Polacy? Tresowani, żeby dezinformować. Trzy rozmowy o edukacji przeciw dezinformacji

Mało które wydarzenie z równą skutecznością pokazało ogrom dezinformacji w sieci, co niedawne wtargnięcie rosyjskich dronów w polską przestrzeń polityczną. W mediach społecznościowych trudno było znaleźć jakikolwiek post o większych zasięgach, pod którym nie snuto by teorii na temat ukraińskiej prowokacji, mającej wciągnąć Polskę w wojnę. Według badań fundacji Res Futura niemal 40% komentarzy obarczało winą za atak właśnie Ukrainę.

To dziś codzienność funkcjonowania w sieci. Fałszywe wiadomości, obrazy i wideo generowane przez sztuczną inteligencję czy wypowiedzi wyciągnięte z kontekstu są dziś nieodłącznym elementem medialnego krajobrazu. Podsycają podziały społeczne, nadwyrężają zaufanie do publicznych instytucji oraz prowadzą do politycznej radykalizacji – nic więc dziwnego, że rządy na całym świecie szukają rozwiązań, które mają im przeciwdziałać.

Edukacja przeciwko dezinformacji to jednak złożona kwestia. O ile bowiem raczej mało znalazłoby się osób, które podważyłyby jej znaczenie per se, to osiągnięcie konsensusu w sprawie jej formuły wydaje się misją niemożliwą. Trudno sobie wyobrazić wykorzystanie w salach lekcyjnych prawdziwych przykładów dezinformacji w tematach takich jak szczepionki, migracje czy zmiany klimatu bez ostrego sprzeciwu ze strony nie tylko niektórych rodziców, ale i dużych ugrupowań politycznych. Ponadto sami nauczyciele także nie są odporni na powielanie fałszywych wiadomości – mówię to z osobistego doświadczenia – a program nauczania może mieć problem z nadążaniem za nieustannie rozwijającą się technologią.

Finlandia: media wpisane w program

Przeciwdziałanie dezinformacji poprzez edukację nie jest jednak niewykonalne. Udowadnia to przykład Finlandii. O fińskim systemie powstało w ubiegłych latach wiele badań i artykułów, twierdzących, że skandynawski kraj wygrywa wojnę z fałszywymi wiadomościami. Na jego sukces wskazuje także fakt, że państwo to od lat przoduje w rankingach umiejętności korzystania z mediów, przygotowywanych przez Instytut Otwartego Społeczeństwa w Bułgarii. O tym, jak system szkolny przygotowuje uczniów do funkcjonowania w rzeczywistości pełnej dezinformacji, rozmawiałem z drem Leo Pekkalą – zastępcą dyrektora Narodowego Instytutu Audiowizualnego, agencji rządowej odpowiedzialnej za promowanie edukacji medialnej w Finlandii.

Jakub Mirowski: Edukacja przeciwko dezinformacji pojawiła się w fińskich szkołach w 2014 roku. W tym samym roku Rosja rozpoczęła wojnę z Ukrainą. Trudno nie ulec wrażeniu, że agresja tego kraju, z którym Finlandia dzieli przecież ponad tysiąc kilometrów granicy, i jego zaangażowanie w szerzenie dezinformacji poza swoimi granicami były głównym motywatorem tej decyzji.