Straż Graniczna pozwala na deportację do krajów objętych zagrożeniem?

W piątek 27 czerwca 2025 otrzymałem informację od jednego z aktywistów działających na granicy, który pragnie pozostać anonimowy, że Polska dopuszcza możliwość deportacji osób z państw, które wcześniej były objęte ochroną.

Istnieje lista państw, do których Polska nie wykonuje zobowiązań do powrotu, nawet jeżeli takowe zostaną wydane. Chodzi tu o kraje o wysokiej uznawalności wniosków o ochronę międzynarodową (95-100 proc.). Jeszcze w maju, jak podaje Filip Rakoczy, radca prawny pomagający migrantom w ramach stowarzyszenia Nomada, były to

• Afganistan,
• Erytrea,
• Etiopia,
• Jemen,
• Somalia,
• Syria,
• Wenezuela

i Ukraina (ze względu na odrębne przepisy). Wiąże się to też z faktem trwania w tych krajach konfliktów zbrojnych lub sytuacji politycznej, która może stanowić bezpośrednie poważne zagrożenie dla zdrowia i życia takich osób.

Nie wiem, nie wypowie się...

O weryfikacje poprosiłem Filipa Rakoczego. „Otrzymałem informację o obywatelu jednego z państw z listy, przebywającym w Polsce bez odpowiednich dokumentów, który został wysłany do strzeżonego ośrodka” – mówi Filip Rakoczy, radca prawny, współpracujący ze Stowarzyszeniem Nomada, zajmującym się pomaganiem migrantom. „Kiedy podniosłem, w rozmowie z funkcjonariuszem, że X jest na liście państw, wobec których nie wykonuje się procedury powrotnej, dostałem informację, że lista ta została zaktualizowana. Obecnie znajduje się na niej jedynie Ukraina” – dodaje. Twierdzi też, że informacje potwierdziły mu inne źródła w strukturach SG. Zmiana miałaby być wprowadzona już około dwóch tygodni temu.

W piątek, 27 czerwca poprosiłem o komentarz Straż Graniczną. Jednak mimo wielu prób, nie dostałem jednoznacznego potwierdzenia.

Rzeczniczka prasowa Nadwiślańskiego Oddziału Straży Granicznej uznała, że nie może udzielić odpowiedzi na zagadnienie dotyczące całej Straży. Rzecznik Komendanta Głównego Straży Granicznej Andrzej Juźwiak powiedział, że nie jest w stanie od ręki potwierdzić ani zaprzeczyć, czy doszło do wykreślenia takich państw w listy i poprosił o czas na odpowiedź. Nie da rady udzielić tej informacji w piątek 27 czerwca i należy oczekiwać jej w kolejnych dniach. Przedstawicielka Wydziału do Spraw Cudzoziemców Komendy Głównej SG, kapitan Magdalena Proszek powiedziała, że niestety nie może udzielić informacji. Wielokrotne prośby o informację spotykały się z ciszą: wiem, że oprócz OKO.press pytał o to szereg organizacji prawnoczłowieczych oraz inne media.

Owszem, wykreśliliśmy siedem krajów

Dopiero późnym popołudniem, we wtorek, 1 lipca, SG odpowiedziała na zapytania:

Dzień dobry,

Z listy państw, do których powroty zostały wstrzymane, 13 czerwca 2025 roku wykreślono Afganistan, Erytreę, Etiopię, Jemen, Somalię, Syrię i Wenezuelę. Jeżeli chodzi o Ukrainę, to nie znajduje się ona na tej liście, a wobec jej obywateli ma zastosowanie tzw. tryb szczególny.

Z poważaniem

ppor. SG Konrad SZWED, w z. Rzecznika Prasowego Komendanta Głównego Straży Granicznej

Podlaskie Ochotnicze Pogotowie Humanitarne, organizacja pomagająca migrantom, przekazuje, że ma informacje o zobowiązaniu do powrotu obywateli Somalii czy Erytrei. Nie ma jednak informacji, czy zobowiązania te są wykonywane. „Gdyby taka praktyka rzeczywiście miała miejsce, uznalibyśmy ją za głęboko niepokojącą i sprzeczną z podstawowymi zasadami humanitaryzmu”.

Dokąd Polska zamierza deportować ludzi?

Cała sytuacja wzbudza problemy etyczne. Polska – jak i wiele państw zachodnich – nie deportowała osób do krajów, które zniknęły z listy, ponieważ wiązało się to z realnym zagrożeniem dla tych osób. W niektórych panuje brutalny reżim, naruszający prawa człowieka, w innych trwają działania wojenne czy katastrofy humanitarne.

• Afganistan pozostaje pod rządami talibów, którzy systemowo prześladują kobiety, mniejszości etniczne i byłych współpracowników Zachodu. Powracający narażeni są na represje.
• Erytrea to zamknięty reżim z obowiązkową służbą wojskową bez limitu czasowego; powracający często trafiają do więzień lub są poddawani represjom.
• W Etiopii, mimo zawieszenia broni w Tigraju, trwają walki w regionach Oromia i Amhara. Konflikt na tle etnicznym skutkuje przemocą wobec ludności cywilnej.
• Jemen od lat pogrążony jest w wojnie domowej i jednej z najgorszych katastrof humanitarnych – powroty są niemal niemożliwe z uwagi na brak kontroli państwowej i masowe zniszczenia.
• Somalia zmaga się z terroryzmem Al-Shabaab, brakiem stabilnej władzy i katastrofami naturalnymi, co czyni powrót deportowanych wysoce ryzykownym.
• Syria mimo względnego wyciszenia konfliktu wciąż jest miejscem prześladowań powracających. Liczne doniesienia o torturach i zaginięciach sprawiają, że deportacje są zawieszane.
• w Wenezueli przez lata trwał kryzys polityczno-gospodarczy, z którego kraj dopiero zaczyna wychodzić. Choć od 2025 roku rząd wznowił przyjmowanie obywateli deportowanych z USA, sytuacja wewnętrzna nadal budzi wątpliwości co do ich bezpieczeństwa.

Problem polega jednak też na tym, że deportacja do tych krajów, które zniknęły z listy, może być trudna lub w ogóle niemożliwa. W dużej mierze pokazały to pierwsze miesiące projektów deportacyjnych Donalda Trumpa na początku 2025.

Mimo że teoretycznie wszystkie te państwa przyjmują deportowanych, w Etiopii zależy to od regionu pochodzenia i sytuacji etnicznej. Rząd Maduro przyjmuje deportowanych, choć z ograniczeniami. Często ludzie bez dokumentów powrotnych nie są wpuszczani, a w marcu rząd masowo odmawiał przyjmowania migrantów deportowanych z USA.

Głównie z powodu rzekomej niezdolności rządu jemeńskiego do odpowiedniego potwierdzenia tożsamości i obywatelstwa swoich obywateli oraz braku kontroli nad własnym terytorium.

Na zdjęciu głównym: premier Tusk i ministrowie Kosiniak-Kamysz oraz Siemoniak z wizytą w Straży Granicznej w Krynkach, 23 marca 2025. Fot. Agnieszka Sadowska/ Agencja Wyborcza.pl.