Spadek konsumpcji, piętrzące się problemy w gospodarce. Recesja?

Spadek konsumpcji prywatnej jest bardzo duży, większy niż spodziewali się ekonomiści. Sprzedaż w cenach stałych spadła w lutym 2023 o 5 proc. w stosunku do lutego 2022. Tymczasem konsensus prognostyków zakładał spadek o 1,5 proc.

Przewidywania spadku nie wynikały tylko z inflacji, ale też z efektów statystycznych – rok temu mieliśmy spore wzrosty, w lutym mogły być związane choćby z wojną w Ukrainie, paniką na stacjach paliw i panicznym robieniem zapasów. Ale obecny spadek wykracza poza te efekty.

Z jednej strony może wydawać się to naturalne – przy wysokiej inflacji ludzie mogą ograniczać wydatki, rezygnować z części konsumpcji. Ale to zdanie prawdziwe tak samo dziś, jak pół roku temu. A przez dużą część 2022 roku konsumpcja rosła i miała się dobrze.

Teraz mamy wyraźny spadek zarówno w stosunku do lutego 2022, jak i poprzedniego miesiąca, czyli stycznia 2023 (w tym drugim przypadku – o 3,6 proc.).

Nie tylko baza

To, że wynik z lutego nie jest spowodowany efektami bazy, dobrze pokazują analitycy ekonomiczni mBanku w swoim opracowaniu. Spójrzmy na ich wykres:

Mniej żywności, mniej paliwa, mniej mebli i sprzętu elektronicznego

Jak to wygląda w poszczególnych kategoriach?

• Kupujemy zauważalnie mniej żywności niż przed rokiem – to z pewnością skutek wysokich cen. Zimą ceny warzyw i owoców zwykle idą w górę, ale w tym roku skoki są silniejsze niż zwykle w sezonie.
• Duże tąpnięcie paliw to m.in. efekt paniki z początków wojny w lutym zeszłego roku – wówczas kupowaliśmy dużo, więc dziś mamy spadek.
• Zwraca też uwagę duży spadek w kategorii „meble, rtv, agd”.

„To naszym zdaniem jeszcze nie koniec. Nie widzieliśmy efektów spadku kredytu hipotecznego i generalnie obniżenia chęci i potrzeby remontów – w obliczu wysokich cen wszystkiego, doposażanie lub remontowanie mieszkania może schodzić na dalszy plan” – piszą analitycy mBanku w swoim opracowaniu.

Spowolnienie było widoczne już od jakiegoś czasu. W pierwszej połowie marca ekonomiści PKO pisali:

„Perspektywy dla konsumpcji na najbliższe kwartały rysują się naszym zdaniem w ciemnych barwach – pewnej poprawy oczekujemy dopiero pod koniec 2023, dzięki spadającej inflacji i perspektywie obniżek stóp procentowych. Przebieg obecnej recesji konsumenckiej jest przy tym nietypowy – spadek konsumpcji występuje pomimo braku wzrostu bezrobocia”.

Stagflacja?

Czy to znaczy, że czeka nas stagflacja – wysoka inflacja i recesja jednocześnie?

Jak pisaliśmy w OKO.press kilkukrotnie – choćby tutaj – recesja nie jest jednoznacznym pojęciem, mamy jej różne definicje. O recesji mówimy, gdy PKB w skali całego roku się kurczy. A gdy przez dwa kwartały z rzędu PKB spadnie (w ujęciu kwartał do kwartału, nie rok do roku), wówczas mówimy o recesji technicznej. Niekoniecznie oznacza ona trwałe problemy gospodarcze i głęboką recesję.

Wyżej widzimy też słowa o „recesji konsumenckiej”. Recesja może oznaczać bowiem problemy w konkretnej sferze gospodarki.

Nastroje — najgorsze za nami?

Z drugiej strony, poprawiają się badane przez GUS nastroje konsumenckie, choć nieznacznie. GUS co miesiąc pyta to:

• ocenę zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w okresie ostatnich 12 miesięcy,
• ocenę zmian sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w okresie najbliższych 12, miesięcy,
• ocenę zmian ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju w okresie ostatnich 12 miesięcy,
• ocenę zmian ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju w okresie najbliższych 12 miesięcy,
• ocenę obecnego dokonywania ważnych zakupów.

W każdym z tych pytań sumuje się odpowiedzi pozytywne i negatywne (np. 65 proc. negatywnych i 35 proc. pozytywnych daje saldo – 30). Następnie liczy się średnią z wszystkich pytań, i tak powstaje bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej. I ten rzeczywiście wzrósł, o 0,4 proc.

Ale rośnie co miesiąc od października, zwykle o wyższą wartość. A i tak jest mocno na minusie – wynosi -35,6. Ostatnio na plusie znajdował się przed pandemią. Czyli jest według nas kiepsko, ale kiełkuje nadzieja, że będzie lepiej.

