą na rzecz kandydatów.

§ 15

W relacjonowaniu spraw publicznych w okresie kampanii wyborczej należy wyraźnie oddzielać aktywność wyborczą polityków od ich działalności państwowej. Dotyczy to Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, ministrów, przedstawicieli Sejmu i Senatu, szefów urzędów centralnych oraz przedstawicieli samorządów. W przypadkach budzących wątpliwości wydawca powinien przekazać informację „na białej”, bez materiału filmowego.

§ 16

W relacjach z obchodów rocznicowych, uroczystości religijnych i innych okolicznościowych zgromadzeń niezwiązanych z wyborami należy unikać pokazywania elementów, które mogłyby zostać zakwalifikowane jako ukryta propaganda wyborcza – np. emblematów, haseł, zbliżeń twarzy znanych polityków i osób kandydujących.

§ 17

Wykorzystywane W programach materiały archiwalne muszą mieć bezpośredni i merytoryczny związek z przedmiotem informacji lub sprawozdania. Zabrania się ich wykorzystywania – np. dla wyszydzenia polityka lub zjednania mu szczególnej sympatii, lub dla przekonania widzów do określonej tezy. Materiały archiwalne powinny być podczas emisji wyraźnie oznaczone i opatrzone datą, a także zawierać informację o kontekście powstania materiału.

§ 18

W informacjach i sprawozdaniach z przebiegu kampanii należy unikać określeń wartościujących oraz słów i wyrażeń o silnym ładunku emocjonalnym. Dziennikarz powinien mieć świadomość zwodniczego charakteru wszelkich etykietek, stereotypów i potocznych schematów interpretacyjnych. Należy wystrzegać się wszystkich zachowań, które mogą powodować, że charakter narracji dziennikarskiej wywiera wpływ na emocje odbiorcy.

§ 19

Podczas kampanii należy unikać sond, wywiadów ulicznych i podobnych sposobów prezentowania opinii. Niedopuszczalne jest ilustrowanie poglądów grup i społeczności na dany temat przez pokazywanie tylko jednego punktu widzenia. Dziennikarz powinien dążyć do zachowania obrazu tworzonego z cytowanych wypowiedzi z obiektywnie istniejącym zróżnicowaniem opinii.

§ 20

1. W publikowaniu sondaży wyborczych należy korzystać wyłącznie z renomowanych, powszechnie znanych i uznanych ośrodków, których wiarygodność z danych została sprawdzona przynajmniej w jednych wyborach.

2. Przy podawaniu informacji o wynikach badań opinii publicznej należy:

1) podać nazwę ośrodka, który je przeprowadził, nazwę instytucji lub organizacji, która je zamówiła, metodę przeprowadzenia badań, wielkość próby i margines błędu, charakter zadanych pytań oraz datę przeprowadzenia badań,

2) poinformować o tym, że wyniki odzwierciedlają stan opinii publicznej w dniu przeprowadzenia badania, przedstawić kierunek zmiany stanowiska opinii publicznej w danej sprawie w dłuższym okresie oraz poinformować o wynikach innych badań na ten sam temat,

3) unikać podawania wyników badań jako informacji o faktach bądź jako miarodajnego odzwierciedlenia intencji wyborców,

4) nie dopuszczać do pomijania sondaży renomowanych ośrodków badawczych ze względu na ich wyniki ani do wybiórczego zestawiania wyników różnych sondaży w celu uwiarygodnienia zadanej tezy.

§ 21

Należy zachować wyjątkową ostrożność w odniesieniu do materiałów o oskarżycielskiej wymowie, godzących w poszczególnych kandydatów i ich ugrupowania. Ewentualną, uzasadnioną publikację musi poprzedzać staranna weryfikacja prawdziwości zarzutów i musi jej towarzyszyć informacja o źródłach, z których one pochodzą. Należy unikać pochopnego cytowania sensacyjnych doniesień dyskredytujących kandydatów.

§ 22

Konieczne jest szybkie i wyraźne prostowanie przez dziennikarza i redakcję błędów dotyczących faktów. Zamieszczając sprostowanie, nie można poprzestać na podaniu poprawnej informacji – należy także podać, że jest ona sprostowaniem. Dotyczy to również informacji publikowanych za innymi mediami.

§ 23

W przypadku pojawienia się w audycji (np. w wypowiedzi kandydata) informacji nieprawdziwej (np. zmanipulowanych lub niezgodnych ze stanem faktycznym danych) należy niezwłocznie (w najszybszym możliwym trybie) poinformować o tym widzów i dokonać sprostowania (nawet jeśli nikt o takie sprostowanie nie wystąpi).

§ 24

Osobynie przestrzegające powyższych zasad muszą się liczyć z konsekwencjami polegającymi na odsunięciu od prowadzenia i pracy przy audycji, zmianie zespołu realizującego audycję do zdjęcia audycji z anteny włącznie.

§ 25

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio także w czasie kampanii referendalnej oraz w czasie referendum.