RPO o karze śmierci: Wbrew międzynarodowym konwencjom i polskiej konstytucji

„Generalnie uważam, że z tą karą śmierci należałoby przemyśleć i nie postępować pochopnie tak, jak współczesny świat, żeby ją wyeliminować. Moim zdaniem

Uważam, że to [zniesienie kary śmierci – red.] był taki przedwczesny wynalazek lat 90.” – mówił w poniedziałek 2 stycznia 2023 roku premier Mateusz Morawiecki podczas noworocznego Q&A z internautami.

I dodał: „W tym względzie nie zgadzam się z nauką kościoła, bo jestem zwolennikiem kary śmierci. Ale jej nie mamy”.

Dzień później, w wywiadzie z portalem WP.pl wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł, z Solidarnej Polski, wtórował premierowi.

Zapytany, czy jest zwolennikiem kary śmierci, Warchoł odpowiedział: "Tak. Taka kara pełni funkcję zniechęcającą do przestępstwa. Sprawca kalkuluje, czy warto popełnić ohydny czyn". Dodał, że ma świadomość, że Polska nie ma szans na wprowadzenie kary śmierci, co wynika "choćby z przynależności Polski do organizacji międzynarodowych, do których Polska chce należeć".

Słowa premiera skomentowała dla OKO.press dr Hanna Machińska, polska prawniczka i nauczycielka akademicka, doktor nauk prawnych, była dyrektorka Biura Rady Europy w Warszawie, była zastępczyni rzecznika praw obywatelskich.

O komentarz poprosiliśmy także Rzecznika Praw Obywatelskich. W przekazanej mailowo odpowiedzi Biuro RPO wylicza szereg przepisów, z których wynika zakaz stosowania kary śmierci w Polsce, wskazuje także, że "Nawet w Rosji, pomimo formalnego istnienia kary śmierci, od 1996 r. obowiązuje moratorium na jej wykonywanie".

"Wobec przedstawionych racji, pogląd RPO odpowiada przytoczonym unormowaniom prawnym wiążącym Polskę" - czytamy w mailu.

Całość stanowiska przytaczamy poniżej.

Abolicja (zakaz stosowania) kary śmierci jest jedną z największych zdobyczy europejskiej kultury prawnej schyłku XX wieku. Obecnie żaden kraj w Europie, z wyjątkiem Białorusi, nie przewiduje w swoim porządku prawnym tej kary. Nawet w Rosji, pomimo formalnego istnienia kary śmierci, od 1996 r. obowiązuje moratorium na jej wykonywanie.

Zakaz stosowania kary śmierci w czasie pokoju wynika z przyjętego w 1983 r. Protokołu nr 6 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wszystkie 46 państw członkowskich Rady Europy ratyfikowało ten protokół. Od 1996 r. rezygnacja ze stosowania kary śmierci w czasie pokoju jest warunkiem członkostwa w Radzie Europy.

Całkowity zakaz kary śmierci (a zatem nawet w warunkach wojny lub jej bezpośredniego zagrożenia) wprowadził Protokół nr 13 do EKPC z 2002 r. 44 państwa członkowskie Rady Europy ratyfikowały ten protokół (z wyjątkiem Armenii i Azerbejdżanu), Polska uczyniła to w 2014 r.

Całkowity zakaz stosowania kary śmierci przewiduje też art. 2 ust. 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Wśród tzw. „Kryteriów Kopenhaskich” przyjętych w 1993 r., wskazujących czy dane państwo może ubiegać się o członkostwo w UE, wymienione jest przestrzeganie praw człowieka gwarantowanych przez Unię, a zatem m.in. całkowita rezygnacja z kary śmierci.

Rezygnację z kary śmierci przewiduje także Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych przyjęty w 1989 r. Polska ratyfikowała ten Protokół w 2014 r.

Najsurowszą karą, jaką może wymierzyć Międzynarodowy Trybunał Karny jest kara dożywocia (art. 77 ust. 1 Statutu Rzymskiego). Analogiczne uregulowania przyjęte były w statutach trybunałów dla byłej Jugosławii i Rwandy.

Podkreślenia wymaga, iż wiele państw spoza Europy także zrezygnowało ze stosowania kary śmierci. Wymienić tu należy np. Kanadę, Australię, Meksyk, Kazachstan i praktycznie wszystkie państwa w Ameryce Południowej. Stosowanie kary śmierci jest charakterystyczne dla państw w których system prawa karnego nie jest nastawione na humanitarnym i prawa człowieka, lecz na maksymalną represję, takich jak Chiny, USA, czy Arabia Saudyjska.

Wprowadzenie kary śmierci jest także nie do pogodzenia z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 38 wprowadza bezwzględny nakaz ochrony życia ludzkiego przez Polskę, z którym kara śmierci byłaby oczywiście sprzeczna.

Wobec przedstawionych racji pogląd RPO odpowiada przytoczonym unormowaniom prawnym wiążącym Polskę.