Czynniki, które na to wpływają, mogą być różne, ale z pewnością częścią odpowiedzi jest przekonanie, że inflacja nie będzie już rosnąć. Bo tak mówi nie tylko prezes NBP Adam Glapiński, ale też ogromna większość ekonomistów.

I rzeczywiście przygotowywany przez GUS wskaźnik oczekiwań inflacyjnych spada właśnie od października. W lutym zaliczył duży spadek – z 32 pkt do 20 pkt, a to najniższa wartość od ponad 5 lat. Czyli konsumenci coraz mniej spodziewają się wzrostów cen.

Produkcja w dół, zyski firm w dół

Do całego obrazu dodajmy jeszcze produkcję przemysłową. Ta w lutym spadła o 1,2 proc. rok do roku (chociaż wzrosła o 0,4 proc. w stosunku do stycznia).

„Spowolnienie gospodarcze skutkuje wstrzymywaniem rekrutacji na stanowiska wymagające mniejszych kwalifikacji. W lutym pracodawcy zgłosili do urzędów pracy 94 tys. nowych ofert pracy. To wynik podobny jak w styczniu, jednak o 20 proc. mniejszy niż rok temu”.

I jeszcze zyski przedsiębiorstw. Znamy z GUS ich wyniki za czwarty kwartał 2022 roku. Zysk netto przedsiębiorstw niefinansowych zatrudniających co najmniej 50 osób wyniósł w tym okresie 59,1 mld zł, czyli o 2,7 proc. mniej niż przed rokiem. Ale gdy wyłączymy firmy energetyczne, które w zeszłym roku sporo zyskiwały, spadek to 5,5 proc. W tym czasie ceny dalej rosły, a więc firmom udawało się przenieść koszt tych spadków zysków na klienta. Wszystko wskazuje jednak na to, że przestrzeń do takich działań się kończy.

„W grudniu pisałem, że w tym roku zyski przedsiębiorstw powinny obniżyć się o ok. 15 proc. I to wciąż jest prawdopodobne, ponieważ w pewnym momencie ceny zaczną rosnąć wyraźnie wolniej niż wynagrodzenia, czyli główny składnik kosztów” – przekonuje w „Pulsie Biznesu” jego główny ekonomista Ignacy Morawski.

Dodajmy do tego, że ważnym składnikiem zeszłorocznego wzrostu PKB (ponad 7 proc.) było dalsze akumulowanie zapasów. W tym roku wiele firm będzie musiało z tych zapasów korzystać.

Opozycja korzysta

Pełen obraz polskiej gospodarki na podstawie dostępnych danych nie rysuje się więc różowo. A to obraz, który starają się wykorzystać politycy opozycji, winiąc za niego rząd.

Donald Tusk na spotkaniu z wyborcami w Zawierciu 22 marca mówił:

„Trochę nas oszukiwano przez tych wiele, wiele miesięcy, tłumacząc politykę Narodowego Banku Polskiego, że ta inflacja w Polsce jest może jedną z najwyższych w Europie, ale dzięki temu ominą nas problemy ze spowolnieniem gospodarczym czy z recesją. Miało być coś za coś, będzie drożej, będzie wysoka inflacja, ale za to gospodarka będzie się rozwijała bardzo dynamicznie, nie będą zagrożone miejsca pracy” – przekonywał szef PO.

I dodawał:

„Dzisiaj mamy efekt ten, którego wszyscy bali się najbardziej. Drożyzna jest faktem. (...) Inflacja nadal będzie dotkliwa, ale równocześnie nie ma tego efektu, o którym zapewniał nas prezes Glapiński, czy premier Morawiecki, że w zamian będziemy mieli poważny wzrost gospodarczy i bezpieczne miejsca pracy”.

Pułapka?

Donald Tusk ma dużo racji. „Poważnego” wzrostu gospodarczego prawie na pewno w tym roku nie zobaczymy. W pierwszej połowie marca szacunki ekonomistów dla Polski wahały się między 0,1 a 1,2 proc. wzrostu. Ale to liczby podawane jeszcze przed pełnym obrazem z lutego. Z pewnością niedługo zobaczymy prognozy, gdzie będzie mowa o spadku PKB w całym roku, czyli recesji. Bo widać kilka niebezpiecznych czynników gospodarczych – wysoka inflacja, spowolnienie konsumpcji, potencjalnie słabnące firmy.

Recesja w całym roku nie jest jednak pewna. A to sprawia, że narracją o kryzysie, po którą sięga Tusk, jest ryzykowna. Jesienią opozycja przekonywała, że przez nieudolność PiS w polskich gospodarstwach domowych zabraknie węgla i będzie zimno, mogą wystąpić problemy z prądem. Nic takiego się nie stało, a PiS w sondażach stoi stabilnie w okolicy 35 proc.

Podobnie może stać się z wieszczeniem wzrostu bezrobocia i problemów na rynku pracy. Obecne problemy gospodarcze są pod tym względem wyjątkowe w 34-letniej historii III RP. Na razie osłabienie gospodarcze nie skutkuje wyraźnym wzrostem bezrobocia. I tak może pozostać.